Багъ язугъну ливчIун бур

sob_5Лакрал Хъун неххацIух ЦIахъардал аьрщарал дазу дишайхту, ПаччахI ххуллуцIух байбивхьуну бур Цух урку щинацIсса Ккурккуллал дазучIан бияннин Кьубиял Шал арнил чулданул дара. Ва кьасса чулданий дур 50-ннияту лирчусса гектарду аьрщарал.

Революция хьуннин ПаччахIнал заманнай аьрщи цахьра-цахьра диркIсса шиннардий Шал арив жухьгу дикIайва хъуру. Нагу мадарасса оьрчI ура, аьпа биву, ниттищал архIал нагу лагара жула хъув. Ххуйну дакIний ливчIун ура, му къурнил кIирагу чулуха диркIсса, лахъсса чарттая дурсса чапар, ххуллуцIух лава-ялавай заназисса ризкьи къабуххансса мурадрай. Мяйжаннугу, та заманнай базаллавун хьхьуниву бачайва ризкьи баххан, бахьтта кьюкьри хьуну. Таний аьрщи хъинну кьадрулий диркIун дур. Мунинсса ца укунсса барашиннанугу хъанай дур Кьубиял дух шяраваллил гьану бивзун бикIаву, ца хъатуксса кьашиву дакъасса, муруллул лахъи бувксса бурхIай, цукунчIавсса мурхь, щюллишиву дакъасса кIанттурдай.
Ца цамургу, хъинну мяйжанну кIулсса. Кьубиричу ва цIахъарачу, цаннан-цагу ххуйну кIулсса, машварардайн бувккун бивкIссар аьрщарах ятту булун увкуну. Аьрщарал хъунил заллу – цIахъарачу, яттилма – кьубиричу. КIиягу маслихIатрайн увкIссар, хъирив кьини кIюрххила, бувцуну цала яттугу кьубиричу учIан. Цалва мукъуй авцIусса яттил заллу кIюрххила бувцуну увкIун, бавкьуссар цIахъарачунал хъув. Икьралгу дурну диркIссар, бавцIусса каних, ятту булун увкуну. УвкIссар цIахъарачугу ятту ласун. Лагма уклан ивкIссар, тиху-шихунай занан ивкIссар, ахирданийгу, ругьан къархьуну, цIахъарачунал: «Ягъарив, оьххул, вилбаллил ятту, ца кIанай къабацIлай, бацIаву дакъа лечлайнма бур. Ттуща миннулсса буллан къахьунссар. Оьххул, кьубан, ттулбаллил хъу, ца кIаная тий-шийнмайгу къахъанай, ца кIанай бавцIуна бур», — куну, дургьуну диркIсса кагу, бази-кьутIигу лиян дурну дур.
Кьубиял аьрщарай дурчин дусса дугьай аьрщи – Шал арнил аьрщи дур. Ва аьрщарай цахьра-цахьрасса заманнай цамур цичIар дугьайсса диркIун дакъар, ца хIажлул лачIа бакъасса. Миннувухгу хIажлул хъюрувгу, къавахъгу бугьайсса бивкIссар. Цалуннасса хъуру нувщул дугьайсса диркIун дакъар. Анжагъ хIажлул лачIавух цанма ишла дуллансса нувщул къатIри байсса бивкIссар.
1934 шинал аьрщив колхозирттахьхьун дуллуссар. Колхоз цIакь хьуну, ххуттавун дагьувкун, щалва жямат бавтIсса собраниялий хIукму бувссар, цIакь дурсса колхозран цIа дулун, Сталиннул цIанилу куну. Шал ар ив цIу бутIуй гайва хIажлул лачIа бугьлан бивкIссар.
1939-1941-ку шиннардий шяравусса колхозрал кутак цIакь шайхту, правлениялул кьамул бувссар хIукму Шал ар мурхьирдахьхьун итадакьин гьарца журалул мурхь бугьан, хъунмурчIин махъ-махъ дияйсса ахъулссаннул куну. Му даврилсса – багъралсса буван ккаккан увссар Шагьидал МухIаммад бригадирну.
Тай шиннардий аьрщаралсса, ризкьилулсса буллалисса идаралийн учайва Райземотдел куну. Му идаралий зий ивкIун ур агрономну, оьрус миллатрал инсан, ларайсса кIулшивугу ларсъсса. Колхозрал му учIан увну ия мурхьру бугьансса кIанттул разбивкагу дан, ци журалул мурхьру аьркинссаривгу кIул бан. Муниннин дучIан дурну чIатIущалсса хъунна трактор, лахъ-лагьмур, маршри кьалаган бувну, га майдан бувссар. Оьрус-агрономгу, Шагьидал МухIаммадгу бувкссар Шал арнил чулданийн, мурхьру бугьансса хIадуршин – разбивка дуллай. Маз къакIулхьурчангу, цаннан ца бувчIуссар. Шагьидал МухIаммадлул занакьулу икIаврий, ишлану зий дуллалисса даврий оьрус-агрономнан дакI даркьуссар. Циван дакI къадакьиви, бугьансса мурхьирдал разбивка дуллалиний, мюршсса, хIисав-ккал кIулсса, гьарзад дан кIулсса ванай. Колхозрал председательнахь оьрус-агроном ия тIар: «Укунсса «агроном» зучIавагу унува, ттуйнгу циван оьвчарду?» — тIий, пиш-пишгу тIий.
1950-ку шиннардий, цанма хасну бувчIусса зузалтращал, чулданийн увкссар хIавив бугьлан Оьмариев. ЦIубутIуй, ккаккан бувсса кIанай, ахъвазандалул ва гьивчулсса бугьлай бавчуссар. Гъарал ларчIний дакъа щинну къадуккайсса Гъелищиналаллил, ЧукIунна ратIал щиннаягу цичIав къавхьуну, багьссар Хъуннех ишла дуллан. Дувссилул усттарталгу чIявусса кьубиячIа, гьарца зузалахь бучIан бувну шаппату дувссилул урхьригу, бугьлагьисса гьарца хIавилухун, ххю-ххюва хIави хIисаврай, бутIлатIи бувссар цува ялув авцIуну. Лахъсса неххамачI, 500-600 м. ххишалагу дусса манзилданийх занай, хъунмасса захIмат бивхьуссар зузалтрал, хIавив татаннин, кьини ляхну ххилай. Мурхьру хъуни хьуннин МухIаммадлул бригадалул зузалт оьнма личIлай къабивкIссар, мурхьирдачIансса гьаллурду бихлай, ссуттихунмай колхозрал ризкьилунсса ххулув хIадур буллай бацIаву къадиркIссар. Ца ахънил зузалтрал 2-3 аьрахъ ххалал хIадур байва, аьрахъчигу цувая, тиха-шихасса кумагчигу вайннан аьркин къашайва. Мурхьру бувгьуну, 3 шинаву, жагьилсса багърал бакIлахъия дуллуссар. Хъинну рязийну, леххан хъару дакъа ххарину бивкIссар зузалтгу, багъманчи – бригадир Шагьидал МухIаммадгу. Ахъулссагу марцIсса, ттангъа дакъасса. Му шиналсса багърал бакIлахъия, архну къалавгна, ЦIахъардал консерварду дай заводрайн дуллуссар. Тамансса, ахъулссаннух мякьсса шяраваллил агьулданийхгу дарчIуссар. Заводрайнгу цува лавгссар, цала хъуслил хъирив, цаманайн вихшала къадурну.
Утти яржа бивссар Кьаракулттил шихунмайсса, ЦIахъардал дазуйн бияннинсса Шал арнил ливчIмур бутIуйн, хъюртулгу, махънин бияйсса «Симирин» гьивчулгу мурхьру бугьан. ХьхьичI оьрус-агрономнащал зий ивкIсса МухIаммад, утти цанагу кIулсса, кIава Земотделданий зузисса агроном Щурпаев Нуруттиннущал зун ивкIссар. Ххуйсса специалист, ларайсса кIулшивугу дусса Щурпаевлул, чIиви-ххуйсса задгу цIукъавххуна къабитайва тIар. КIулну ухьунссия ванаву бумур. Гара тIалавшин кьянкьасса бригадир, гайва багърал зузалт, гайва дувссилул урхьри, гара Лакрал Хъуннех. Байбивхьуссар ссуттихунмай, хIала бувххун, хIавив бугьлай. Гара хьхьичIра куннасса зузаврил сурат, кьатIатусса кумаггу тIалав къабувну, дякъихун багьаннин, агрономиялул чIуннардий бувгьуну щаллу дурссар 20-ту лирчусса гектарду багърал. Шиккугу Шагьидал МухIаммадлул ахънил зузалтрал ххишала бакъасса куццуйсса захIмат бивхьуссар. Ттунмагу кIулну ивкIун тIийра вайннал захIмат чIалачIи буллалиссагу. Учин бигьанугу, Шал аривсса 50-яту лирчусса гектарду багърал, бугу-бувгьуну, къуллугъгу бувну, ххуйсса, ларайсса бакIлахъия ласайсса кIанайн биян бувссар хъун бакъасса МухIаммадлул бригадалул зузалтрал. Тай шиннардий, Гъумукун даврил иширай лавгтари, буслай бусан къахъанай икIайссия Шагьидал МухIаммадлул багъраха хъаннил бихьлахьисса захIматрая, цалагу – бригадирнал уххаву дакъа зузисса даврия Щурпахъал Нуруттин. На хьхьичIуннай кIицI ларгсса Гъелищиналаллил ва ЧукIунна гьаннил ратIру аьч дурна дикIайссия, нажагь гъарал лачIурчан багъравун найнна дикIаншиврул. Хъунмасса багъран диялсса щин аьркиншиврия мудангу пикрирдай икIайва.
1960 шин дур. Шагьидал МухIаммад кIюрххи-кIюрххила ачайссия, парторганизациялул, правлениялул къатрал хьхьичIух, цалла даврийн – Шал арийн багъравун. Куний жучIангу ябитайва, анаварсса чIумал укъавхнагу лагайва. Цувагу, цалва зузалтращал архIал, миннал ша бивзний шагу бизлай, 6 км. манзилданийсса ххуллугу бахьтта битлай, гьарца кьини кIюрххил ва ахттакьунмай къабигьану бивкIссар, ттукку-чу, аьравагу дакъа. Яла-ялагу, правлениялул цахьхьунма буллусса чу, ванилсса буллан къашайча увкуну, мугу къабувцуна занай икIайссия. Ца мукун, ахъувун нанисса ппурттуву увххуна ттучIана аьпа биву. Ивзравгу куну: «Оьмахан, ца ххуйсса пикри бакIравун бувххун бурча, му вищалгу аьч бан, маслихIат бан увкIра», — куну, му цIана айивхьуна: «КIа Ттурзийнна зунттул кьабакIрава, хьамаран дирзун, оьнна нанисса чIара неххая щин дуцинсса пикри хьуну ура жулва багъравун. Ина ци учинна, ва ттул пикрилун? – куну, ттулмур пикрилух ялугьий щяивкIунни. Нагу рязий хьура МухIаммадлул пикрилия, «Лахъмуруллулух, дуцирчан, цичIав бакъархха», — куну. Мура кьини бувцуну цалва зузалтгу, лавсун аьркинсса ярагъгу, лавгссар ВицIхъиял Чанна цIукуйн. Почтрал къатрал ялтту бихлай, Лахъ муруллул яхъуцIух, ххуллун цукунчIавсса нигьачIаву хьун къадиртун, бихлай, 2 кьини дурну дия МухIаммадлул ва зузалтрал, жулла аьрщарайн бияннин. ЦIахъардал аьрщарацIсса жулва багърачIан бияннин 3-хъул км. лахъишиврийсса гьанзлу, инженер-мелиораторнал къаданну проектгу дурну, кьун-чару хьунабавкьуний, ларсун бург, кьютIилугу, чIутIру бизлай, гъагълай щаллу бувссар. Хъирив кьини цала 2 зузалагу, звеньеваягу бувцуну, лавгссар щин дурган дан. Щингу дурган дурну бачлачисса чIумал, ялун ивссар Ккурккуллал ХIажиев МухIаммад. Тай шиннардий райондалул вивсса паччахIлугъралссагу, кIанттулссагу ххуллурду багьайссия идаралийн. Мунил хъунаманур ивкIсса МухIаммад. Кьубиял Шагьидал МухIаммадлул дурсса даву хIисав хьуну, хъирив увксса ванал: «Хъуннасса агьамшиву дусса, хIукуматрал ххуллу цIух щин дурган дарчан, чIирттугу бяххайссар, ххуллугу багьайссар, 2 райондалийн нанимургу личIайссар», — куну. Зарал хьун къабитанна, нава ялув ацIанна тIий, миннатрайн агьсса Шагьидал МухIаммадлухгу вичIи къадирхьуну, щингу кьуркьуссар. Мякьсса мурхьирдансса щинал масъала щяв къабувтссар МухIаммадлул. «Луглагисса туллун я ттаркIри ягу ччатIри», — тIисса учалагу дакIнийн багьну, уттигу мурхьирдансса щинал хъирив авчуссар. ДакIнийн багьссар, ххурххулул ларсун нанисса, гьалаксса Хъуннех, ва ишла дан ласун, хъунмасса багъран, хъуннасса насос тIисса пикри. Колхозрал правлениялул членну, Шяраваллил советрал депутатну ивкIсса ванал микку гьаз бувссар цалва пикри. Лавсъссар му масъала жяматрайн. Жяматрал хIукму бувссар ласун Шагьидаевлул тIисса щинал насос. Ахирданийгу щаллу хьуссар МухIаммадлул чIатIи мурад. Ларсъссар хъуннасса, бургъурдащалсса щинал насос. Дирхьуссар Хъун неххай. Щин дишайсса диркIссар ччяни инттухуннай, мурхьирдай тIутIив хъятIуннин, чIалсса ссуттилгу, ахъулсса дартIун махъгу. Ми чIуннардий, насос хьхьу-кьини къакуну зий диркIссар. Мудангу мунилсса буллалисса механик – моторист ивкIссар, ххуйну багьагу буллай. Мякьсса, хъунмасса Шагьидал МухIаммадлул багъгу щинал чавхьатIи бувссар. Шиная шинайн багъраясса ахъулссагу гьарза хъанан диркIссар. Колхозрангу, халкьуннангу арцуйнусса дучIия ххишала хъанан диркIссар. Шал арнил ахъулсса щалва Дагъусттаннал консерварду дай заводирттайн – ЦIахъардал, Ххажалмащиял, Гергебиллал, Щурагьиял, Хасавюртуллал, Дарбантуллал, диян дуллай бивкIссар. Жагьилсса багърал ахъулссагу 1-мур сортрай кьамул дуллай диркIссар. Ми шиннардий Кьубиял Сталиннул цIанилусса колхоз миллионер-колхоз хьуссар, райондалий дакъассагу, республикалийгу цIа гьаз хьуссар. ХIукуматрал бивщусса кьиматрая хьхьичIвагу чивчуну бивкIун тIий, му кIицI лаглай акъара. Вай цалла тIайла дуклакисса хъусличIа, цува лаглай, цачIанна дукIлакIисса къурушрал ялув кьянкьану ацIлай ивкIссар. Ванал багъравугу ччимур журалул ахъулсса диркIссар, ччяни дияйссагу, махънин личIайсса «Симирин» гьивчгу. Щалва ахъувух къабугьарчагу, тамансса ахънилсригу дугьайсса диркIссар, марсри-марсри бувну, колхозниктурайх захIматрал кьинирдайн дачIин. Муксса хъунмасса багъравасса чIярусса ахъулссаннул ца ккуруччи зия хьун къабивтун, ку кьювкьу багьлий колхозниктурайх дачIлай, кугу бурувсса буллай, самогон итадакьайва.
Бригадирнал кумагчиталну, ахъ ябуллалисса муданасса 2 къаралчи ивкIссар, ца , 3 къаттагу бувну, гаражрачIа – Кьурбанихъал Загьидал, цагу Цухурку щинал хьхьичIсса никъурай – КъюкIул-Аьлилхъал Неъматуллагь, ваначIагу гайва къатри, шиферданул магъивгу дирхьусса. МухIаммад Неъматуллагьлуйн вихшала дирхьуну икIайва, ванал къаучирчангу, Неъматуллагь гьарца чулуха марцIсса инсан икIайва. Ва цувагу цIасса яттихIухчугуя, илхъичигуя. РизкьилучIасса щурун-цIурунгу чIалай ливхъун ия. Мукунсса уну тIий Шагьидаевлул ванайн иман дирхьуну икIайва. Вай кIиягу акъассагу, ахъулсса диллалисса чIумуву къаралчиталну бивкIссар: Пателун, Аьвдул-Вагьаб, Итул АхIмади, Жавад, Шипабуттин, Макка-Шарип. Лях-карах, къаралчитурал ялтту уккан хьхьуниву лагайсса ивкIссар, карчI дакъа 3-4 км. манзилданийсса ххуллугу бивтун, шанай бурив, къарал буллай бурив ккаклай. Кунийгу, хъиннува ахъулссаннул бас-хин дуллалисса чIуннардий цувагу ацIайсса ивкIссар. Ванал хъарала такIуй дагъар къаликкайва. Миву чара бакъа дикIантIиссия ахттайнссагу, къяртри кьукьай къяцIагу, чIири ххарачIанигу, зузалт ахттайнсса дукан, чакру бан щябивкIсса чIумал, цахьрамургу зузалтрал хьхьичIун дирчуну, хIала уххантIиссия, бувккун къяцIа ва ххарачIанигу, къяртри кьукьлай. Ва цувава аьжаивсса хасиятрал икIайва, хъяхъисса адаминагу, аьпа бивун, къаххирая. Хъяхъаву – му зунтталчунал хасият дакъар учайва.
ЦIахъардал Къуманива ливчуну, лакрал Лахъ муруллулун бияннин Шагьидал МухIаммадлул багъгу, багърал ахъулссаннул тIин-тIааьнгу кIулссия, кIирагу Лакрал, Ккуллал районнал агьалинан бакъассагу, кIулссия вайва районнал базаллавун букIлакIисса къадарнан, даргиян ва яруссаннангу. Хъиннура кIулссия инттухуннай тIутIавун бахьлавгсса ва ссуттихуннай дирсса, личIи-личIисса ахъулссаннул яргсса кьанкьругу.
Шяраваллил агьулданучIа, гьарца бигьа-захIматрачIа ттарцIну ацIайва. Аьпалухьхьун гьаннин шяраваллил депутатну ивкIссар. Шяраваллил советрачIасса, та яла захIматмур – аьдлу-къадагъалул ва соцзаконностьрал комиссиялул председательну уссия.
С овет хIукумат ппив-ххив
хьуну махъ, колхоз-совхозругу лекьа-пIякьу хъанан диркIссар. ЛичIайххивав багъ-бахчардугу, миннулгу ахир хъанан диркIссар. Цуксса хIайпнугу вай дахханашивурттал ахир Шагьидал МухIаммадлул багъ-бахчардайнгу дуркссар. Аммарив, мунияр махъгу, кIирахъул шинай цалва захIмат, аьпа бивул, экьикъаливчуссар. Ахирданийгу, оьрмулул ва уххаву дакъа, цала чурххайх лавхъсса кьисасрал, ялун ттуккун цалва захIмат ссайн биян най бурив кIул хъанахъисса Шагьидал МухIаммад, хIалдания лаглан ивкIссар, къашай хьуну шанийн агьссар. Циксса бахчу бивкIнугу, азарханалийн уцин гьич къавхьуссар. Инжит хъанан ивкIукун, кьинирдал ца кьини, цала маша-ташулул хIаласу – Дусилавхъал Аьли увкIуна советрайн: «Ина ккаккан ччай ур МухIаммад», — тIий. Му цIана гьарзад кьадиртун лавгссияв Аьлищал. Ур лувчIиннийсса къатлуву, цала бувсса тIаннул тахлий къашавай инжитну. На уххайхту щяивкIунни: «ЧIаххув оьрчI, шийнай гъан хьу. Ттун чагъар кьалангу, мугьругу аьркин хъанай бурча, лавсун ухьхьу» – куну. Га цIана левчура советрайн, архнугу бакъассия. МухIаммадлуву бумур бувчIуну, га цIана аьркинмургу канил дургьуну лавгра. Уххайхту: «Уссил арс, ручка-чагъаргу канил бувгьуну, на тIутIимур чичлачу», — увкуну цала оьрчIайнсса, кулпатрайнсса васижатрал аманат-хиянатгу чичин увну, цала къулбасгу дурну, мугьругу бищун увунна. «Инарагу вилла къулбасгу диша», – увкуну, чивчумур тикрал бан увну махъ, лавсун цува уттуивхьусса шанул лув бивхьуна. Махъва-махъгу : «Га жула багъгу бивчIан мабитару!» — увкуну, чулухунай чул бувуна аьпа бивул.
Цала тIийкунгу, му тахлия къаивзссар. ЧIал къавхьуну ахиратрахьхьун лавгссар, хIакьсса, тIайласса мукъул заллу, гьарца чулуха саргъунсса зунтталчу, шяраваллил агьулданучIа чумартну, бусрав-сийлий авцIуну ивкIсса, шяраваллил кIини – Шагьидал МухIаммад.
1992 шиннардий Кьубавсса шяраваллил агьлу, гьаз хьуну, щала Шал ар халкьуннайх дачIин аьркинссар тIий бавчуссар. Мунийн чялишну бувкссар Райондалул администрация. Му хавар бавсса, къутандалийсса Ттурзийннал жяматгу, шагьрурдайсса кьубигу му аьрщи жуйхгу дачIин аьркинссар тIисса гьужумращал. Шикку хъунма питнагу хьуну, паракьат хьуссия. Аьрщимур щалла Кьубавсса кьубияйх дарчIуссар. Цала-цала аьрщарал касакирттал заллухъру цивппа хьуссар. Ганияр махъ, гай бувсъсса махъругу щялу хьуну, гаксса гьурра-гьайталий гьаз хьуну бивкIсса халкьунная цаягу кьубиричу, къатта-къуш цирича, Шагьидал МухIаммадлуя ливчIсса мурхьирдал ухан кIанай ца щяпа-хIавивагу бивзун бацIан бансса кьубиричу къаувккунни. Ца чулухагу, ци аьй дави вайннай, шяраву ливчIцири, чIявуми, бугьара хьуну, кьатIушав букканвагу къашай кIанайн бивну бур. Шярахсса, гъансса хъуругума кьадиртун, дукъагьлай, кувссайн дуккавай дур. Миннулсса бан аьркинсса жагьи-жугьултгу ппив-ххив хьуну лавгун бур.
ХьхьичIунмайгу тикрал бувсса куццуй, кIай мурхьирдал, тIутIал ва ахъулссаннул яргсса кьункьардин кIанай, хIакьину, гъаттарал ва яттил чубуру тIивтIуну, ххиттувун ва чапалшивурттал кьункьавун бахьлавгун бур. Гъаттара-яттугу ххуйри, хъиннура ххуйри миннул дикI-нисгу. Аммарив, ятту-гъаттарагу, шиная шинайн чан хьуну нанисса урттул лухччай, бизанттай ва зунттаву хъина.
Х Iайп, ялагу хIайп, шин-
нардий буллай, хъунмасса, захIмат – аькьувагу ккарккун, 50 км. бивхьусса, ххаллилсса Шагьидал МухIаммадлул багъ, ца 3-4 шинал мутталий, заллу-зал акъасса, саяхъ ахънийн кIурабаен баву. Ва бакъаривкьай ябан аьркинсса ххазина ва ххазнагу. Хъуннеххал неххамачIату, майчIи-чIарайрдайхгу лахълай, ниттихъал дувссилул урхьри буцIлай хьун бувсса зияратгу, тарих ва аьпагу. Гьакссагу язугъну ливчIун бур я зал, я заллу акъа, даргиял ва ххуллулссаннал лув бивхьуну, къаралчи-къуллугъчигу акъа, на хIаласса, заллухърунналгу кьабивтун.
Ванал дурсса циняр давурттал жям къадарчагума, ца Шал арнил кьавкьсса чулданий, шяравагу 5-хъул км. манзилданийсса ххуллугу битлай, ххаллилсса багъ бувсса МухIаммадлун бучIиссия хIукуматрал лагрулийсса кьимат бищун. ЦIуххин бюхъай: «Инавагу ми давурттай зий ивкIсса инсан, мукссава мукун чIалачIи уллалийкун, танийва къукъу авкьуну циван ивкIра?» — куну. Мяйжанссар, ми шиннардий колхоз-совхозрал давурттавух хIала-гьурттунугу ивкIра. МухIаммадлун та яла лахъмур бахшиш дулун аьркинссар тIий, ччарча чагъардай, ччарча кказитирттай, ччарчангу мукъуйну чIалачIи уллайгу уссияв, амма ттулмур махъ най бакъая. Райондалий къуллугърай зузисса, цирича – ца цIуши-варши дихьувагу акъая Кьубатусса, хIакьинугу акъассар.
Шагьидал МухIаммад, ва кунмасса захIматрал агьлу щяв бишин къааьркинссар. Вайннал дуллай диркIсса мюнпатсса, ххаллилсса давурттив кIулну дикIан аьркинссар махъа нанисса никирангу. Ва тарихри, аьпари, дакIния буккан къааьркинсса.
Вай махъсса шиннардий, хозяйствалийн, му ччаннай дацIан данна тIий, шагьрулия бувкIнахьгу, букIлакIиминнахьгу учивияв: Ттурзийннал аьрщарайсса ххалазаннайн хъирив къахъанай, Кьубавсса къуртал хьуну лавгсса ризкьилулссагу, Шал арних ва Руарниахънихгу ябитан аьркинссар, – куну. Кунная ку райондалий, республикалийсса суд-диванну къагьану, республикалул кьатIувгу мабукларду. Зу Кьубиру, кунная ку архну, гъанну бухьурчагу, гъанчуру. Бяст-ччаллугу, энадругу кьабивтун, цачIу, маслихIатрай, кунначIа ку щябивкIун, бувара паракьатну ихтилат, бикъаллай.
Оьмахан Вагьабов, ш. Кьуби