ЗанабикIанавав оьрус Дагъусттаннайн?

Дагъусттаннал хъунаманал къуллугъ чIумуйну биттур буллалисса Рамазан АьбдуллатIиповлун республикалул хьхьичI бавцIусса ца масъалану чIалай бур Дагъусттанная лавгсса оьрус, жугьутI ва цаймигу миллатирттал инсантал Дагъусттаннайнмай зана бикIанмур буллалаву. РИА «Дагестанналун» дуллалисса интервьюраву мунал бувчIин бунни оьрус Дагъусттаннай къума-цIан буллай къабивкIшиву, ми Дагъусттанная лагаврил багьана-сававгу хьушиву чIявусса аьрали заводру лакьаву, чIявуми специалистал ми заводирттай оьруснал миллатрал бивкIшиву. АьбдуллатIиповлул тапшур бунни республикалул хIукуматрайн лавгсса оьрус зана битаву мурадрайсса программа хIадур дуван ва муниха зун.
Буккултрангу кIулну бикIан, личIи-личIисса багьана-сававрттайн бувну махъсса шиннардий республикалия лавгун ур сайки 85 азара инсан, хIакьинусса кьининийн Дагъусттаннай бусса бур 104 азара инсан оьрус агьулданул.
Оьрус Дагъусттаннайнмай зана битан аьркинссар тIутIаврил хIакъираву агьалинал пикрирдугу личIи-личIисса бур. На цIуххав цаппараннахь.

Жанна Абуева, чичу, профессор:
-Дагъусттаннайн оьрусгу, жугьутIгу зана бикIанмур буллан аьркинссар тIутIаврицIун бакьлай бура на. Ми буни республикалий гъилишиву, тIааьншиву дикIайва. Дагъусттан – чIяву миллатру бусса республика дур, цавагу миллат чан хьун битансса чара бакъассар, циксса миллатру чIявурив муксса ххуйрихха.
На чIявуссаннахь, ми Да­гъусттанная нанийни, зу чун анавар буклай буру, циван най буру, зу Дагъусттаннай аьдат хьусса халкьру, цамур регионналий, цайми кIанттурдай зун захIматну бикIантIиссар тIий буссияв. Циван най буру, куну цIувххукун, ми бия «захIматшивуртту дур, буруккинтту бур» тIий . Нагу буссияв, зун личIисса, хасъсса захIматшивуртту дакъар, мира захIматшивуртту жунгу дур, мива буруккинтту жулгу бур тIий.
Миннан ялагу гьансса кIантту бия, жунма гьансса кIанттугу бакъая, чун гьанссияв? Хъуними уссурвалли, ссурвалли тIий оьрус­нал агьулданух ялагума къулагъас дия, дагъусттаннал вайми миллатирттах бурувгун цичIав чанну бакъая. Дачарду миннал дия, аякьа хьхьичI миннаха дайва. ДакIний бур Дахадаевлул кIичIиравусса тIутIал базар ца ппурттуву бачIва хьуну буссия, чIявуми тIутIив даххулт оьрус бия, ми лагайхту базар бачIивагу къаливчIуна.
Ттун кIулли лавгминная чIявусса пашман хьушиву. Да­гъусттаннал менталитетрайн аьдат хьусса миннан цайми регионнай захIматну бивкIссар, бивзний лахъи къалавгун чIявусса лигу-ливтIунни. ХIакьинугу цамур менталитетрайн вардиш къавхьуссагу бур, зана бикIан ччисса бухьурча – миннал ихтиярди. Амма хIукуматрал цинявппа миллатирттал чулухуннай цакуцсса политика дикIан аьркинссар, цавай миллат личIи къабуллай. Оьрусгу, жугьутIгу зана хьуну бавкьуну, нахIуну яхъанахъавриву республикалий ххуйшиву, гъилишиву, гармония дикIантIиссар.

Аьбдул Мусаев, экономикалул элмурдал кандидат:
-Оьруснан мудангу ххуллу тIивтIуну бивкIссар Дагъусттаннай. Яхъанансса къатри хьхьичIва-хьхьичI миннанъя булайсса. Булайнигу я цалчинмур, я махъра-махъмур зивулий миннан къабулайссия. Ттун къакIулли мукунми зивурдая ми цивппа махъаллил шай­сса бивкIссарив, я ми зивурду миннан къадагьайсса политика диркIссарив. Му масъала ххал бигьлагьисса совещание дия хIукуматрал. Экономикалул министр Раюдин Юсупов ия оьрус зана бикIланшиврул, ми яхъанахъисса регионнайнияр къулайсса шартIру дузал дуллан аьркинссару миннан, укра аьрщи дуллан аьркинссару, квартира машан ласун кумаг буллан аьркинссару, ххуйсса харжру бусса давурттай битлан аьркинссару тIий .
Гьай-гьай, хIакьину давур­ттив лякъин къабюхълахъисса, лаякъатрай яхъанахъисса да­гъусттанлувтуран мунал махъру хас къабизантIиссар. Каспийскаллал пюрундалул заводрайн зузалт кьамул буллалийни, дагъусттанналми физиктал тинмай бивтун, оьрусналми кьамул буллалавугу тIайладакъашивур. Ттун къакIулли оьрус лаякъатрай яхъанай бивкIсса тарих. На миннал муттаэ акъара, я оьрус зана бивтун, миннал хIурмат буллан аьркинссару тIутIиминнал тарап дургьуну акъара. Оьруснан тачIавгу оьккину къабивкIссар Дагъусттаннай. Ца-кIия хасмушнал, насияра Дагъусттанная куну ца-кIива кулпат нигьачIакIул бувну бивкIхьурча, щаллагу республика кьяркьаравух дуклан къаххуйссар. Лавгний кIи-кIирайра къатригу хьуну, давраннайсса цикссагу бур миннаву. ХIукуматрал цанна укра хьусса къатри миннал гьакссагу ххуйну дарххуссар. Къатта-къушру къуруширттан бавххуну Къазахъисттаннава, Туркманнава циксса дагъусттан агьлу зана бивкIри. ЛичIину оьруснайх дурк кьини дакъар микку.

Маржанат Аьбдуллаева, хIакин:
-Инсан цанма рахIатнийн, ххуйнийн кIункIу шайссар. Дагъусттаннай хIакьину цIа дансса тагьар дакъар, мунияту оьрусгу жучIанма анавар буклансса ххай бакъара. Да­гъусттан цивппавагу Дагъус­ттаннай яхъанан ччай бакъани, оьруснан бикIу, жугьутIнан бикIу ччан бикIайхрав. Тай шиннардий агьали маэшатрал кIюлану бия, перестройкардал, приватизациярдал азурда бувну бия, уттирив республикалий вас-ццахлийсса тагьар дур. Агьалинан рахIатшиву ччай дур. Оьрусрив мудангу рахIатшиву ччисса бур.

АьлихIажи Давудов, ин­женер-программист:
-Дагъусттаннайн зана хьун ччисса оьруснангу, жугьутIнангу кумаг буллан аьркинссару тIисса республикалул бакIчинал пикри гьакссагу ххуйсса пикри бур.
Буйнакскалия Саратоврайн бивзсса оьрус кулпат ттигъаннугума оьвтIий бия ттуйн, Да­гъусттанная лагаврия пашманну буру, дагъусттаннал агьлу малаиктал бивкIун бур тIий. Ссавнил гъун­ттулу гьарминнансса кIантту биял хьунтIиссар, жува ссавурданий, хIурматрай оьрус кьамул булларча, жувару ххуй хьунтIисса. Хъамал ххирашиву – жунна ирсирай ппухълунная дирсса аьдатри.
Оьрус учительницахъал, оьрус хIакинтурал зунттал щархъаву ххуймур тамансса бувссар, республикалий про­мышленность ччаннай дацIан дувайминнавугу чIявуми оьрус бия. Гьаннайсса, дагъусттаннал культура хьхьичIуннай дав­ривугу, экономика гьаз давривугу миннал биялсса бутIа бивхьуссар. Жунма кIулли ми тIайлашиву ччисса, чантI увкусса халкь бушиву, му­кунсса халкь жущала архIал яхъанай бушиврия, яхъанантIийгу бушиврия жунма ци заралли? Ххуйминная ххуймурди лахьхьай­сса.

Жамалуттин Оьмаров, предприниматель:
-Ттул арснал яла хьхьичIунма дус ур оьрус жагьил Андрей. Арс чак байсса, мизитравун лагайсса жагьил ур, щаллусса зуруй зума дугьлай ивкIунни. Дуснал диндалул хIурматран Андрейгу зума дугьлай ивкIунни. Ми зума итадакьин шаппай бувкIсса чIумал, ттучIа цайми хъамалгу буссия. Ми бия Андрейл ислам кьамул дурсса ххай. Къадурссар. Цала дуснал хIурматъя му буллали­сса. Оьрус жуцIунма бавкьусса халкь бия, ми лавгун ччиссагу нажагьсса бухьунссия. Шиккува уттинин яхI бувми оьрусгу, миннацIун жува дагъусттангу оьруснавун къалихъланшиврул, регионналий низам дишин аьркинни цал. Дагъусттаннал бакIчи Рамазан АьбдулатIиповлул цимилвагу тикрал бай Дагъус­ттаннай махъппурттуву чIярусса давурттив дурну душиву арцу лякъаву мурадрайсса, амма агьалинан ххуйсса оьрму дузал баву мурадрай цичIар дурну дакъашиву. Ттул бизнес цайми регионнащалгу дахIаву дусса дур, ччя-ччяни лагара архсса шагьрурдайн. ТайнначIа низам дур, законну зий дур, культура дур, инвестициярду най дур, цIусса проектру бартдигьлай бур. Дакъар жучIара куннасса коррупция, къачагъшивуртту, бакъар спецоперациярду. Респуб­ликалий низам дишин хьурча, хъун хъанантIиссар Дагъусттаннал кьатIату зана хьун ччиминнал аьдад: оьрус бикIу, ламса бикIу, дагъусттан бикIу.
Дагъусттаннайн ххуйсса ниятрай бувкIминнахь «Циван бувкIру?» учайсса аьдат дакъассар, «Ча бувкру» учирча бакъасса.
ЦIувххуссар ПатIимат Рамазановал