Щуну-Зунттул щутталусса балайрдал байран

otto_16«Щунудагъ» фестиваль. Вана цIунилгу жунна хIасул давай ххаллилсса зунтталчунал Хъювхъиял чумартсса Оьмари Къаллаевлул балайрдал, къавтIавурттал, Лакку билаятрал сий гьаз дуллалисса «Щунудагъ» цIанилусса байран. Ва байран цурдагу най дия июль зурул 4-6-ннин бияннинсса гьантрай Ккуллал райондалийсса Хъювхъиял шяраву ва фестивальданунма тIий бувсса сахIналущалсса амфитеатрдануву.
Инсаннал оьрмулувусса иширттал дикIай кIира хасият: ца лавай, цагу ялавай ачайсса. Мукуннасса хасият дикIай тIабиаьтралгу. Цал зунттурду хьун хIарачатрай лахъ хъанахъисса, яла «янна» чан дуллай кьахъана­хъисса. Оьмари Къаллаевгу аькьлу-кIулшилул тIалав буллалимур оьрмулуву бартлаган буллай, цалва миллатрал халкьуннал дакIурдил авадансса пагьму-гьунардая «зунттурду» буван хIарачат буллай ур. Вай «зунттурдал» кьахъанахъавугу лахьлай дур жулла культурагу, пагьмурдал аваданшиву дунияллийх ппив дуллай майдандалийн дуккан дуллай душивуну. Гьашину арулчинни ва фестиваль-конкурс Оьмарил хIасул бувсса. БакIраяту фестиваль такну лакралми пагьму-гьунарду ялун личин бувансса пикри дакIний бувгьуну дуллай бивкIхьурча, махъми фестивальлу кIура дарунни Дагъусттаннал циняв миллатирттал балайчитурал ва къавтIалтрал дянивсса бяст-ччаллайн. Гьашину фестивальданий гьуртту хъанай бия 12 райондалиясса балайчитал ва къавтIалт. Утти бусанну фестиваль цукун най диркIссаривгу.

Цалчинмур кьини
Гьашину Лаккуйсса гъи гъараллу лачIлачIисса, уртту хъинну дюхълахъисса шин хьунни. Ахттайннин баргъ бивтун, ах­ттая махъ чIун дургьуну гъараллу лачIлай дия фестиваль дувансса кьинирду дучIаннинсса хьхьичIсса кьинирдайгу. Мунияту ххуллурду зия шаврийн бувну, фестиваль дайдишин ккаккан дурсса 10 ссятраяр цахъис махъун дагьуна. Фестиваль дайдишиннинсса чIунгу шиккун гьуртту хьун бувкIсса къавтIалт, балайчитал репетицияртту дуллай, цалва номердайх «раннарду» дуклай бия. Фестиваль дайдирхьуна амфитеатрданул урчIа чулухсса чурттурдал ялувсса кIанттаяту хьхьичI фестивальданийн гьуртту хьун бувкIсса оьрчIру, хъирив бугьарами гьурттучитал бала-гьалайрду тIий, сахIналул хьхьичIун буккаврийну. Хъирив, фестивальданул давуртту дачин дурсса, Дагъус­ттаннал цIанин лайкь хьусса артист Аслан МахIаммадовлул ва РГВК-лул «Аьрщи ва агьлу» тIисса лакку мазрайсса передачалул хъунмур Марианна МахIаммадовал баян бувуна фестивальданул ттугъ гьаз буван ва цIу лахъантIишиву фестивальданул сиптачину хъанахъисса «Форема» цIанилусса кухнарду ита бакьай фирмалул вакилнал Руслан Къаллаевлул ва фестивальданул балайрдал ва къавтIавурттал масъалартталсса буллалисса, Аьрасатнал искусствалул лайкь хьусса ишкка­кку, композитор Мазагьиб Шариповлул. Фестивальданул цалчинмур кьини хъамаллуну бия, СССР-данул халкьуннал артист композитор Мурад Къажлаев ва жула ххаллил­сса макьанну руцу Хан Баширов. Мурад МахIаммадовичлул цалва кутIасса ихтилатраву «Фестивальданий гьуртту хьун бувкIминнахь ттун учин ччива, дайдихьу шичча, Хъювхъату, хьуну, искусствалуву лахъсса шачIанттайн лахъансса тIайлабацIуртту чIа тIий ура», — тIисса махъру кIицI бувуна. Хъирив Аслан МахIаммадовлул ва Марианна МахIаммадовал кIул бувуна фестивальданул жюрилущал. Муниву бия: Аьрасатнал цIанин лайкь хьусса учитель, Барият Мурадовал цIанийсса Дагъусттаннал культуралул ва искусствалул колледжрал учитель Жидалаев КьурбанмахIамма, Аьрасатнал искусствалул лайкь хьусса ишккакку, Дагпедуниверситетрал музыкалул кафедралул хъунама Аьликъараев Абусупиян, Аьрасатнал искусствалул лайкь хьусса ишккакку, Дагпедуниверситетрал музыкалул кафедралул доцент Асланбеков Хаирбек, Дагъусттаннал искусствалул лайкь хьусса ишккакку Аскерханов Аскерхан, искусствоведениялул элмурдал кандидат, доцент, Дагъусттаннал Халкьуннал творчествалул Къатлул специалист Чалабова Мариян, Дагъусттаннал культуралул лайкь хьусса зузала ХIусайнов ХIасан.
Цалчинмур кьини бия оьрчIру гьуртту шаврил номинацияр­тту. Цалчин сахIналийн бувккуна МахIачкъалаливсса Мурад Къажлаевлул цIанийсса пагьму-гьунар бусса оьрчIан тIий хIасул бувсса школалул балайчитурал хор. Вайннал мукьва балай увкуна. Гьай-гьай, балайрду бия классикалул зумунусса, дирижергу хьхьичI авцIуну тIутIисса. Вайннан жюрилул бивхьусса кьиматирттайну бувчIлай бия жущава захIматну бакъа лаласун къашайсса классикалул балайрду цукун увкуссаривгу. Хъирив, ганиннин цахъис хьхьичI ларчIсса гъаралуннил атил бувну бухьурчагу, сахIналул хьхьичIун бувккуна Лакрал райондалийсса Карашрал къутандалийсса школалул «Ару­сси» тIисса, мукьва душния хIасул дурсса, къавтIаврил ансамбль. Вай душварал зирангну къавтIаву дуллан бикIайхту, гъараяту тиву-шивун бувхсса тамашачитал трибуналийн бувккун, хъатру ришлай гур дагьан дуруна. Хъирив сахIналул заллушиву дуруна Ахъушиял райондалия­сса, ххуйра-ххуйну лаххиягу лархсса, Оьмарова ПатIиматлул. ЧIивисса бухьурчагу, ххуйну махъру багьан бувну, макьандалущал чIу архIал бацIан буллай, балай тIисса душ бия. Ванил хъирив сахIналийн лавхъуна Аида Садикьова. Буниялагу, цичIав дахкъачирча, ва жулва чIавасса Гъумучатусса душ магьирсса балайчи душнийн буккантIишиву аьлтта чIалай бия.
Гъумук буссар Мариян Дандамаевал цIанийсса искусствалул школа. Ваний каялувшиву дуллай бур, оьрчIан тарбия дулаврищал, искусствалул ишругу хъиннува куртIну кIулсса, Аьрасатнал школардал кIулшиву дулаврил «Почетный работник» тIисса цIанин лайкь хьусса ишккакку Лида Кьурбанова. Ванил хIадур бувсса ххюва душнил мукун ххуйну, цилва кIанийн гьарца махъгу, чIунил тIимугу дагьан дуллай балай увкунахха, улу даралул лагма ттак бавцIусса кьянкьасса чарттаяту хIасул хьусса зунттурдугума хъатру ришлашисса хханссия. Ххаришиврул, ттулламур дакIгума, ват-ват тIий, «хъат» ришлан диркIуна.
Шиккува буккултрахь ца укун­сса затгу кIицI буван ччива. Гьарца инсаннал цалла кIулшиврул луртандалуха лавхьхьусса ихтилатгу, дакIниймур бусавугу, ссаяту рязий хьуссарив, къавхьуссарив дикIайсса духьувкун, (хIатта жюрилул бихьлахьисса кьиматру профессионал зумунусса бухьурчагу), на ттулла макьалалуву такну ттулла дакIнил кьукьлакьимунияту буслай ура. Ва иширайгу ттуй буккултрал бювкьу-аьй къаданхьуви тIисса вихшала дур. Га кьини ялагу, хIатта оьрчIал конкурсирттал кьинир куну баян бувну бухьурчагу, дуниялгу дарщу­сса, гъарал лачIлачIисса духьувкун, оьрчIал лях-карах бугьараминнал номердугу итабакьайва. Ккаккан дуруна Вихьуллал душварал, буниялагу ккавкма хIайран уллалисса, чIинчIурдавусса ссапалий бизаврил къавтIаву. Дара гургутIи дуллали­сса, Гъумучатусса ПатIимат Асадуллаевал яру мазрай увкусса балайлул буслай бия миллатирттал дянивсса дусшиву культуралул иширттаяту дайдишайшиву, политиктураща дуван къашаймур культуралул дувайшиву. Ахъушиял райондалийсса Усиша тIисса шяраваллил коллективрал ккаккан дуруна ца мукун ххуйсса къавтIаву, ваца пагьму-гьунардал щаращив ва шяраву хIасул хьусса хханссия. ЧIюлусса карщивгу хъачIунттайн дирчуну, «Ахъушиял лирикалул зумунусса къавтIаву» тIисса цIанилу ххуйра-ххуйсса, зирангсса къавтIаву ккаккан дуруна Ахъушиял райондалул къавтIалтрал. Вайннал райондалиясса накьарачинал щютIуххуй макьан рурцуна. «Ттул Убуки» тIисса балай увкуна Лаващиял райондалиясса Марат Идрисовлул. «Хасанбек» къавтIаву кка­ккан дуруна Лаващиял райондалул къавтIалтрал. ЦIуссалакрал райондалиясса ХIажиева ПатIиматлул, Хъусращатусса Даллаева Юлианал, Каспийскалиясса Къаллаев МахIаммадлул, Гъумутучасса Амирсултанов ХIасаннул балайрдайну цалва гьунарду ккаккан бувуна. Лаващиял райондалиясса ХIабиб ХирасулмахIаммадов тIисса яручунал Расул ХIамзатовлул мукъур­ттийсса ца ххуйсса балай увкунахха, канихьсса чугур ганащал ца хьусса хханссия.
Ванийну цалчинмур байрандалул кьини къуртал хьуна.

КIилчинмур кьини
Хьхьурай кьакъадагьавай кIюрххилнин ларчIсса гъарал кIюрххил ссят 8 хъанан диркIсса чIумал ттурлу ти-шиннай хьуну, баргъ бивтуна. Буниялагу зунттавусса тIабиаьт муданнагу жухара зузисса, жунма ший оьрму бутан, бакIлахъия ххуйну ххяххан дуван цищава шаймур буллалисса кунна чIалан дикIай ттун. Анжагъ, жува ванищал дус хьун чIал хъанан бикIарув къакIулли.
Га кьини на, Гъумукун даврийн нанисса, Вихьуллал чIаравсса Ссухъиящиял шяравасса ца адаминал кIюрххила Хъювхъиял шяравун иян увунав. Шикку ттун хьунаавкьуна жуйна ссибивзсса Ахвахуллал райондалиясса яручу. Га ия: «На машиналуву гьантта ивкIра. Ттуйн щилчIав хъамалу къаоьвкунни», — тIий. Нагу ванащал хъярч бувссия: «ЯттичIа гузат буллай, гъинттул жулва арамтурал зунттаву хьхьу рутайссар. Инагу хIисав бува жул Хъювхъиял шяравалу ядуллай ивкIшиврун. Амма щил-бунугу дарвазалухун кьутIа тIий лавгссания, «Хъамаличу кьамул уваннув?», — тIий, вил хьхьичI нуз тIитIинтIиссия. Учала бурхха «КьутI тIутIинал хьхьичIри нуз тIитIайсса», — тIисса». БувчIунав жу цаннан ца.
КIилчинмур кьинисса номинацияртту бия «музыкалул инструментирттай макьан руцаву», «халкьуннал балай учаву». Фестивальданул кьини дайдирхьуна халкьуннал балай учавурттая. Цалчин сахIналийн бувккуна Ахвахуллал райондалул циняв номерду цачIу ккаккан буллалисса, 17 инсан гьур­тту хъанахъисса коллектив. Вайннал цалчин ккаккан дуруна, жунна цинявннан кIулсса, Ахвахуллал жагьилтурал душру дуссухун бавтIсса къатлувун кьяпри ливчуну, гиву цуманалсса зана къабувну душнил канихь ливчIрив, ганан тIайлабацIу шайсса ххуйра-ххуйсса тамашасса аьдат. Хъирив ххуйва-ххуйсса лахъсса чIурдайсса балайрду увкуна, къавтIавуртту дуруна, накьарттай рурцуна. Буниялагу цуксса архсса зунттаву (жучIанна вайнначIату шанттуршра километра дусса дия) яхъанай бухьурчагу, буттахъал аьдатру ядурсса, пагьмурду бусса ярусса бия. Вайнная эбрат ларсун, хъиннува ххуйну балай учин яхI буллалиний кунма чIалай бия хъирив гьуртту хъанахъисса къавтIалт ва балайчиталгу. Хъирив сахIналийн увккуна Хъун неххал чIугума лещан буллалисса чIунищалсса ТIляратIиял райондалиясса балайчи Ибрагьимов Ибрагьин. Ванал тIутIисса балайлул чIу хъисвагу гуж къабивхьуну наниний кунма чIалай бия. Ва иш бухьунссар балайчинал пагьмулул ца муттану хъанай. Лакку билаятрал зунттурдахгу ябитан, цилвамур балай учаврил гьунаргу жунма ккаккан буван Дарбантлия бувкIун бия Аьлиева Гульмира. Ванил балай увкуна лазги ва азирбижан мазурдий. Лазгиял ва лакрал мазру ихтилат буллалиний кIукIлуну махъру нан бикIайсса мазру бур. Вагу ишттахIну, зунттал тIутIив цищалла лахIан дуллалисса макьандалий, балай тIий бия. Хъирив сахIналийн увккуна Ахвахуллал райондалиясса балайчи Аьбдуев Нажмуттин ва шанма хъамитайпа. Улу ванал цал ссихI лавсун щаллусса куплет балайлул учайва. Цуксса хIаллай балай тIурчагу ваная бизаргурив къахъанахъива. Ванал хъирив сахIналийн бувккуна вайннала райондалиясса Мусакьаева Жамиля, Лаващиял райондалиясса АхIмад Абакаров, Каспийскалиясса даргиричу Аьзизов Аьлим, Ккуллал райондалиясса Ванатиев Гриша, Суллуев Муслим, Гудов МахIад, МахIаммадова Асият, Мусаева Зульфия, ЦIуссалакрал райондалиясса Оьмариева Шавлухъ, МахIаммадов Арсен, Лакрал райондалиясса ХIажиев АьвдулхIалим, МахIачкъалалиясса МахIадов Оьмар.
Музыкалул инструментирттай макьанну руцлай бия Ккуллал, Ахвахуллал, Шамиллул, Лакрал районнал, МахIачкъалаллал, Каспийскаллал накьарачитал. Гьай-гьай, лях-карах конкурсравух бакъасса балайчитуралгу балайрду учайва, макьанну руцайва. Ца яручу ия, ХIабиб ХирасулмахIаммадов тIисса, чугурданий макьангу рурцуну ца ишттахIну балайгу тIисса. Яша, Аваристтан! Гьай-гьай, балайчитуран кьиматру бихьлай, цалла даву дуллай бия, иширах бургарча, хъинну тIайлашиврий даву дуллалисса жюригу. Профессионалтураща кунна даву къашайхха цайминнаща дуван. Ванийну кIилчинмур конкурсрал кьини къуртал хьуна.
Шамулчинмур кьини
Шамулчинмур кьини хьуна дарусса, тиву-шиву лахъсса зунттал хъицIай дакъая ттуруллул касакру бакъасса, кьини. Ва кьини конкурс байбивхьуна ссят 11-нний, уттизаманнул эстрадалул балайрдал номинациялия. Цалчин сахIналийн бувккуна, пагьму-гьунардал бюхъу Аллагьнал буллусса, 1-мур ЦIувкIратусса, жунма цакьнивагу кIулсса пагьламан душ, Уллубиева ТIутIи. Ва кьини ванил ккаккан бувуна цивува, ххалуйх лахъаврил пагьму бакъагу, чангишиврул пагьмугу бушиву. Агъуллал райондалия фестивальданий гьуртту хьун бувкIун бия Даргаева Наргиля. Лахъсса, сивсусса чIуний балай тIисса душ бия ва. Дибиров ХIанапинал, Каспийскалиясса балайчинал, лап ххуйсса, жухьва «Лакку маз ябувара, оьрчIангу чара бакъа лахьхьин бувара», — тIисса мукъур­ттий балай увкуна. Миллатрал мазгу, хасиятгу, культурагу, чув ухьурчагу ччан дикIарча, ядуван шавриятусса насихIатрайсса ххаллилсса балай бия. ЦIуссалакрал райондалиясса Сулайманов Рафиклул бавахасса, тIайлар, пашманшиву, баваха буван къавхьусса хIурмат вичIи дирхьунан дакIнийн бутлатийни кунмасса балай увкуна. Туну, цибанссар, балайрду циняв тяхъасса къабикIайхха.
Гьашину, жунма кIулсса кьяйдалий, лакрал хъунасса шаэр МахIаммад-Загьид Аминовлун, Аллагьнал мутта буллуссания, 75 шин там хьунтIиссия. Къаивтунни, ци банссар. Мунияту фестивальданий баян бувну бия ванал мукъурттийну балай учаврилмур номинациягу. Ва номинациялувух гьуртту хьуна Лаващиял райондалиясса ХIаписов АхIмад, Дадаев Арсен, Ккуллал райондалиясса Суллуев Муслим, Ванатиев Гриша, АьвдулхIалимов АьвдулхIалим.

Фестивальданул хIасиллу хьуна укунсса:

ОьрчIал балай:
1. Идрисов Марат, Лаващиял район
2. Мурад Къажлаевлул цIанийсса школа, ш. МахIачкъала
3. ОьрчIал искусствалул школа, ш. Гъумучи

Халкьуннал инструментир­ттай руцаву:
1. Макьанну руцай ансамбль, Лаващиял район
2. МахIаммадов Камил
3. Сулайманов Аьвдулжалил, ш. Гъумучи

Цува авторсса оьрчIал балай:
Садикьова Аида, ш. Гъумучи

Расул ХIамзатовлул шеърирдайсса балай:
1. ХIабиб ХирасулмахIаммадов, Лаващиял район
2. ХIаписовхъал кулпатрал ансамбль, Лаващиял район

ОьрчIал къавтIаву:
1. Ансамбль «Хасанбек», Лаващиял район
2. КъавтIаву «Ссапа», Ккуллал район, ш. Вихьул
3. Ансамбль «Арусси», Лакрал район, ш. Караши
(къутан)

Халкьуннал балай:
1. Мусиева Зульфия, Ккуллал район
1. Оьмариева Шавлухъ, ЦIуссалакрал район
2. Аьлиева Гульмира, Дарбант
2. МахIаммадова Асият, Ккуллал район
3. Ванатиев Гриша, Ккуллал район
3. Даргаева Наргиля, Агъуллал район

Музыкалул инструментир­ттай макьан руцаву:
1. ХIусайнаев Амрет, МахIач­къала
2. МахIаммадов МахIаммад, Шамиллул район
3. Садуллаевхъул, Ахвахуллал район

Уттизаманнул эстрадалул балай:
1. Дадаев Арсен, Лаващиял район
2. Дибиров ХIанапи, ш. Каспийск
3. Суллуев Муслим, Ккуллал район

КъавтIавуртту:
1. Лаващиял район
2. Ахъушиял район
2. Ахвахуллал район
3. ХIаписовхъал кулпатрал ансамбль, Лаващиял район
Фестивальданиятусса
репортажру хIадур дурссар ХIажимурад ХIусайновлул
(Хъиривгу буссар)