ГьунчIукьатIрал мизитру

syt_7ГьунчIукьатIрал шамилчинсса мизит хъанай бур ЗумахIатталлил чIаравсса чIиви мизит. Ва мизит 1804 шинал був­ссар тIисса чичру дур тIий ур ГьунчIукьатIрал имам Къушиев Шагьабуттин. Бюхъай му мукун бикIангу.

Амма дур укунссагу чичру: «Малла-Аьлил арс Пияда-ХIажинал арснал арс Мирза-ХIажи увссар 1709 ш., ивкIуссар 1769 шинал. ЧIиви мизитраву дувайсса аьдатругу дурну, увччуссар цала буттал буттахъал мулкирай­сса хIатталлив ХъуцIрав. Цувагу цала ттатта Малла-Аьлил гьаттал чIарав увччуссар», — тIий бур. Ми гьаврдал чIарав ардасгу диркIун дур 1950 шиналнин. Зумаритавал гьантрай цила ссурахъу Малла-Аьлихъал Сарижатлущал, аьпа бан цал, ттул нинугу лагайва кIа хIатталлийн ливтIуминнах кьулгьу буккин.
Мирза-ХIажигу дурккусса, ххуйну дин кIулсса ивкIссар тIий бур. МахIаммад Убринал яла вихшалама ученик ва ивкIун ур. Сентябрьданул 11-нний 1733 шинал цала учитель, хъунасса аьлимчу МахIаммад Убри дунияллия лавгунни тIисса чичру дурну дур Мирза-ХIажинал. Мирза-ХIажи 1769 шинал ивкIуну, ЧIиви мизит­раву дувайсса бусурман аьдатгу дурну, увччуссар ХъуцIрав тIисса чичрулийн бувну, ЧIиви мизит хьхьичIва бувсса хъанай бур. Щалагу Малла-Аьлил тухумрал ЧIиви мизитращалсса дахIаву хьхьичIунсса диркIшиву буслай бур укунсса барашиннардал. 1935 шинал Аьли Къаяевлун (Замир Аьлин) ЧIиви мизитраву лявкъуну бур Мирза-ХIажинал луттирду, мунал каних чивчу­сса. Му дурккусса, ислам ххуйну кIулсса аьлимчу ивкIшиву тасттикь буллалисса чичру дур. КIилчингу Мирза-ХIажинал кIива лу бур Дагъусттаннал филиалданул рукописьный фондраву 244 ва 246 сияхIрал таптарданий. ЧIиви мизит баврия, мунил тарихрая тIайлану чичиншиврул, вай цимурца жям дурну чичин аьркинни.
Ттулва пикрилий, Хъуна Бита-ХIажинал 1804 шинал кIа ЧIиви мизит баннин, кIикку бухьунссия дин дувайсса, кIа махIлалунсса чIивисса къатта. Бюхъай мунияту ЧIиви мизит тIисса цIагу дирзун дикIан. ЧIиви мизитрая щаллуну кIул­мур Загьидинал чивчумур бур. ЖучIара цукунчIавсса савав дакъар Феодаев Загьидинал чичрурдайн вихь къахьунсса. Мунал ми чичрурду дурну дур 1916-1920 шиннардий ГьунчIукьатIув бур чинсса, диндалух машгьур хьуну бивкIсса бугьара къужрахь, ХIажимирзахъал Хъуна Давудлухь, Нажмуттин­нухь, Кьурбан-Аьлихъал Нурис­лан­нухь, Аьбдуразакьлухь, ХIухъайнихъал ЧIиви Битахь цIуххаву дурну. ЦIанакул жучIара ГьунчIукьатIрал тарихрая ми Загьидинал дур­сса чичру дакъа цамур цичIав дакъар. КIа чIирисса ХъуцIралу тIисса шяраваллил (мулкирал) заллу ивкIун ур Малла-Аьли. КIанал 13 оьрчI бивкIссар тIий бур кIира щарссаницIа. Амма 8 арснал дакъа цIарду кIулну дакъар: ХIухъайни, Аьбдуллагь, Пияда-ХIажи, Жабраил, Зайну­ттин, Аьли, Мирза ва МахIаммад. Вайми Малла-Аьлил ххюва оьрчI-душнил бакIрачIан бувкIмур кIулну бакъар. ХIухъайни тIима арснал наслу, цинявппа учирчангу, диндалухун багьсса бивкIун бур. Цивппагу гилавай, Аксайрай, Костекрай, Карланюртлий, Мичиххичнаву Аргуннай, ХIусманюртлий, Гихилий ва цаймигу шяраваллаву, малла-дибиршиву дуллай бивкIун бур. Куннал чачан хъамигу бувцуну бур, миннаясса наслу цIанагу бур Чачаннаву. ХIухъайнахъал хъуннасса гъаншиву диркIун дур Хъуна Бита-ХIажинащал. Цала арснал арснангу ЧIиви Бита дирзун дур цIа. КIай ХIажимирзахъал, Аьбдул-Кьадирхъал агьулданул къатри дурсса аьрщи Бита-ХIажинал диркIун дур. КIа ЧIиви мизитгу Бита-ХIажинал аьрщарай бувну бур. Хъуна Бита-ХIажинал ца ПатIимат тIисса ссу бакъа къабивкIун бур. Цалагу оьрчI къавхьуну бур. Угьара хьуну махъ Хъуна Бита хIаж буван лавгун ур. Тиха Бита ца 13 шинавусса Мурза тIисса оьрчIащал зана хьуну ур. Мунал му оьрчI, ХIажимирза тIисса цIагу дуллуну, цала арсшиврун ивхьуну ур. ХIаж бувну 4-5 шинавату Бита- ХIажинал кIана кIа ЧIиви мизит бувссар тIий бур. ЧIарав къатри дурну, щаргу дурцуну, ХIажимирза баркI ивтссар тIий бур. Бюхъай Бита-ХIажинал кIа ЧIиви мизит, га чак бай къатта зевххуну, гьарза-гьарта бувну бикIан. Ци бухьурчангу, цал бунагьирттал аьпа баннав. Бита-ХIажинал арс ХIажимирзаяту мадарасса наслу бивзун бур. Ми цивппагу хъинну дин-чак дусса, аьрабрай буккин-чичин кIулсса бивкIун бур. ХIажимирзахъал Нажму­ттиннул цала шаппа мадраса тIивтIуну бивкIун бур.
Утти чичин багьлай бур Шамиллул заманнай мунал мюридтал бакIчисса мугьажиртурал ГьунчIукьатIрай дурсса къирмишандалия.
Шикку кутIану чивчуну бу­ккултран къабувчIинссар цуксса бала бивну бивкIссарив щарнийнгу, жяматрайнгу, хаснува кIивагу мизитрайн.
Гихунмайгу буссар