КIулшивурттахьхьун ххуллу булун аьркинссар

kol_12ЦIусса миналий оьрму нирхиравун багьаншиврул, ххуйсса оьрму дузал хьуншиврул, гьай-гьай, хъуннасса къулагъас дикIангу аьркинни оьрчIан кIулшивурттугу, тарбиягу дуллалисса школарттах. ХIакьинусса кьини ЦIуминалий зий бур ряхва школа, микку дуклай бур азаллий ряхттуршунниха ливчусса дуклаки оьрчIру.
Ми школардай махъсса шиннардий тамансса ххуй чулиннайсса дахханашиннарду хьунни – кабинетру оьрчIи-чIюлу баврил, ла­хьхьин бавриву цIусса технологияртту ишла даврил, кружокру хIасул даврил даву лавайсса даражалийн гьаз хьунни. Цивппа школардугу шагьрурдайсса цIадурксса школардаяр къаялавайсса бур, ттизаманнул строительствалул цIушиннардайн чул бивщуну бувсса бур. Кьянкьану укун учинсса хIуччагу жучIава буссар тIий буру, бакъану тIий ЦIуминалий жу кIийла-шамийла къабивсса школа.
Ца яла хьхьичIунмур школагу бур ххюттурша оьрчI дуклакисса ЦIуссаккуллал школа. ЦIусса ду­ккаврил шин дайдирхьуния шинмай директорну зий бур МахIаммадлул душ Айгунова Татьяна.
Мунищаллу Учительнал байран хьун хьхьичI гьантрай жугу хьунабавкьусса.
— Татьяна МахIаммадовнай, ина уттинин бизнесраха, журналистикалуву, личIи-личIисса давурттай зий бивкIсса инсан бура. ХьхьичIва зий бивкIун бура школардайгу. ХIакьину школалий каялувшиву даву – жаваблувшинна хъунна­сса даву дур. Нигь дакъаяв му къуллугъ бакIрайн ласлайний?
— Ци давриха зун нарчагу, цаятурасса тIалавшинна ххисса гьарцагу инсаннаву дайдихьулий бикIайхьунссар, хьунавав ттущара дагьайкун ва даву дуван тIисса, вас-ццахгу, хьунавав ттуйнна дур­сса вихшала цIакь дуван тIисса, кIихIуллашивугу.
ТIайламур бусан, нава ва давриха зун байбишайхтува дакIнийн дагьуна нава цалчин школалийн бувкIсса чIун. Ттун мудангу ххирар оьрчIру, мунияту нава цIуницIа оьрчIащал зий бушивриясса шадшиву дур дакIнивугу. Журналистикалуву зий бивкIшивугу, Райондалул Мажлисрал депутат бушивугу ва даврийгу бучIи лявкъунни: на тачIавгу агьалинал къювусса масъаларттая архну къабивкIра, ттун хъинну кIулли нитти-буттахъавусса буруккинтту, кIулли ми ссал балаллий буссарив. Ттулвами къайгъурду кунма кIулли минналссагу. Мунияту я оьрчIащал, я нитти-буттахъащал ягу коллективращал маз лякъин захIмат къавхьунни. Жуйрасса жаваблувшиннагу кIулну, хIарачатрай зий байбивхьуру.
— Цукунсса захIматши­вурттащал дайдишарду цIусса дуккаврил шин?
— Жу цIусса дуккаврил шинайн гъинтнил каникуллайва унгу-унгуну хIадур хъанай байбивхьуру. Райондалул администрациялул 120 азарда къуруш итадаркьуна школа ремонт буван, учительтурал щалва коллектив чIарав бавцIунни, даймур ххуйну дуваншиврул жувагу хIала був­ххун, зий бивкIру, жул хIарачатрал хIасиллугу винна чIалай дурхха – пар-партIисса школа.
— Школа кIира сменалий бакъарив зий бусса?
— КIира сменалийссар. Ххюттурша дуклаки оьрчI ухьувкун, класс­ру биял хъанай бакъар, классру цивппагу мюрщисса бур. Дуклаки оьрчIру ялу-ялун чIяву хъанай бур. Мукьва буссар цалчинми классру. ЦIуссалаккуй, гийх, уссар кIиттурша дуклаки оьрчI, шихун, ЦIуминалийн, изан увансса. Гьаннайсса, ялу-ялун чIявур хъанантIисса дуклаки оьрчIру.
— ЦIусса корпус буван дакI­ний бакъарив?
— ЦIусса школа бувансса пикри бур райондалул хъуниминнан, муниха зийгу бур. Укун хъуннасса шяраву кIива школа къабувнугу чара бакъар.
— Цайми миллатирттал оьрчIру чIявусса бурив школалий?
— Мукьттурша дуклаки оьрчI ур лакрал миллатрал, ливчIми – цайми миллатирттал.
— Учительтал биялну бурив?
— ЖучIа хIакьину зий уссар 57 учитель. Биялну бур.
— Луттирдал щаллушинна цукунсса дур? Бурив лакку мазралми луттирду биялну?
— Луттирдалмур масъала жучIагу гьар школардай кунмасса бур. Гьашинунин 100 процентрал дузал байсса бивкIхьурча луттирду, гьашину 80 процент итабавкьунни. Машан ласун къабириллалисса учебникругума бур. Школардал циняв директортал бувкссару ва масъалалул ялув Минобразованиялийн. Лавайми классирттал учебникру биялну бакъар.
Цалчинми – кIилчинми кла­ссирттансса дузал хьунни, шамилчинми – мукьилчинми классир­ттансса биялну щаллу хьун бувар. Директортал куннайн кув бувккун, бунал бакъанан буллуну, цукун-бунугу дузал бансса хIарачат буллай буру. Лакку мазралми луттирдалгу вара тагьар дур.
— Лакку мазралсса дакъа­сса, дуссарив ниттил мазрал дарсру цаймигу?
— Дакъассар. Ца классраву ххюя яручу, акъар, масалдаран, яру мазрал дарсру дихьланшиврул.
— Цуку-цукунсса мероприятиярду дуварду сентябрь зуруй? Гьашину цIуссалакрал жяматран му барз юбилейрдал барз бияхха – район сакин дурну 70 шин шавугу, террористурацIа район марцI дурну 15 шин шавугу.
— Жул школагу ми датардал чIарах къалавгссар. Район бандитътурая ххассал дурну 15 шин шаврин хасну ххуйсса мероприятие дунни мяйлчинми классирттал. Аьлиева Ханичал ва Сулайманова Марзил биялсса захIмат бивхьуну бия цивппа каялувшиву дуллалисса классирттал даву лавайсса даражалий дуваншиврул – классрал оформление ххуйсса дия, бюхханну лакку мазрай шеърирду ккалай бия дуклаки оьрчIру. АцIулчинми классиртталгу дунни район хIасул хьуну 70 шин шаврин хасъсса мероприятие. Мугу хъинну ххуйну хьунни. Шиккува кIицI лаган ччива жул школалий душиву, Рамазанова Багуннул каялувшиву дуллалисса, лакку мазрайсса театрданул кружок. Цилла даву ххигу-ххирасса, кIугу-кIулсса Багун Аьбидиновнал чIявусса дуклаки оьрчIавун гъира бувтун, кружокрал давривух хIала буххан бунни.
Исватну кIулсса зат бур учительтал бюхъу-хIарачат бусса, цалла даву куртIну кIулсса бушиврул бияла хъуншивугу. Жул школалийгу мукун учительнал цIа адаврай гьаз дуллалисса тамансса учительтал зий бур. Ларгсса шинал райондалул вожатыйтурал слетрай жул школалул хъунмур вожатая Ахкуева Жамилал бувгьунни цалчинмур кIану. Мукунма байбихьулул классирттал (4 класс­рал) кIулшивурттал хIасиллу ххал диргьуну, хьхьичIунмурну ккалли бувссар жул учительница Султанова Женя.
Ингилис маз дихьлахьисса райондалул учительтурал конкурсрай ххув хьуну, республикалулмур конкурсрайн гьан бувссия Кьурбанова Светлана. Мукунма ингилис мазрал учительница Сулайманова Наида хьхьичIун ливчуссия райондалул конкурсрай, «Нетрадиционный урок» проектрахлу. Цинявннал цIарду кIицI лаган къахьунссар, цума-унугу лях гьан бюхъай, хIарачат буллалисса коллектив бур. Гьар школардай кунма, учительталгу жура-журасса бикIай. Жул оьрчIан му чулуха тIайлабацIу хьуссар: чIявуми учительтал давриву дакI дирхьуну зузисса бур.
— Ахирданийгу, цинявппа шацI хьусса суал – уттива ЕГЭ-лул аваралийн хIадур хъанай бакъарув?
— Нитти-буттахъангу, дуклаки оьрчIангу бувчIунни ЕГЭ рахIатну дулунсса ххуллу так ца бушиву – цIакьсса ва куртIсса кIулшивурттайхчIинсса. Цуппа му мудангу къулаймур ххуллур. Амма каши думи нитти-буттахъал оьрчIал иш ххуйну багьлай бушиву чIалай, чIявуссаннаву дуккаврих­сса гъирагума лешлай бия.
Нагу дакI дарцIуну бура: кIул­шивурттанни ххуллу булун аьркин­сса. Дуккавриву итххявхсса, хIарачат буллалисса дуклаки оьрчIан кабакьу буллалисса, миннал хайр-мюнпатранссар дикIан аьркинсса кIулшиву дулаврил система. Ми­ккунну жувагу нанисса.
— Барчаллагь, Татьяна МахIаммадовнай! ЦIул­лушиву дулуннав ви­хьхьунгу, щалва коллективрахьхьунгу ЦIуминалий цIакьсса тарбиягу, куртIсса кIулшивурттугу дуллай, оьрчIругу, миннал нитти-буттахъулгу ххари буллан!
Ихтилат бувссар
ПатIимат Рамазановал