Зун ччинахун цичIар къадахчайссар

laks-16ЦIусса миналий цIусса оьрму дузал буллалисса тагьардануцIун дархIусса захIматшивуртту ялун ххи хъанай дур гийхми школардал, учительтурал ва му сфералуву зузиминнал къайгъурдайн. Ци тагьар дур цIусса миналийсса школардал, цукунсса масъалар­ттащал хьунабакьлай бур шикку зузисса учительтал ва дуклаки оьрчIру? Новостройрайсса школардал хIакъираву цIухху-бусу баву мурадрай, уттигъанну жу хьунабавкьуру ЦIуссалакрал райондалул КIулшивуртту дулаврил управлениялул хъунаманал хъиривчу, Акаева Маликат АьбдулхIалимовнащал.

АьбдулхIалиннул душ Маликат Акаевал къуртал бувну бур Да­гъусттаннал университетрал филологиялул факультет 1985 шинал. Мура шинал зун бивкIун бур ЦIуссалакрал №1 школалий. 1996 шиная 2006 шинайн бияннин зий бивкIун бур ЦIуссалакрал гимназиялуву.
2006 шинал Новостройрайн бивзун, зун бивкIун бур ЦIуссалакрал №2 дянивмур даражалул школданий.
2002 шинал лайкь хьуну бур «Почетный работник общего образования» тIисса бусравсса цIанин. 2009 шинал ларсун дур В. Путиннул грант. 2010 шинал зун бивкIун бур ЦIуссалакрал райондалул администрациялий.
2013 шинал ва бивтун бур Новостройрай КIулшивуртту дулаврил управлениялул хъунаманал хъиривчуну.

— Маликат Аьбдул­хIа­лимовнай, цими школа зий бур хIакьину Новостройрай, циксса оьрчIру дуклай бур ми школардай?
— ЦIанасса чIумал Новостройрай 6 школа бур – ЦIуссаккуллал сош №2, (426 оьрчI), ЦIуссалакрал сош №2 (261), Шушиял (135), ДучIиннал сош№2 (247), Чапаевкаллал сош №2 (215), Аьхъардал (216). Цинявппа школардай дуклаки оьрчIру ккаккан бувссаннуяр (вай сентябрь зурул байбихьулий­сса цифрардур), ххишала хьуссар. ХIакьинусса кьинигу школардайн цIу-цIусса оьрчIру букIлай бур.
Сайки циняв школарду цIуну бувсса школардур, ца ЦIуссалакрал сош №2 личIаннин. ЦIуссалакрал школа (№2) цалсса шяраваллил администрациялул къатраву бур.
Дуклан, зун ччинахун цичIар къадахчайссар учайхха. Ва школалул дуклаки оьрчIру ва учительталгу, духсса къатраву, къума-цIанну бунугу, ссалкIуй вайминнаяр махъун багьлай бакъар. Школалул директор Султанова Светлана Ибрагьимовна, шартIру дакъашиврух къабурувгун, хъунмасса хIарачат буллай бур оьрчIал куртIсса кIулшивуртту ласун, салкьи бувну бур ххуйсса учительтурал коллектив. ЦIуссалакрал шяравугу шанна зивулийсса цIусса школа бувну къуртал шавай буссар. Анжагъ мюрш-кьюршсса давур­ттив лирчIун дур. Пикри буссар, мигу щаллу дурну, ЦIусса шинайннин школалул къатри дурну къуртал дан.
Республикалул бакIчи Р. Аьб­дуллатIипов ур цIуну буллалисса школардайн бучIантIимунил школарду (школы будущего) тIий.
Вай школарду ттизаманнул техникалул ва аьркин дагьлагьимунил дузал бантIиссар.
Цувагу учитель унутIий бухьунссар, ЦIуссалакрал райондалул хъунама МахIаммадхIажи Шихамировичлулгу ляличIиссара къулагъас дикIай школардах.
— Биялсса бурив зучIа учительтал?
— Учительтал биялну бур жул школардай. Шийхвами бакъа­сса, шагьрулия, Кривая балкалия букIлакIиссагу учительтал буссар. ТIайлассар, цинявппа цIусса миналийн бивзун махъ, жулами учительтуран кIану бикIаншиврул, жу тиха-шиха бувкIминнащал ккаккан дур­сса чIумуйсса контракт чичарду, яни жулами бувкIукун букьансса икьрал дарду. ЦIана жул школардай цахъи чанну бур физикалул учительтал. Жагьилсса учительтал школардай бацIаншиврул, шанна шин хьуннин миннан дулайссар стимулирующий арцу. Ми дулайссар, мукунна, ххуйну зузисса учительтуран. Вай арцугу жу лайкьнан дулун хIарачат барду. Новостройрал школардай зий бур гьунар бусса, цала даву ххирасса учительтал. Бур миннавух Аьрасатнал ва Дагъусттаннал лайкь хьусса учительтал, халкьуннал прос­вещениялул отличниктал, бур Президентнал грантру ларсъссагу. Жул дуклаки оьрчIал республикалул олимпиадарттай мудан хьхьичIунсса кIанттурду бугьайссар.
— Школардай оьрчIру лу­ттирдал дузал байссарив?
— Байбихьулул классирттал оьрчIан цинявппа луттирду школалия уква булайссар. Му бакъассагу, шанма ягу ххишаласса оьрчIру бусса кулпатирттавасса первоклассниктуран кIи-кIиазарда къуруш дулайссар.
Хъуними классирттал оьрчIал луттирду цала ласайссар, буми школардаягу булару.
— Зул школардайнгу бучIайрив миха-тиха ЕГЭ-ду дулун ччисса оьрчIру?
— Мяйжаннугу, махъсса шиннардий ЕГЭ-ду дулуншиврул шяраваллавун 11-ми классирттавун букIлай бур шагьрулул оьрчIру. Утти мунин «ЕГЭ-туризм» тIисса даркьусса цIа дирзун дур. БучIай жучIангу мукунсса оьрчIру. Амма жу ми кьамул барду, агана нину-ппу шийх яхьусса, шийх прописка дусса бухьурча.
— Цаппара школардай, оьрчIру чIявусса буну, къумашиву дур тIий бур.
— ТIайлассар. Жул школардайн занай бур ЦIуссалакралми ба­къассагу чIявусса лагма-ялттусса кIанттурдаяссагу оьрчIру. Масала, Кривая балкалиясса, Дахадаевкалиясса. ЦIуссаккулув, масала, чIявусса ругъуджиял оьрчIру бур. Мунияту, классирттаву къумашиву дуну, ЦIуссалакрал, ЦIуссаккуллал школардай кIира сменалий зий буссар. Ялу-ялун букIлакIиссагу бур оьрчIру. Гьарица школалул буссар ми оьрчIру буцлай – биян буллалисса цала-цала маршрутрай лагайсса автобусру.
— ЗучIагу гьаз шайрив хиджаб лаххаврил масъала?
— Буссия жучIагу душру хиджабраву школалийн занай. Жу нину-ппу бавтIун бувчIин барду: «Чак мабару тIий бакъару. Амма светский школалийн занай бухьувкун, хиджабраву букIлай пайда къахьунтIиссар. Рутийча шарпру, карщив, бахIича мурцIурду».
— ОьрчIал ахттайнсса дукаврил масъала цукун буссар?
— Цинявппагу школардай бу­ссар гьарцимурцаннул дузалсса столовайрду. Школалул къатри дуллалисса чIумалва жу ххишаласса къулагъасралун лавсъссия му масъала. Цинявппа школардай 4-мур классравун бияннинсса оьрчIан кIирисса дукра дуссар.
— Ци тагьар дур лакку мазрал дарсирдал?
— Школардай хъуннасса къулагъас дуссар ми дарсирдах. Амма чIявусса нину-ппу, оьрчIру буккай лакку маз лахьлан къаччисса, ми дарсирдая тархъан бувара тIисса. Му зат къащи хъанан бикIай. Ла­кку мазрал дарсру дихьлахьисса учительтурал хъунмасса хIарачат буллай бур оьрчIавун ми дарсирдахсса гъира бутан. Дайссар лакку мазран хас дурсса личIи-личIисса мероприятияртту. Сайки гьарица шинах шайссар яла ххуйма лакку мазрал учитель язи угьлагьисса конкурс.
— Шийх вил кумагчитал, даврил уртакьтал буссарив?
— Ттущал архIал управлениялий зий бур шама методист – Кьурбанова Банавша, Шахмарданова Мисиду ва АхIмадов Камил. ЛяличIинура кIицI лаган ччива чIярусса шиннардий ва даврий зузисса, хъунмасса опыт бусса Банавша ХIажикьурбановнал цIа. Цила даву кIулсса ххуйсса пишакар бур.
Машина бакъанува, дяркъу-гъили къаувкуну, нюжмардий 2-3-ла буккайссару жу цинявппа школардайх. Учительтуран кумагран аьркин дагьлагьимур щаллу дан хIарачат буллай буру. Хъинну рязину бура, захIматсса шартIирдах къабурувгун, хIарачат буллалисса жула учительтурая. Цумур школалийн буххарчагу, миннал даву итталун дагьлай дуссар. Сант дирирну дуна, барча буллай бура цинявппагу жула учительтал ялун нанисса Учительнал байрандалущал. Зул захIматрал ахир хайрданийн дукканнав тIий бура.
Ихтилат бувссар
Андриана Аьбдуллаевал ва ПатIимат Рамазановал