ХIажи Бугъанов – Хъун дяъвилул Виричу

fast_9Хъанардал шяраватусса жагьил ХIажи Бугъанов Октябрьданул революциялущалссар. Дуклан увхссар Да­гъусттаннал пединститутравун. 1938 шинал увххун ур коммунистътурал партиялувун. Машхул хьуну ур спортрахун, занай ивкIун ур Осовахимрал ва аэроклубрал кружокирттавун. Лехлай ивкIссар самолетирттай. ХьхьичIунну бувккуссар инс­титут, яла Дагъусттаннал медучилищалуву тарихрал дарс дихьлай ивкIссар. 1936 шинал увцуссар ЯтIул Аьралуннавун, къуллугъ буллай ивкIссар НКВД-лул аьралуннаву.

Коммунистътурал га увчIуну ивкIссар батальондалул партбюрорал секретарьну. Яла га дуклай ивкIссар хIаписартал шайсса курсирдай.

Дяъви байбивхьусса чIумал ХIажи Бугъанов цал хьуну ур взводрал командир. Яла оператив батальондалул роталул командир хьуну, Москав душманная буручлай ивкIссар. 1942 шинал талай ивкIссар Ккав­кказнахлу. Гара шинал ссуттил душман Терек неххачIан уккай­сса чIумал , политрук, хъунама лейтенант Бугъанов 50 гьантлий талай ивкIссар душманнащал Орджоникидзе шагьрулучIа.
1943 шинал дайдихьулий­сса талатавурттаву политрук Бугъановлуйн кIусса щаву дирну диркIссар. Хъин хьуну махъ ганал бувккуссар лаваймур даражалул хIаписартурал школа, ганан дуллуссар капитаннал цIа, ивтссар воздушно-десантный дивизиялул батальондалул командирну. Га дивизия цалчин лавхъссар Днепр неххал тия чулийн. Неххал урчIа чулийн лавхъукун, десантниктурал най буна лавсъссар муххал ххуллул мукьбачIу – Пятихватки, душманнал техникалущалсса 14 эшелон. Пятихватки лавсъссар так жулва 2 батальондалул, миннувасса цаннил командирну ивкIссар Бугъанов.
Днепр лархъун махъ вайннал батальон тIайла бувкссар 2-мур Украиннал фронтрал цамур кIанайн. Тикку Бугъановлул батальон гьуртту хьуссар душманнал Корсунь-Шевченковскаллал кьюкьа духлаган давриву.
Та чIумал Бугъановлул батальон бивкIссар 53-мур армиялувусса воздушно-десантная дивизиялуву. Га армиялул захIматсса талатавурттаву гьуртту хьуну, ххассал бувссар душманная жулла Ватандалуяр ххишала Румыния, Венгрия, Чехословакия. Ми талатавурттаву цинявннан аьч хьуссар хIаписар Бугъановлул чувшиву ва талатаврил каялувшиву дан бюхъаву. Та чIумал Бугъанов ивтун ивкIссар ударно-штурмовой батальондалул командирну.
Кишиневрай душманнал группировка ххит дуккан дуллалисса талатавриву Бугъановлул батальондалул бухлаган бувссар сайки 1000-хъайсса фашистътал ва ясир увссар 700. Ца ппурттуву душманнал аьра­луннал жулва батальондалул лагма рургьуну, канийн нанияра тIий бивкIссар. «Штурмовиктал канийн къабучIайссар» куну, гужсса талатаву дурну, жулва батальон ливчуссар душманнал лагмаругьавривату.
Кишинев шагьру жулва аьра­луннал ласаврил ва Рокоши тIисса шагьру душманнал ласун къабитаврин хасъсса талатавурттаву чувшиву ккаккан даврихлу Бугъанов лайкь хьуссар ЯтIул Ттугълил ордендалун, ганал батальондалул хIаписартуран ва саллатIнан дуллуссар орденну ва медаллу.
1944 шинал августрал 3-нний Бугъановлул батальон гьуртту хьуссар Васлуй тIисса Румыниянал шагьрулийн ххявххун бивкIсса немецнал частьру бухлаган баврин хасъсса талатавур­ттаву, жулва батальондалуву ла­ккучунал каялувшиврулу бивкIсса батальон яла хьхьичIунмурну бивкIссар. Бугъановлул батальондалул хьхьичI бивхьуну бивкIссар масъала: Венгриянал Тисса нех лахъан цалчин, ганил утташиву диркIссар 18 метра ва куртIшиву 12 метраксса. Ноябрьданул 7-нний га нех лахъайни Бугъановлул чувшиву ва виричушиву ккаккан дурну дур. Душман циняв журардал ярагъирттава битлай бивкIун бур – артиллерия ва минометру хIалану. Бугъанов ва батальондалул бакIкьюкьлущал архIал неххал тия чулийн лавхъун, полкирал цайми подразделенияртту лахъан кумаг бувну бур. Муния махъ мува куццуй лархъун дур Клейн-Тисса нехгу. Ттупангир­ттал чIила-ччала хIала бавкьусса немецнащалсса талатавриву 800 саллатI ва хIаписар ухлаган увну, гьужум бувну, канихьхьун ларсун дур Парооль тIисса шяравалу, мунийну кумаг бувну бур 57-мур битултрал корпусран га нех лахъан.
Га плацдарм дугьаврил цIа­нийсса талатавриву Бугъановлул каялувшиву дуллалисса аьралийтурал бухлаган бувну бур 200-яр ххишаласса немецнал саллатI ва хIаписартал, бувгьуну бур 4 артиллериялул ва минометрал батарея, 3 танк, цаппара бронетранспортерду, 14 пулемет, ясир бувну бур 1300-яр ххишаласса фашистътал. 53-мур армиялул командующий генерал-лейтенант И. М. Манагаровлул барча увну ур комбат Бугъанов ххувшаврищал.
1944 шинал ноябрьданул 24-нний 3-мур ударно-штурмовой полкрал командир гвардии подполковник Мелентьевлул кка­ккан увну ур Бугъанов Совет Союзрал Виричунал цIанийн. КIа документраву укун тIий бур: «Гвардии капитан Буганов, являясь исключительно храбрым и мужественным офицером, своими героическими подвигами в самые трудные моменты боевой обстановки воодушевлял весь личный состав батальона к победе». Достоин присвоения звания Героя Советского Союза». Укунсса заключениялий къулбасру дурну дур 53-мур армиялул командующий генерал-лейтенант Манагаровлул ва гава армиялул Дяъвилул Советрал член генерал-лейтенант Гороховлул.
Гвардиялул капитан Бугъанов цалва батальондалущал архIал ивссар Чехословакиянал Брно шагьрулийн. Му шагьрулул цIанийсса талатавурттаву ганайн кIусса щаву дирну дур.
ХIажи ХIусманович Бугъанов щалва дяъвилий виричу куна талай ивкIссар душманнащал. Немецнал фашистътуращал сивсуну виричу куна талай ивкIун тIий, ганан дуллуссар ЯтIул Ттугълил, ЯтIул ЦIукул орденну, 10 медаль.
СССР-данул Верховный Советрал хIукмулийн бувну 1945 шинал мартрал 24-нний ХIажи ХIусмановичлун дуллуссар Совет Союзрал Виричунал цIа.
Госпитальданий хъин хьуну махъ ХI. ХI. Бугъановлул був­ккуссар М. В. Фрунзел цIанийсса Аьралуннал академия.
Дяъвилия махъгу гвардии полковник Бугъанов чIярусса шиннардий зий ивкIссар Совет Аьралуннаву СССР-данул Ярагъбу гужирдал Генеральный штатрай, яла лавайсса даражалул дуккаврил заведениярттаву дарсру дихьлай ивкIссар, тиккува доцентгу хьуссар.
Аьралуннава увккукун га зана хьуну ур дяъви байбишиннин зий ивкIсса педагогнал пишалийн. Харьковуллал мединститутраву ккалай ивкIссар научный коммунизмалул лекциярду.
Хъун дяъвилул шиннардий ХI. ХI. Бугъановлул кказитир­ттай чичайсса диркIссар дяъвилий жулва агьалинал ккаккан бувсса гьунардаясса макьалартту. Га ивкIссар СССР-данул Журналистътурал союзрал членну.
Гьар шинах августрай Ла­ккуйн увкIсса чIумал га цалчин цалва нитти-буттал гьаврду ххал дан лагайссия. Ганахь аврав чин бучIайссия обкомир­ттал, горкомирттал ва цаймигу къуллугъчитал (гайннал цIарду дакIний дакъар). Мукуна хъамалу учIайва Дагъусттаннал халкьуннал шаэр Расул ХIамзатов.Харьковрайнгу ганачIан да­гъусттанлувтал бучIайва, ччима инсаннан ганал къатлул нузкьун тIиртIунна дия.
ГаначIа чIявусса луттирду бия – сайки циняв чIиртту бувцIусса.
Совет Союзрал Виричугу унува, жяматрал дянив бусравну-бюхттулнугу унува, ганал цанна хIукуматрая цичIав тIалав ча данссия, дуллалимуниягума инкар шайсса ия. Масалдаран, Совет Союзрал Виричу ухьувкун, ганан куклу машина буллай бивкIссар, га тIурча инкар хьуну ивкIссар машиналия, «на навалу урахха, ци бави мунил», — куну.
ЦIусса Хъанардал шяраву Апанни Къапиевлул цIанийсса кучалувусса Ххувшаврил паркираву дацIан дурну дур Совет Союзрал Виричу ХIажи ХIусмановичлун гьайкал. Га гьайкал цурдагу дур Хъун дяъвилий жанну дуллусса 36 ттул шяравучунансса обелискрачIа.
Шиккува бусан, Харьков шагьрулийгу ца кучалун дирзун дур ХI. ХI. Бугъановлул цIа, га дарс дихьлай ивкIсса мединститутравугу ганал хIурматран обелиск дацIан дурну дур.
Марьям Бугъанова ХIадур бувссар ХI. Аьдиловлул