Дагъусттаннал Президентну увчIунни Рамазан АьбдуллатIипов

sult_4Сентябрьданул 8-нний хьунни Дагъусттан Республикалул Халкьуннал Мажлисрал 27-мур сессия. Тикку увчIунни ДР-лул Президент.

Сессиялий гьуртту хьунни Федерал Собраниялул Федерациялул Советрал Председательнал хъиривчу Илияс Оьмаханов, АьФ-лул ХIукуматрал Председательнал хъиривчу – АьФ-лул Президентнал СКФО-райсса вакил Александр Хлопонин, АьФ-лул ЦИК-рал член Сиябшах Шапиев, ПаччахIлугърал Думалул депутатътал, политикийсса партиярттал вакилтал, районнал ва шагьрурдал бакIчитал ва цаймигу.

Александр Хлопониннул був­ккунни АьФ-лул Президент В. В. Путиннул ДР-лул Халкьуннал Мажлисрайнсса чагъар. Ганий ккаккан дурну дия ДР-лул Президентнал къуллугърайн увчIинсса 3 инсаннал цIарду.
АьбдуллатIипов Рамазан ХIажимурадовичлулсса, Баглиев Малик Жамединовичлулсса ва Оьмарова Уммупазил Авадзиевналсса.
Цалламур программалущал бавтIми кIул бунни ДР-лул Президентнал кIанайсса Рамазан АьбдуллатIиповлул: «ДакI тIиртIуну учирча, ва иш оьрмулуву яла хъунмурну хъанахъиссар. ХIакьину ДР-лул Халкьуннал Мажлисрал депутатътурал аьркинссар цIакь бан АьФ-лул Президент В. В. Путиннул бияла, ганал маслихIат бувссар ттухь республикалул каялувчину учIан. Ттул иш цукун багьарчагу, на барчаллагь тIутIиссара АьФ-лул Президентнахь хъуннасса вихшала даврихлу.
ХIурмат бусса депутатътал, на зухь барчаллагь тIутIиссара вай бувчIавурттай ттул цIа рищаврихлу, хаснува барчаллагь чин ччай бур «Единая Россия» партиялухь ва ганил каялувчи Д.А. Медведевлухь, ттул цIа хьхьичIун ласаврийхлу», — увкунни Р. АьбдуллатIиповлул.
Ганал мукунма барчаллагь увкунни У. Оьмаровахь ва М. Баг­лиевлухь цащава архIал гьуртту хьунутIий бувчIавурттавух.
Яла республикалул бакIчинал бувсунни Дагъусттаннайсса тагьардания, ва кризисрайн къаршисса цалла программалия.
«КутIану хIадур дурсса, кризисрайн къаршисса программалуцIун авкьунни билаятрал каялувчи. Му программа зул каниву дур. Жунма кIулли ци бан буссарив, цукун бан буссарив ва хIакьину жува кIул буллай буру, щил щаллу дантIиссарив ми давуртту. ХIакьину зу увчIлачIиссару укунасса республикалул каялувчи акъача, зу личIи дуллалиссару Дагъусттан хьхьичIунмай хъит учин бансса модель. Му модель тIайла дацIан дурну дур Дагъусттан цIубуккан баврийн, хьхьичIунмай бансса институтру цIакь баврийн», — увкунни республикалул бакIчинал.
Р. АьбдуллатIиповлул бувсмунийн бувну, социал сфералуву дянивну ларсъсса Аьрасатнал ккаккиярттачIан бияншиврул жунна хIакьину аьркинни 200-300 млрд. къуруширттал. Миксса арцу да­къар. Амма билаятрал каялувчинал жунма кумагран хъунма буллай ур 2014 шиная шинмай федерал программарттавусса жулва бутIа 50 процентрал, мура чIумал арцул бутIа чан буллалиссар 10 процентрал.
Республикалул бакIчинал бувсунни кризисрава буккансса ххуллурдаятугу. Ганал мукъурттийн бувну, кризисрава букканшиврул аьркинни агропромышленностьрал комплекс хьхьичIунмай буллан. Муниха зий байбивхьуну бур. Чавахъру бугьаву духлаган дурну дур. Аьркинни чавахъирттал порт цIубуккан бан, ласун жамирду, бугьлан чавахъру, дузал дуллан бярдал хозяйствартту (чавахъру лургъи байсса). Уттигъанну Къизлардай тIивтIуссар чавахърал урлухъ (икра) буккан байсса завод. Му даву тихуннайгу дачин дантIиссар.
Тамансса заэв хьуну дур къю­майтIутIи бугьавугу, цаппара кIан­ттурдай духра лаган дурну дур. ЧIявуми ГУП-ру мюнпатну зий бакъар. Ми зий бур цаппара инсантураха, миннал дахлай бур аьрщив, тIутIи бугьлагьиминначIан нажагь дакъа диллай дакъар субсидиярттал арцу. Микку тамансса дахханашивуртту дан дур. Му даву тапшур дурну дур Х. И. Шихсаидовлуйн. Мюнпатну зузими ГУП-ру ябантIиссар, ливчIми булунтIиссар заводирттахьхьун. ЛивчIун бур так нажагьсса консерварттал заводру – КIикIунинналсса ва Хасавюртуллалсса. Яла гъансса чIумуву Шяраваллил хозяйствалул министерствалун аьркинссар зунттал районнай багъру бугьаву ва консерварттал промышленность лядуккан дан. Хъуннасса мяъна дуссар налогирттал масъала щаллу баврил. ЦIана ратIлай бур налогру ВРП-лия так 5%. ХIакьину районнал ва шагьрурдал каялувчитурал хьхьичI масъала бивхьуну бур ВРП-лия 10% налогирттал датIин. Му масъала щаллу баврийну жущава хьунтIиссар кIилий ххи бан жулва бюджет ва федерал дотацияртту чан дан.
Школардай биялну бакъар ххуйсса дарс лахьхьай луттирду. Школардай зузи дан аьркинни ттизаманнул программартту, масалдаран, «Школа будущего» тIисса. Дагъусттаннай лараймур даражалул дуккаврия мюнпат хъанай бакъар, яни вузирдал цалва масъалартту щаллу буллай бакъар. Дагъусттаннал вузирдал ректортурал советрал председатель ТIагьир Аьбдурашидовлуйн тапшур бувссар лараймур даражалул дуккаврил анализ дан, вузру низамрайн буцин, шайссаксса чан бан вузирдал филиаллу. Ми филиаллал дипломру бахлай бур Москавуллал метролувунияр чансса ххирану. ЖучIава мукунсса филиаллу 56 бур. Дагъусттаннан гьассар 6-7.
Рамазан АьбдуллатIиповлул бувсунни дахханашивуртту дан аьркинну душиву ДР-лул Финансир­ттал министерствалул контрольданул ва ревизиялул управлениялий. Утти муния буллалиссар ПаччахIлугърал финансирттал ялув бацIай къуллугъ. Конкурс баян бувну бивкIссар 17 инсан тIалав уллалишиврул хIакъираву. Документру буллуну бивкIссар 200 инсаннал, миннавух бивкIссар контрольданул ва ревизиялул управлениялий зий бивкIмигу. Амма ми 200 инсаннавату кьамул увну ур увагу 17, ливчIминнаща къавхьуну бур конкурс бухIан.
Республикалул бакIчинал бувсунни Дагъусттаннайсса урбанизациялул политикалиятугу. Ганал мукъурттийн бувну Дагъусттаннай иширайну дакъар урбанизациялул политика, проектру, урбанизациялул культура. Цаппара шагьрурду эяллаха лавхьхьуну бур, гьарза лирну дур. Тикку дакъар шагьру баврил генплан. «Лучший город России» иширайну агьалинал оьрмулун лайкьсса къабивкIун бур. Шагьру хъямала бувну, лиян бувну бур. Рамазан АьбуллатIиповлул увкусса куццуй, цIусса мэрнан ХIукуматращал цачIу чIярусса давуртту дан багьну бур.
Дагъусттаннал жяматру къалмакъаллавун лавгун бивкIун бур. Аьркинни 2-3 шинал дянив лак бизан бан цIусса миналийн, Аухуллал район цIудуккан дан. 20 шинай лахъи лаган дурну дур халкь бизан баву. Микку миллатирттал дянив къалмакъаллу дуллан къааьркин­ссар. Ми масъалартту щаллу буван аьркинссар законнайну, программарттайн чул бивщуну.
ДР-лул Президентнал кIа­найманал ихтилат хьунни аьрщарал хIакъиравугу. «Аьрщарал масъа­лалул хIакъираву Пятигорскалийн, Москавлив чичлан къааьркинссар, шиккува щаллу бан аьркинссар ми масъалартту» увкунни республикалул бакIчинал.
Яла цилла программалия бувсунни У. Оьмаровал ва М. Баглиевлул.
Ихтилат бунни Илияс Оьмахановлул, ганал тавакъю бунни депутатътурахь цалва чIурду Рамазан АьбдуллатIиповлухлу булун.
Мунал ихтилатрая махъ кьюлтI­ну чIурду буллуну Дагъусттаннал Президентну увчIунни Рамазан АьбдуллатIипов. Ганахлу чIурду буллунут бия 88 депутатнал, кIиннал буллун бия У. Оьмаровахлу. Цинявппагу чIурду буллуми бия 90 инсан. ДР-лул Президентнал къуллугърайн увчIуну махъ Рамазан АьбдуллатIиповлул барчаллагь увкунни цинявннахь цайнна вихшала даврихлу. Ганал лавхъунни ДР-лул Президентнал хъа. Яла бунни ихтилатгу.