Шаэр дакIнийн утлай

Расуллущал ттул дуссия цIакьсса уссушиврийсса дусшиву. Га ттун гъансса инсан ия, ттучIа ганал хIурмат хъинну лавайссия. Ганал цIа дирзссия ттула арснангу. Ванан пишкаш бувсса луттирай ганал чивчуну бия: «Ттуна ххирасса Расуллун – ттула дуснан ва дуснал арснан…» Мунияту, щалла республикалий шаэрнал юбилейрайн хIадур хъанахъисса ппурттуву, ттун ччан бивкIунни ганаясса ттулла дакIнийн бичавуртту чичин.
Расул ия хIакьсса талатала. КIилчинмур дунияллул дяъвилул чIумал халкь нигьал ва дардирдал бувгьусса ппурттуву га ивкIссар ярагъуннияргу байлсса мукъуйну аьрщарай дакьаврихлу талай. Цалва бусса оьрмулий га талай ивкIссар халкьуннавусса диялдакъашивурттащал – цIаншиврущал, дакI хъуншиврущал, ахIмакьшиврущал, мяшшиврущал, цурклищал, щялмахъращал, лавмартшиврущал, я-иттарцIаншиврущал, хаиншиврущал, рахIму бакъашиврущал, литIавурттащал. Талай ивкIссар аькьил­сса ва чумартсса ппухълунная жуйнна дир­сса рувхIанийшиврул аьдат­ру ва марцIшиву ядаврил цIаний. Талай ивкIссар тIайлашиврухлу, ччаврихлу. Расуллул чивчусса произведенияртту цинявппагу бур халкьуннаву инсаншиву, яхI-къирият, чумартшиву дуруччин, уссушиврий яхъанан кабакьу буллалисса. Аьпабиву ттулла нину дакIнийн дагьлай, муничIансса дазу дакъасса ччаврищал буккара «Буруччияра ниттихъул» тIисса поэма. Ва поэма хьуссар жула хъунасса шаэрнал щалла инсаниятрайнсса аманатну. Мукунма чаннасса асардал дуцIай ттул дакI, нава шаэрнал халкьуннахсса ччаврил вибувцIусса шеърирду ккалаккинийгу. Га ия «Халкьуннаща яла бюхттулми цIурттачIангума биян бюхъаннав!» — тIий, халкьуннахасса дуаьлийсса шаэр. Ми шеърирдал аьч дуллай дур шаэрнал инсаншиву, дакIнил узданшиву, сахаватлувшиву.
Цуксса хIайпнугу, махъзуманив дагъусттанлувтураву хьунабакьлай бур миллатирттал дянив цIу кIиян дуллай, щин оьлукъин дуллай, цимирагу ттуршукулий цашиврий яхьусса жулва халкьуннавун питна бутан хIарачат буллалиссагу. Расул ХIамзатов тIурча ия дакIниву национализмалул «чапалшиву» да­къасса инсан. Мунинсса барашиннану хьуссар СССР-данул Верховный Советрал депутатну ивкIсса заманнай ганачIан союзрал чIявусса халкьунная букIлай бивкIсса, кумаг чIа тIисса тавакъюрал чагъарду. Цалла кашилун, бюхъулун лавхьхьусса кумаг ганал бугу байссия. Ттун ччива халкьуннал дянив цIу кIиян дуллалисса, щин оьлукъин дуллалисса инсантурахь цIуххин: «Расуллул произведениярттаву зун тачIав бакIрайн багьссарив национализм асар хъанахъисса цавагу хха? Зу къабувккуссарив дазул кьатIув цанма хьунабавкьусса СССР-данувун бухлахисса халкьуннаясса шаэрнал шеърирду ва поэмарду? Мазрал ва диндалул дазурду ришлансса ихтияр дуссар тIиссарув, лажинни, зу зухьра? Зува хъунасса шаэрнаяр, щалла дунияллул гражданиннаяр аькьилссару тIиссарув?» — куну.
Расул ХIамзатов ия ниттил мазгу, буттал кIанугу ххирасса хIакьсса патриот, аьрщарайцири миллатру ххирасса интернационалист.
Дагъусттан ганал щалвагу дунияллийх машгьур бувссар. ЧIявусса цаймигу произведенияртту кунма, «Ттул Дагъусттангу» буссар дунияллул чIявусса мазурдийн таржума бувну.
«Шаэр» ва «аькьил» тIисса махъру буссар цава-ца даражалий. Расул ХIамзатов Заннала аькьилну ляхъан увсса шаэр ушиву аьч буллалисса бур мунал «Зунтталчунал Конституциялувун» бухлахисса арулвагу статья.
«Адамина» тIисса статьялул мяъна дур «ЧIила — дайлсса, адамина – чумартсса икIан аьркинссар» тIисса.
«Хъамитайпа» тIимур статьялуву шаэр ур: «ХъамитайпалучIансса хIурмат хIисав бувнур адаминан кьимат бищайсса», — тIий.
«Къужри» тIимур статьялуву тIий ур: «Оьрмулул угьараманачIан хIурмат бакъама цува му оьрмулувун къауххантIиссар».
«Жагьилтал» тIисса статьялуву шаэр ур бугьараминнал буржну жагьилтурахасса аякьа ва оьрчIахсса къулагъас ккалли дуллай.
«Дус» тIимур бутIуву тIий ур: «Дустал бакъасса инсан ттигу дунияллийн къаувксса инсанни, хIатта мунал ттуршра шинайсса оьрму бувтун бухьурчагу». «Хъамаличу» тIимур бутIуву шаэр ур, зунтталчунал яла ххаллилмур хасиятран хъамал ххирашиву хIисав дуллай. «ЧIаххучу» тIисса махъва-махъмур бутIуву буслай ур чIаххувращал бавкьуну ялапар хъанан аьркиншиву.
«Зунтталчунал Конституциялуву» махъсса шанма статья цанницIун ца бавхIусса бур. «Буруччияра дустал!» тIисса аманат байва жуйнма ппухълуннал. «Буруччияра хъамал ва чIаххул», — куну, ххи бавияв нагу.
ХIакьсса шаэр ялагу хъанахъи­ссар цала буттал улклул ва халкьуннал тарих чивчуманугу. Му чулухагу Расул ХIамзатовлул творчество дур дакI мяш хьунсса, щищачIав гьаз хьун къашайсса бюхттулшиврийн лархъун. «Хъунасса шаэрнал дакI, чIиви оьрчIал кунна, кIюлассар», — учай. ЧIиви-кьивисса затгума бюхъайссар мунал дакIнийн щун. Бунияласса иширттал тIурча шаэрнал дакIнивух цIарал буран бищун буллай бур. Мукунсса цIарал буран шаэрнал дакIнивух бивщуссар тачIав лекъакьантIисса кунма чIалай бивкIсса совет къала хар-хаварвагу бакъа левкьун, жяматраву дахханашиннарду хъанай дайдирхьувкун. Шаэрнан захIматну бур билаятрал бакIрачIан дуркIсса кьини духIан. Амма, ци чIунну дучIарчагу, оьрмулул чарх чунмай кIура баярчагу, марч чунмай бищурчагу, Расул ХIамзатовлул творчество личIантIиссар укунна тIалавнура.
Агарда цалва оьрмулуву «КIяла кьурукьру» бакъа цамур шеъри къачивчуну бивкIссаниягума агьантIиссия Расул ХIамзатов тарихравун. Ва балай тIутIийни на лавай ивзун, тIутIиминнацIун бахIлан икIара. Расул ХIамзатов, мяйжаннугу, лавайсса хIурматран лайкь хьусса, абадлий халкьуннал дакIурдиву личIантIисса шаэрди.
На хъинну буруккинттарай усси­яв, шаэрнал юбилей ганан лайкьсса даражалий къаданссар, хIакьинусса ва захIмат-жапасса оьрмулуву, цалва-цалва иширттая ва иширах дагьайссаксса къулагъас дан чIявуссаннаща къабюхъан­ссархха, тIий. Утти, республикалул чIумуйнусса Президентну Рамазан АьбдуллатIипов итайхту, ттул дакI паракьат хьунни. Цува Президентну ацIаннина, ПаччахIлугърал Думалул депутат, Аьрасатнал Халкьуннал ассамблеялул советрал хъунама Рамазан АьбдуллатIиповлул, Александр Сергеевич Пушкиннуя щиллив увкусса махъру баххана бувну, «Новое дело» кказитрайсса цалва статьялуву увкуну бия: «Расул ХIамзатов – жула гьарзатри!»
Гьашинусса шин баян бувну бур Расул ХIамзатовлул шинну. Президентнал ккаккан дурну дур юбилейран хасну республикалул хъуншагьрулийгу, цайми шагьрурдай ва районнайгу дансса шадлугъру.
Жула учай: «Инсан сагъссар, га халкьуннан дакIний уссаксса», — куну. Шаэр, интернационалист, патриот, политикалул ва жяматийсса ишккакку, цIурттаву цIа лархъсса Расул ХIамзатов абадлий личIантIиссар «кIяла кьурукьирттал» гьухъалдануву. Шаэрнан кIулссия халкьуннан цалва шеърирдугу ххирашиву, цувагу яла ххирама шаэр ушиву.
МахIаммад Аьбдуразакьов, генерал-лейтенант, Аьрасатнал МВД-лул Виваллил аьралуннал Ветерантурал советрал член, Ухссавнил Ккав­кказуллал Федерал округрал куратор
Таржума Зулайхат Тахакьаевал