Дагъусттаннай мюхчаншиву цIакь дан

lger_10Ларгсса нюжмардий «Дагестанская правда» кказитрал конференц-залдануву хьунни «Безопасный Дагестан» тIисса, республика хьхьичIуннай шаврил приоритет направлениялул хIакъиравусса, «ккуркки стол».

Андриана Аьбдуллаева
Микку гьуртту хьунни ДР-лул миллатрал политикалул министрнал цалчинма хъиривчу З. Илиясов,
ДР-лул печатьрал ва информациялул министрнал цалчинма хъиривчу З. Зубайруев, «Центр ГО и ЧС» ГКУ-лул хъунаманал хъиривчу Руслан МахIаммадов, Наркотикирттайн къарши бацIаврил масъаларттаха зузисса ДР-лул БакIчинал Советник Ашама Ашамаев.
«Ккуркки стол» тIитIлай ихтилат бунни Зикрулла Илиясовлул.
— ХIакьинусса кьини республикалул цинярдагу министерствар­тту ва ведомствартту, республика хьхьичIуннай шаву мурадрай, ДР-лул БакIчинал ккаккан дурсса 7 приоритет направление иширайну щаллу дансса чаранну ляхълай бур. Ми приоритет направлениярттавасса ца — «Безопасный Дагестан» терроризмалул ва экстремизмалул ххурххуппалухьхьун дирирсса жулла республикалун хаснура агьамшиву дусса дур.
Республикалий мюхчаншиву дузал къадурссаксса, агьалинал оьрмулул даража гьаз шаврия, маэшат ххуй шаврия гъалгъа тIун къашайссар. Туризм хьхьичIуннай дан, инвестициярду кIункIу дан ва цаймигу республикалун агьамшиву дусса масъалартту щаллу бан хьхьичIра-хьхьичI республикалий мюхчаншиву дузал дан аьркинссар. Республикалий мюхчаншиву дузал давриха зузисса «Безопасный Дагестан» проект дузрайн дуккан даву мурадрай, цайми структурардащал, Миллатрал политикалул министерствагу чялишну зий дуссар. Му давугу дузрайн дуклай дур учин бюхъанссар.
Республикалий чан хьунни терактру, пIякь учин бавуртту.
Республикалий мюхчаншиву дузал даву так ихтиярду дуруччай органнайн багьайсса зат бакъар. Ва давриву гьуртту хьун аьркин­ссар жяматийсса сакиншиннарду, личIи-личIисса организацияртту ва муниципалитетру.
«Безопасный Дагестан» проект щаллу буллай чIярусса давуртту дан бювхъунни ва проектрал каялувчи, ДР-лул ХIукуматрал Председательнал заместитель Рамазан ЖахIпаровлул ялув ацIаврийну, — увкунни Зикрулла Илиясовлул.
Ванал бувсунни хIакьинусса кьини республикалий хъуннасса къулагъасралун лавсун бушиву миллатрал политикалул масъала, ялув бавцIуну бушиву миллатирттал дянив питнарду къахьун. Зикрулла Илиясовлул кIицI лавгунни хIакьину республикалий хъанахъисса питнарду миллатирттацIун бавхIусса бакъашиву, ми чIявуми аьрщарал масъаларттацIун бавхIусса бушиву.
— «Безопасный Дагестан» проектрал лагрулуву, гьарица райондалий ва шагьрулийгу дуллай буссар дакьаву ва аслахIшиву дуруччаву мурадрайсса давур­тту. Миллатирттал масъалартту – ми хьхьичIва-хьхьичI миллатрал магьирлугърацIун бавхIусса масъаларттур. ХIакьинусса кьини республикалул 44 райондалий ва шагьрурдай тIивтIуну бур Аьрасатнал халкьуннал аслийсса культуралул центрду.
Москавлия Дагъусттаннайн бизан бувссар ва хIакьинусса кьини МахIачкъалалив Дусшиврул къатлуву зий буссар Аьрасатнал халкьуннал Дусшиврул музей. Му даврил сиптачи ва сакиншинначину увкссия танийва, Аьрасатнал Халкьуннал Ассамблеялул президентсса чIумал, Рамазан АьбдуллатIипов, — увкунни цалва ихтилатраву З. Илиясовлул.
Мукунма ванал кIицI лавгунни «Безопасный Дагестан» проект иширайну щаллу бан арцу диял хъанай дакъашиву, мунияту дан дакIнийсса циняр давуртту дан бюхълай бакъашиву.
Хъирив, «Информационное противодействие идеологии экстремизма и терроризма в РД на 2014-2016 г.г» тIисса паччахIлугърал программалул хIакъираву ихтилат бунни Зубайру Зубайруевлул.
— Дагъусттаннал халкь уттигу цила дикIайкун дащуй дихьлай бакъар экстремизм ва терроризм. ХIайп, жулла обществалуву цикссагу бур террористурал чул бугьлагьисса. Агьалинал кумаг бакъахьурча, ихтиярду дуруччай органнаща ва бала байщун бан къахьунтIиссар. Экстремизмалул ва терроризмалул идеологиялуйн къаршисса программалия тIурчарив, му программа хIадур давриву чялишсса гьурттушинна дан аьркинссия ДР-лул МВД-лул, ФСБ-лул, Мюхчаншиврул Советрал, АТК-лул. Амма му гьурттушинна хIисав хъанай дакъар.
Ва ялагу, тахсиркартал бугьаврийну, тахсиркаршивуртту духлаган дан къашайссар. Миннал кьюкьравун наниминнан ххуллу кьукьинсса чаран лякъин аьркин­ссар. Экстремизмалийн ва терроризмалийн къарши бацIаврил давриву жун бучIи лякъинссия ихтиярду дуруччай органнал маслихIатру. Миннан ххуйну кIулли боевиктурал багьу-бизу, аьмал-хасиятру. Амма органнал ми затру жуяту кьюлтI буллай бур.
Боевиктураву чIявуми бур наркомантал, хIачIлай бивкIсса, буржирдахун багьсса инсантал. Цамур чаран къалявкъуну, ми вацIравун най бур. ЧIирттугу итабавкьуну, цайминнахь оьрму бутлансса куц буслай бур. ТIайламур, мяйжанмур буслай, миннал тIутIимунин къарши бацIан кIанай, жувагу кьабивкIун буру.
Ци чулийгу, захIматшивуртту хьунадакьлай дунугу, ва ххуллий мадарасса давуртту дурну дур.
Ва давривун кIункIу бувну бур районнал ва шагьрурдал СМИ, цинярдагу министерстварттал ва ведомстварттал пресс-службарду. Жу итадакьлай буру экстремизмалийн ва терроризмалийн къаршисса роликру, ласлай буру суратру. Ду­ссар жучIа цинявппагу школардайн тIайла дуклакисса методикалул литературагу. Дувару цикссагу семинарду ва совещанияртту.
Ва давриву жул кумагчитал хьунни ЯПП («Я Помощник Президента») жяматийсса сакиншинна, «Кавказ сегодня» тIисса блогертурал группа.
Миллатрал политикалул министерствалущал ва Жагьилтурал иширтталсса буллалисса министерствалущал жу сакин барду жагьилтурал группа, регионнайн лавгун, цала чIунархIал оьрчIащал ихтилатру буллалисса. Му чара бакъа аьркинсса давур.
Жагьилтуращал миннал мазрай гъалгъа тIун аьркинссар. Депутатътал, министртал, районнал бакIчитал, жяматийсса суккушиннардал каялувчитал – цуя ца инсан акъар кьянкьасса позиция бувгьуну, терроризм дащуй дихьлай. Му къатIайлассар.
Печатьрал ва информациялул министерствалул хъуннасса къулагъас дуллай буссар республикалул СМИ-рдай экстремизмалийн ва терроризмалийн къарши бацIаву мурадрай, паччахIлугърал властьрал органнал, ихтиярду дуруччай органнал жяматийсса ва диндалул организациярттал дуллалисса даву аьч даврих, — бувсунни Зубайру Зубайруевлул.
Дагъусттаннай мюхчаншиву дузал даву мурадрай экстремизмалийн ва терроризмалийн къарши бацIаву бакъассагу, цаймигу масъаларттаха зун багьлагьишиву бувсунни Руслан МахIаммадовлул. Ванал бувсунни агьали ЧС-дая (чрезвычайные ситуации), цIарая, щиная буруччинсса хIукуматрал программалия.
— ХIакьинусса кьини республикалий сакин дурну дуссар американал 911 системалул журалийсса 112 система. Ва хъанахъиссар цинявппа экстренный службардал цасса номер. Жу вай давуртту дуллансса пишакартал хIадур бавриха зий буру. Хъуннасса къулагъасралун ласлай буру инсантал щиная буруччаврил масъала. Инсантал гьузун бучIайсса кIанттурдай, щинал чIаравсса бигьалагайсса кIанттурдай буллай буру жяматийсса постру, лахьхьин буллай буру гьузун. Жу тIитIарду Дагъусттаннал инсантал щиная ххассал байсса щалагу Аьрасатнал обществалул отделение. Поисково-спасательный службардал гьанулий 80 инсан хIадур арду. Дуссар жучIа му давриха зузисса студентътурал кьюкьригу, — увкунни Р. МахIаммадовлул.
Ванал бувсунни чIявусса ишру шайшиву хьхьирий нитти-буттал къулагъасрала бувксса оьрчIру, хIарчIун щинавун бучIлай бивкIсса инсантал бювкьсса.
— Инсантал щинавун бювкьсса чIявусса ишру хъанай бур «дикий пляжирттай». Пишакартурал къадагъа дуллай бунугу, жулва инсантал, хIатта щаллусса кулпатру, ми пляжирттайн занай бур, — увкунни ванал.
Республикалий мюхчаншиву дузал даву мурадрай щаллу бан багьлагьисса агьамсса масъаларттавух кIицI лаган багьлай бур наркоманиялун ххуллу кьукьавугу. Му даву цукун дуллай буссарив бувсунни Ашама Ашамаевлул.
Ванал кIицI лавгунни, наркотикру бахху-ласу баврил тагьар республикалул районнай цакуццуйсса дакъашиву. Наркотикру бахху-ласу баву хъинну ппив хьуну душиву Дарбантлив, МахIачкъалалив, Каспийскалий, Къизлардай, Избербашлий, Хасаврай, Дагестанские Огнилий.
Бувсунни махъсса шиннардий наркотикирттащал талатисса службардал ва ихтиярду дуруччай органнал ва чулухуннай дуллалисса даву чIаланну ххуй хьушиву.
— Дукралуву ишла байсса мак бувксса чIумал, му га цIана бат був­ссия. Инсаннал цIуллу-сагъшиврун зарал биян бувсса ишру къавхьуна къуртал хьуссияв. Мунияр махъ бувккунни дезоморфин, лирика. Миккугу чаран лякъарду. Ва давривун кIункIу бару «ЯПП» суккушиннарал вакилтал, дувару аптекардайх рейдру. Утти бувккунни спайс. Аьрасатнаву мунил отравить увну ур 700 инсан, жулла республикалий муния цIуллу-сагъшиврун зарал бивсса 4 инсан ур.
Утти жу му бат бансса чаран ляхълай буру. Федерал бюджетрава арцу дичирча, дазуйсса пунктру ттизаманнул техникалул дузал бан хьунссия, — увкунни А. Ашамаевлул.
БатIаврий гьуртту хьуми рязи хьунни телевидениялул каналлай наркоманиялия, хIачIаврия биллалисса зараллая буслан аьркиншиврий, жагьи-жугьултращал минначIа сийлийсса машгьурсса спортсментал, артистал гъалгъа тIутIи бан аьркиншиврий.
— Так цинявнналагу аьмсса хIарачатрайнур Дагъусттаннал мюхчаншиву дузал дан хьунтIисса, — тIий бия шикку гьуртту хъанахъими циняв.