Щин дуркIунни, амма…

Зувира шинал лажиндарай марцI къадурсса канал уттирагу марцI дуллалаврия рязийми бия кIирисса гъинтнил чIун дакъархха, ссавур дувара, яхI бара щин дакъанугу тIий.

Ттучаннайгума даххайсса щинал литIра къалирчIунни тIисса даххултгу бия. КОР марцI дуллалисса давурттив цукун най дурив ххал дуван каналданучIан бивуна, Республикалул БакIчи Рамазан АьбдуллатIиповлуя тIайла хьуну, хIукуматрал делегация. Гьай-гьай, кувний ттархьру лаллан дикIай зукъазинал бакIрайн, кувний тIурча – зузинал бакIрайнгу. Тракторду, бульдозерду каналданувун даркьуну щин марцI дуллалаврия дакI оьзлай, рихшантру дуллалиссагу чан бакъая. Каналданувугу пух-пусурдануцIун, ччюрклицIун дакъасса дакъая: автоматру, машинардал покрышкарду, пяп-чарил давурттал ххиличIрурду. Хъинва-хъинсса складгу, архивгу лявкъунни МахIачкъалаллал КОР. Ва яла-яла, агьалинавун сси багьансса хIуччамур хьунни цаппара чIалъаьрдал заллухъруннал канализациярду тIайланна каналданувун дурган дурну ляркъушиву. Интернетраву дур ми къатрал суратру, чIалачIи бувну бур каналданувун бурган бувсса канализациялул турбарду. ТIарду гьаз къабулланну, тIардурив, мяйжансса хавардурив къакIулли, хIайвантрал кьаркьаллацIун, инсантурал жаназардугума ляркъуну дусса дур тIутIиссагу бия. Зузигу бувну, хIакь къабулуншиврул, чарттугу бавхIуну каналданувун бивчусса вьетнамцыналлив, корейцыналлив чиваркIуннал жаназардугу дуккан дурссар тIий бия. Му къакIулли.
Амма канал марцI дуллалисса гьантрайва Кьурбан-байрандалул кьини бивхсса хIайвандалул вих­ссака, щикI-бакIру аьравалттий дирхьуну каналданувун кьатI дуван нанисса адаминал видеосуратгу дия агьали хъиннува кIирибичин буллай.
Гьаннайсса, жува щин хIачIайсса щаращувун пув тIутIими ччиссаксса бушиву мяйжан хьунни. Мукун чапалсса щинал жува уттинин къаливтIухьурча, Африканал агьали кьатI буллалисса Эбола вирусрая жунна нигь дакъассар тIутIиссагу бувккунни.
Ростоврайн, Москавлийн, цайми регионнайн хIакинтурачIан лавгми бур, ми махIаттал хъанан бикIайва Дагъусттаннай онкологиялул азарданул кюру бунуккар, мукун анаварсса бущилий рак циван ппив хъанай дуссарив хъирив уккайсса акъар тIий.
Элмурдал доктор, генетик Казима Булаева бур, масалдаран, мукунсса щин дуки-хIачIиялунния чунни, чурх шюшавриннагу ишла дан къабучIиссар тIий. Санитарная культура хIисавравун ларсун, Дагъусттаннал агьали аьвзал заманнайминнаяргума духIин дакъасса вахIшитал лявкъунни. Жунма укунмагу, уттинингу кIула жува личIину марцIшиву дангу, дуруччингу кIулсса агьлу бакъашиву. Шагьрурду ва шяраваллурду пух-пусурданул бакIавун дахьлаган диртшиву. Мукунмур хIая дакъашиву ялагу личIийри. Жура хIачIайсса щинавун, ягу, учиннуча, цайминнал хIачIайсса щинавун хIажатханттул пух-пусур нани даву му чун нанисса ишри, ци духIинни? Лаккуй жулла янна шюршусса щингума кIичIиравун экьирутIин намус хъанай, эяллавун экьирутIин занан бикIайва агьали. Пар-партIи бувну кIичIирттугу башайссия, чапалсса щинал кIунтIгу багьан къабитай­ссия. Кьулларду, зийлурдугу пар-партIи ябайссия. Щаращува щин хIачIайнигума щаращи оьлукъин къабанну хIачIира тIун бикIайва жуярва оьрмулул хъуними. Миннал тIутIимургу законъя.
Утти Лаккуйгу ишру бакI­ракъутталий багьну бур. Агьалинал хъунмур нигьгу дур, цIанакул марцI дуварчагу КОР, ца-кIива зурува цIунилгу пух-пусурданул дуцIин дуванссар тIисса. Мунияту чIявуми бур канал магъи дурну, тиха-шихагу чIиртту бувну лакьин маслихIат буллай. Мукун барча бакъасса, пайда хьунссаххайгу бакъара. Агьалинан марцIшиву дуллан лахьхьин бан къашайссар, ттул пикрилий. Лав­хьхьунувасса бакъахьурча. АьчIа дишаврийнугу пайда хьуншиву къакIулли. Хьхьу-кьини лахъира-лахъисса каналданучIа къарал битанния къахьунссар, пух-пусур щил дирчуссарив кIул буллангу къахьунссар. Видеокамерарду биширчагу жуйра щалла дуниял хъянссар. Бишин хьуншивугу къакIулли. Укуннагу хъяй духьунссар.
ЧантI увкусса билаятирттай щинал каналлу ишла дайсса дур лодкарду итадаркьуну, халкьуннал неъмат ласуншиврул. ЗумардацIух сайрду булланшиврул. ЖучIарарив – хIачIиялун. Ххуллу-чаран канал пух-пусурдануя мюхчан давриву бакъа бакъашиву бувчIлай бунугу, мукун бушиврий мукIру хьун анавар буклай бакъар чиновниктал. Дакъар тIий бур республикалул бюджетраву канал кIучI дуваврин харж дувансса арцу.
Амма, жура хIачIайсса щинаву бусса кIулнува азардал бакIщаращи, канал марцIну ядансса ххуллу-чарандалун ххуллу булун, ласун къахъанайгу къаххуйри. Жулва наслувагу буруччин аьркинни загьрусса щиная. Бюджетраву дакъахьурча аьркинссаксса арцу, халкьунная датIайссарив дартIун, щийн буккайссарив бувккун, цу иттун багьлай бурив ивттуну, цу аттан багьлай бурив авттун, ахир, ци байссарив бувну, ялун нанисса никрагу цIуллу-цIакьсса хьуншиврул каналданувасса щин загьруманну хьун ритан къабучIир. Уттиния тиннайрагу.