Гъурбатрая Ватан хьуна

koll_11Буттал буттахъая шихуннай нанисса лакрал сянат дур заргалшиву. ХьхьичIва жулва заргалтурал дуссукъатри бикIайсса бивкIун бур Азирбижаннаву, Гуржиянаву, Дянивмур Азиянаву. Миннал дурсса арцу-мусил кьай, ххаржант, кьуртти ххуйну машай лагайсса диркIун дур, цивппа усттарталгу гъурбатрай бунугу, иш бавчуну, кIанттул агьалинан бусравну бивкIун бур.
ДучIиннал шяравасса заргал, ссяткар, кутIану учин, магьирсса каруннил заллу Расул МахIаммадовлущал жу кIул хьуру ДучIив (Новостройрай) ЯхIия АьзиевлучIа, ваначIан Туркнавусса гъанчу Мехмет Сани Озель увкIсса чIумал. Му кьини ЯхIиянал хъамалу оьвкусса гъанчунавух Расулгу ия. Расул ххуйсса заргал ушивугу, мунал чIярусса шинну Ттуплислив дуршивугу кIул хьувкун, ванащалгу ихтилат бан гъира багьуна. Мяйжаннугу, Расуллул биография авадансса бия.

Андриана Аьбдуллаева
ПатIимат Рамазанова
Чансса бакъая ванал оьрмулуву тачIав дакIния къабу­ккансса ишру ва хьунабакьавуртту. Амма яла яргмур оьрмулул бутIа кIилчинмур ватанну хьусса Гуржиящал бавхIуну бия. Цала оьрмулул дус Сарагу, лакку душ бунугу, Гуржисттаннай хьунабавкьуну бия. Му хьунабакьавугу укунсса иш сававну хьуну дия. Буйнакскаллал бытовой обслуживаниялул комбинатрай ссяткарну зузисса жагьилнан талихI хьуну, комбинатран дуллусса ду­ссарагу ца Сухуми шагьрулийнсса путевка ванахьхьун дирирну дур. Аьрххилийн нанисса арснахь буттал бувсун бур тийх цала гъанчу бушиву, тавакъю бувну бур тайнначIангу ухху куну. Укун Расул кIул хьуну ур уттинин цаннан ца къакIулну бивкIсса цала гъанчунащал. Гуржинаву мина дирхьуну бивкIсса Ибрагьиннул ва Жариятлул ххювагу оьрчI — арс Абумуслим ва мукьва мунал ссу Гуржиянаву хъуни хьусса, тихаллил хьусса лак бивкIун бур. Абумуслим Гуржиянал Художниктурал союзрал член ивкIун ур. Сухумилий уссаксса барзуксса хIаллай, вайнначIан ухху-укку хъанай, Расуллул Сара тIимур ссу дакIнин лавсун бур. Зана хьуну махъ цала дакIниймур буттахь бувсун, аьш дирхьуну дур. Мунияр махъ та цанма ххуй бивзсса Гуржиянавусса мачча-душгу бувцуну, мунищал лавгун ур Дянивмур Азиянавун, Ашхабадрайн. Тийхгу зун ивкIун ур ссяткарну. Дагъусттаннай усса чIумалва Расул спортрахун агьсса жагьил ивкIун ур. Дагъусттаннал чемпионатрай штанга гьаз дурну цалчинмур кIану бувгьуну бивкIун бур. Дянивмур Азиянавун увкIсса чIумалгу, Ашхабадрай хьусса Туркманнал республикалул первенствалий гьуртту хьуну, ванал цалчинсса кIану бувгьуну бур. Шийх ца-кIира шингу дурну, 1969 шинал Расул ва Сара бувкIун бур Гуржиянавун. Шиччаллищал дархIусса дур ванал яла тIааьнми дакIнийн бичавур­ттугу.
Хъамал ххирасса Гуржисттан, захIмат ххирасса, аьмал ххуйсса Расуллун бавкьуну бур. Художествалул комбинатравун зун увххун, мельхиордания кIисри-вичIилусру, канишру, кьуртти буллан ивкIун ур.
— Ца ппурттуву, Гуржиял музейрдавух уклай унува, ттун ххаржант ххал хьунни. Пикри хьунни нарагу укунсса ххаржант дулланна куну. Дахха-дахханасса 4 журалул ххаржант дурну, Ттуплисуллал байран дусса кьини дуккан дав. Гьарица шинах октябрь зурул ахирданий Гуржиянаву дикIайссар хъуннасса шагьрулул байран. Миккун дуккан дайссар гьарицаннал цалла дурмур. Ялтту уккайссар Президент. На зузисса комбинатрая арх бакъа парк бия. Ттулла ххаржантирттащал ва муни-танищал му паркраву нагу щяивкIра. Та чIумал Гуржиял Президент Шеварднадзе ия. Ялтту уклакисса танан ттул хьхьичIсса ххаржант ххал хьуну, гъан хьуна. На, ивзун, оьрус мазрай ссалам булав. Мунан ттул ххаржант ххуй дирзуна. Хъунама художникнайн оьвчияра куну, танахь увкунни: «На ихтияр дуллай ура Гуржиял сувенирду хIисаврай вай ттучаннай дахлан», — куну.
Яла ттухь цIувххунни: «Зунсса шартIру дурив?» – куну.
Чансса къумашиву дур учав. Секретарьнайн оьвкуну, ттул цIа-бакI чирчунни. Гьунттиймур кьинива ттучIан шаппайн бувкIун корреспондент цIухху-бусу бунни. «Вечернее Тбилиси» тIисса кказит­рай ттуяту чивчунни», — буслай ур Шеварднадзещалсса хьунаакьаврия Расул.
Шеварднадзещал хьунаавкьуну махъ Расуллул иш бавчуну бур. Ихтияр дуллуну дур къатри гьарта-гьарза дансса. Шагьрулул хъунама архитекторнал проект дурну, 1-мур зивулий дуссукъатта, 2-3-ми зивурдай яхьунсса гьарта-гьарзасса къатри дурну дур.
Расуллул хъуннасса сурат лархъун диркIун дур Руставеллил цIанийсса проспектрай. Аьмал-хIал бавкьусса, даву ххуйну дайсса, гьарица чулуха марцIсса, аьркин багьний кумаг бан хIадурсса Расул чIахху-чIарахнангу ххирасса ивкIун ур. Гуржиял учайва тIар: «Ина кунасса 3 инсан ивкIссания, жул Гуржисттан тIутIайх бичинссия», — куну.
Амма ххуйсса заманалун ахир дуркIун дур. Хъамал ххирасса, хъамаллурацIа ххарисса республикалий дайдирхьуну дур «Гуржи — гуржиян» тIисса Гамсахурдил политика. ХIакьину кунма дакIний бур Расуллун майданнивсса Лениннул гьайкал дутлай дутан къахъанай бивкIсса куц.
«Гьарица – цалла-цалла ватандалийн» тIисса хаварду бавчукун, 1988 шинал Расуллул оьрчIру Дагъусттаннайн тIайла бувккун бур.
Ванал арс Жамалуттин му чIумал Физкультуралул ва спорт­рал институтраву дуклай ивкIун ур. Цувагу бутта куна спортраву итххявхсса жагьил ур. Ва Гуржиял жагьилтурал баскетболданул командалуву ивкIун ур. 1985 шинал Киеврай СССР-нул чемпион хьуну ур. Мукун гьунар бусса уну тIий бигьану кьамул увну ивкIун ур Физкультуралул институтравунгу.
Душ Наргиз дуклай бивкIун бур Художествалул училищалуву.
— Къатри ларсун, оьрчIру Да­гъусттаннайн перевод бувну, жува тийхва бавцIуссияв. Яла нава зузисса художествалул комбинатгу лавкьуна. 1993 жун Аьрасатнал гражданство дуллуна. Дяъви байбишайхту, цуксса къаччайнугу, жунмагу лихъан багьуна миналул хьусса кIанттурдая, — тIий ур Расул. Гъурбатрай хъихъи ивтун унугу, буттал кIанугу тачIав хъамакъабитайсса бивкIун бур Расуллун. Тийхва був­сса, хъуни хьусса оьрчIангу, ца цува акъа лагма-ялтту гъалгъа тIутIисса акъанува, лакку маз лахьхьин бан бювхъуну бур. Хъяй, дакIнийн бутлай ур: «Ца ппурттуву цалва чIивисса душ чIаххуврайсса гуржири душнищал гуржири мазрай гъалгъа тIий ккавккун, «Ина гуржири душравкьай, лакку душрав» тIий, ссуку-кьютIу буллай ивкIсса, душгу «Мяммай, лакку бурача, мабаттав» тIий бивкIсса. Лакку маз лахьхьин бувну бур Расуллул, Лаккуй чарича, Дагъусттаннайвагу къабивкIсса, лакку маз бувагу къакIулсса цалва кулпат Сарангу. Сарал буттал нину ва буттал ппу хIалтIилухун Гуржиянавун лавгун, тийхва ливчIун бур. Сарагу, ванил уссу-ссугу тийхва бувну, хъуни хьусса бур. «Щар хьуннин Дагъусттан къаккавкссар», — тIий бур Сара. Амма цIана ва ца ххуйну лакку мазрай гъалгъа тIий бур. ЦIана Расуллул арсгу, душгу буттал пишалий зий бур, цалла къатраву хъунма бакъасса цехгу тIивтIуну. Цехраву чIирттайн лавхъсса кьурттал ва ххаржантрал буслай бур усттартурал магьиршиврия. Цивппа ххирасса ва цанма ххирасса Гуржисттаннащалгу вайннал дахIаву хIура къадунни. Таний бувну бивкIсса шан-зивулийсса вайннал къатри уттигу яхьуну дуссар хъинсса чIаххуврал аякьалийну.
— ХIакьинусса кьинигу тай жул къатраву гьарзат дусса куццуй дуссар, ца затрайн щилчIав кIисса къавщуссар. ТайнначIа дур кьянкьасса низам. Тийх бакъассар цурк, хъямалашин. Дуссар ляличIисса марцIшиву. Хъунмасса хIурмат буссар хъамаллурал. Гьава ххуйри тийх, щин ххуйри тийх, халкь ххуйри тийх. Гьамин, Гуржи бур авурсса, караматсса билаят. Тайннал халкь бур памма кунма кIукIлусса, — тIий, гуржиял ххуйшиврия буслай байкъалитIавай бур Расул ва Сара.
Цивппагу гъинттул бигьалаган тихунмай чIаххуврал узданну ядур­сса цалла къатравун бачин хIадур хъанай бур.
Аьрххи-ххуллу тIайлабацIусса хьуннав. Ххарину зана хьуннав.