Чилмур нахIу къалачIунсса чаранну ляхълан

Ларгсса хамис кьини МахIачdyt_17къалалив хьунни аьдатравун дагьсса Дагъусттаннал кIулшиву дулаврил зузалтрал августовское совещание. Мунин хас дурну дия Дусшиврул къатлул жанахIраву дирхьусса республикалул кIулшиву дулаву хьхьичIуннай даврия бусласисса выставка.

Зулайхат Тахакьаева
Совещаниялий гьуртту хьунни Республикалул БакIчи Рамазан АьбдуллатIипов; Халкьуннал Мажлисрал хъунама Хизри Шихсаидов; Аьрасатнал кIулшиву дулаврил ва элмулул министерствалул оьрчIру ва жагьилтал тарбия баврил паччахIлугърал политикалул департаментрал директор Александр Страдзе; ДР – лул ХIукуматрал хъунаманал цалчинма хъиривчу Анатолий Карибов; Дагъусттаннал шагьрурдал ва районнал кIулшиву дулаврил идарарттал каялувчитал.
Конференция тIитIлай, Рамазан АьбдуллатIиповлул барчаллагь увкуна властьрал къулагъас дакъашиврухгу, нитти-буттахъал аьвамшиврухгу къабурувгун, хъун хъанахъисса ник тарбия даврил ялув дакI марцIну ва жаваблувну захIмат буллалисса директортурахь ва учительтурахь.
Мунищала архIал Республикалул БакIчинал кIицI лавгуна махъсса шиннардий паччахIлугъ кIулшиву дулаврил ва цIуллу-сагъшиву дуруччаврил зузалтрайн лажинну кIура даршиву — ларгсса шинал Аьрасатнал Президентнал указрайн бувну миннал харжру ххи бувшиву 25 процентрал.
Республикалул кIулшиву дулаврил тагьарданун кьимат бишлай, Рамазан АьбдуллатIиповлул баян бувна районнай тIитIин багьлай бушиву ттизаманнул даражалийсса дуккаврил центрду, школа-интернатру. «Республикалий бур 1534 школа, миннува 80% зунттал районнай. ЧIявусса бур 7-10 оьрчI дуклакисса школартту. Бюхъайссарив мукунсса школарттай ттизаманнул кIулшиву дулун?» — увкуна ванал.
«Ттизаманнул яла хъунмур къаршибацIаву дур мяърипатрал ва аьвамшиврул дянив. Яла хъунмур нигьачIаву дур аьвамшиву мяърипатраяр ял­тту дуклакаву. Мунийн бувну, цIудуккан дуллан аьркинссар жулламур — лаххия, магьирлугъ, тIул-тIабиаьт; жулла аслийшиву бат хьун ритан къабучIиссар. Мунияту школар­ттайгу аьдатсса культура лахьхьаврих къулагъас дуллан аьркинссар. Му Аьрасатнал Президент Владимир Путиннул тIалавшиннар.
Республикалий культуралул ва искусствалул академия тIитIинсса пикрирду ххалбигьлай буссар. Тапшур бувну буссар республикалул шагьрурдал ва районнал гьарцагу школарттай тIитIин гьунар бусса оьрчIру ялун личин буллансса творческий класс­ру. Жунма аьркинссар, чилмур ххуй къадизланшиврул, жулламур аьдатсса культура дуручлан. Школарттай кIулшиву дулаврил хьхьичIсса ца яла агьаммур мурад хъанахъиссар аьдатсса культуралувух дунияллух ябитан ла­хьхьин баву. Школалул агьаммур мурад политикалул кIулшивугу цIакьсса, пишакаршивугу ларай­сса, гьарчулуха иялсса гражданин тарбия авур, — увкуна Рамазан АьбдуллатIиповлул.
Республикалул кIулшиву дулаврил хIакьинусса тагьардания ва гихуннай му хьхьичIуннай дансса мурадирттая бувсуна кIулшиву дулаврил ва элмулул министр Шагьаьппас Шагьовлул.
2013 – 2014 дуккаврил шинал республикалий зузи бувну бур 7455 оьрчIансса 34 дуккаврил идара. ЦIусса дуккаврил шинавугу зузи бан тIий бусса бур 4149 оьрчIансса 22 идара. Мукунма буллай байбивхьуну бусса бур 14494 оьрчIансса 35 дуккаврил идара.
«Махъсса чIумал билаят­рай хъуннасса къулагъас дуллай байбивхьунни школалийн гьан бувасса оьрчIал дуккаврих, жула республикалийгу му ххуллу хьхьичIунну ккаклакиссар. Майрай бувксса билаятрал Президентнал указрайн бувну, 2016 шиналнин багьлай бур школалийн гьан бувасса оьрмулул ( 3 – 7 шинал оьрмулувусса) оьрчIал кIулшиву дулаву 100 процентрал дузал дан. Жула республикалун му къабигьасса масъала бур.
ХIакьинусса кьининийн Да­гъусттаннай зий бур 729 школалийн гьан бувасса оьрчIан кIулшиву дуллалисса идара, му оьрмулул оьрчIру тIурча жучIава бур 252 азара, миннава детсадирттайн занай ур увагу 70 азара.
2013 – 2014 шиннардий рес­публикалий бувну бур 4025 оьрчIансса 25 детсад, бакьин бувну бур 3000 оьрчIансса детсадру.
ПаччахIлугърал ка хъирив лаллай дакъахьувкун, кабакьу буллан багьлай бур паччахIлугърал ба­къасса идарартту тIитIин ччисса инсантуран. ХIакьину Дагъус­ттаннай зий бур 1044 оьрчI заназисса 9 паччахIлугърал бакъасса детсад. Цивппа заллусса детсадру Ухссавнил Ккавкказнал цайми республикарттайнияр жучIава гьарзану бур», — увкунни министр­нал.
Аьмсса кIулшиву дулаврия ихтилат буллай, Шагьаьппас Шагьовлул кIицI лавгуна Респуб­ликалул инвестициярдал программалул лагрулуву 2013-2014 дуккаврил шинал зун тапшур бувшиву 3400 оьрчIансса аьмсса кIулшиву дулайсса дуккаврил идара, ва шинал ахирданийннингу булун тIий бушиву 2885 оьрчIансса 11 идара.
КIулшиву дулаврил министр­нал ялагу кIицI лавгуна, ци чаранну ляхъларчагу, агьамнува личIлай бушиву учительтал хIадур баврил буруккин. Шагьрурдал ва муниципал районнал администрациярттал дагьайсса къулагъас къадуллай бусса бур федерал паччахIлугърал кIулшиву дулаврил стандартирттацIун бавкьуну зунсса учительтал хIадур баврих, мунийн бувну тамансса школарттай учительтураща бюхълай бакъасса бур ттизаманнул кьяйдардай зун.
КIулшиву дулаврил министрнал бусаврийн бувну, цин лархьхьусса даражалий дакъасса дур физкультуралул дарсру дишаву. Бувагу бачIи школарттай бусса бур цала спортзаллу. Ларгсса ду­ккаврил шинаву бувну бусса бур 7 спортзал. Спортзаллу бан ххирану бацIлай бухьувкун, маслихIат бунни школардачIа тIивтIусса майданну (спортрал городокру) буллан. Жула кIанттул гьавалул тагьарданул шартIирдай сайки 8-9 зуруй бюхъантIий бусса бур кьатIув дарсру дихьлан.
Хасъсса къулагъас дуллан тIий бур кIулшиврул даражалун кьимат бищаврихгу. Гьашину ЕГЭ дуллуну дур 22 азара выпускникнал. Ва чIярусса шиннардил мутталий цалчин дуллуну дур низам зия къархьуну. Амма Каспийск, Дарбант, Дагогни шагьрурдай ва Сулайман-Стальскаллал, ЦIунтIиннал, Буйнакскаллал, Къизилюртуллал районнай ЕГЭ – лул сакиншинначитурал низам зия дурсса ишру хьунабавкьуну бусса бур. Мунийн бувну ЕГЭ дуллалисса пунктирдал каялувчитурайн ва сакиншинначитурайн сукку дурну дусса дур 180 административ дело.
Ялун ххисса кIулшиву дулаврия буслай, министрнал кIицI лавгуна му журалул идарартту республикалий зий бушиву бувагу 36 процент школарттай. Лапра къаххуйсса тагьар дусса районнавух Лакралсса царагу дакъая.
Дагъусттаннай жяматран хъуннасса нигьачIаву дусса масъала бур хъун хъанахъисса ник экстремизмалул мугьалттухьхьун бириллалаву. Мунийн бувну паччахIлугърал ва жяматрал хьхьичIунсса мурадну ккаклай бур му балаллуйн къарши бацIаву. ОьрчIру тарбия баврил пространствалул дя школа хъанай бухьувкун, экстремизмалул идеология ппив хьун къаритан учительтурай хъуннасса жаваблувшинна духьурчагу, цаппара районнай (ЦIунтIиннал, УнцIукIуллал, Гъуниннал) ялун ливчуну бусса бур республикалий чялишсса бандгруппардаву гьурттусса жагьилтуращал гъаншиву дусса, цала къуллугъгу цIакьлин бувгьуну диндалул экстремизм ппив дан кабакьу буллалисса школарттал директортал ва учительтал.
Пишакарсса кIулшиву хьхьи­чIуннай даврия буслай, министрнал кIицI лавгуна хIакьину мукунсса идарартту лащинсса тагьарданий ливчIун бушиву ва мунийн бувну ДР – лул Счетная палаталущал ва минимуществалущал цачIуну ми идарартту ххал буллай бушиву.
Ларайсса кIулшиву дулаврия буслай, Шагьаьппас Шагьовлул кIицI лавгуна махъсса ацIра шинал лажиндарай республикалий вузирдал, вузирдал филиаллал ва представительствардал аьдад лархъун душиву 60 – ннийн. Аьдад цурда хъунна хьурчагу, кIулшиву дулаврил даража яларай дагьунни, увкунни ванал.
МуницIун бавхIуну жулва билаятрай 2015 шинал январь зуруя тихуннай зун тIий дусса дур цIусса пишакаршиврул стандарт «Педагог».
КIулшиву дулаврил зузалтрал харжирдая буслай, министр­нал кIицI лавгуна махъсса шин ва дачIиннул дянив харжру чIаланну ххи бувшиву. Амма гихунмай Аьрасатнал кIулшиву дулаврил ва элмулул министерствалущал дурсса икьралданийн бувну учительтуран харжру лахъ бансса 10 % буллантIишиву дуккаврил идарарттал зузалтрал оптимизация даврийну.
Рамазан АьбдуллатIиповлул ДР – лул ХIукуматрайн ва КIулшиву дулаврил министерствалийн тапшур бунни оьрус мазрал дарсру дишаврил даража гьаз баншиврул хъиривмур шинал Аьрасатнал шагьрурдай педагогический вузру къуртал бувсса 50 душ бучIан бан жула республикалийн.
Александр Страдзел бувсуна ларгсса шиналсса дуккаврил хIасиллая ва хIакьину хьхьичI бихьлахьисса мурадирттая.
Ахирданий Республикалул БакIчинал Дагъусттаннал кIулшиву дулавриву чIярусса шиннардий захIмат бивхьу­сса учительтуран дуллуна паччахIлугърал наградартту.