ЧукIуннал нарт

[dropcap]Г[/dropcap]ъинттул чIумал, ссят 5-ннийва бивзун, савсъсса ва сивсусса халкь бачай хьхьирил чулийнмай, цала цIуллу-сагъшиву ядуван, хьхьирил гьава ва щин ишла дурну, таза буккан.Мукун наниминнавух хьхьичI ххуттай най уссар Редуктор поселокрай яхъа­нахъисса лаккучугу –ЧукIуннал шяраватусса Кьурваннул арс ХIажиев ХIажи.
Ци иширалла на гьуз учин увсса ХIажиная ва чIирисса макьала чичин жула «Илчи» кказитрайн?

 

 

[dropcap]В[/dropcap]а ттун кIулсса инсан акъая. Хьхьирил зуманив ванал цалава ацIайсса ликказан дур. Гьарца базу-базу ва 82 шинаву­сса адаминал цанма-цанма хасъсса упражнениярттайну таза буккан бай. Яла лахъай хьхьирил зуманицIсса турникрайн, миккугу бай ляличIийсса упражненияртту. Махъа-махъгу ХIажи ­уххай хьхьирил щинавун, гьузун икIай тивталну, цукунсса щатIив ва дяркъу дунагу, ХIажи гъилахъангу, кIилахъангу учIайсса ур хьхьирийн, цавагу гьантта лях гьан къабивтун.
Жул ХIажинащал хьунни хъун бакъасса ихтилатгу:
— ХIажий, ина тикку чIяву­ссаннан бусрав хьусса инсан ура. Буси чIиви-хъунну виятува.
— На 10-мур класс къуртал бувну махъ бувккуссар мелиоратив техникум. Ххуйну лав­хьхьуссия аьрщи ишла дан. Амма оьрмулул на кIункIу унна цамур ххуллийх.
Ххюра шин дав армиялий къуллугъ буллай хьхьирил флот­рай – «Особый риск» учайва ттул къуллугъ баврийн. Му ядерданул ярагъ ххал бигьайсса хъинну нигьачIисса кIанур. Миккува ттун лахьхьин бувна дарзишиву дуллай, хIаписартурансса янна дуруххан. УвкIра шавай, МахIачкъалалив. Зий ивкIра Ермошкина кIичIиравусса янна дуруххай фабрикалий браковщикну. КIира шинавату, партиялул оьвчаврийну, лавгра кув­ссал аьрщи (целина) гьаз дуллан Къазахъисттаннайн. Тиха увкIун махъ ла­хьхьав заргалнал даву, яла лахьхьав газосварщикнал даву. На хъанахъиссара сварщик-высотник. Гьуртту хьу­ссара, оьруснал ва къазахънал 4 республикалийх нанисса, ххюазарда километралул лахъишиврий щин дуцлацисса магистралданул давривух.
ЗахIмат буллай ивкIссара «Тольятти», «Куйбышевгидрострой» тIисса шагьрурдай, 20-хъул зивурду дусса къатрай сварщик-высотникну.
Тиха увкIун махъ зий ивкIра МахIачкъалалив цементный заводрай.
ХIукуматраха зий чIяву-чIявусса захIматру бувссар. Ттул дур 2 медаль ва лайкь хьуссара чIярусса бахшиширттан.
— ЧIалай ура ина спортрал инсангу ушиву, му ча ххуй бивзри?
— Чув, ци даврий унугу, на спортрал даву кьакъадиртссар.
Чара бакъа дайссар гьар кьинисса зарядка, лечаву, щинавун учIаву.
Ттула хъирив кIункIу був­ссар чIявусса гъан-маччами ва кIулсса инсантал. Цала цIуллу-сагъшиврун кумаг хьу­сса чIявуссаннал ттухь барчаллагь увкуссар.
Жулла цIуллу-сагъшиву ду­ссар 3 пилданий дарцIуну, (хъяй ур): зарядка даву, чурх сасан баву (щин, гьава, баргъ) ва саргъунну дукра дукаву.
Вай шанмагу затрал кумаг буллалиссар жулла цIуллушиву дуруччин.
— ХIажий, ина ляличIиссава упражненияртту буллай ура, цайминнаха къалавхьхьусса, ми ци дахханашиннардур?
— Зунттал Алтайнаву на дус хьуссияв ца индуснащал. Танаяту ттун лавхьхьуна цаппара приемру ва упражненияртту «Ха­тха» тIисса ёгтурал системалийн багьайсса. Му хъанахъи­ссар инсан гьарца чулуха (аькьлулулгу, дакI-рухIиралгу) ххуй ай­сса системану. Му 1500 шинал хьхьичIра Индиянава дуркIсса элмур.
Ца чIивисса затгу ххи банна. На бакI лувну буллалисса упражнениярттал инсаннахун ххарар­ххусса невростения, депрессия, «нарушение равновесия» хъин дайссар, инсаннал заназин ва бущи ххуй байссар. Ми азардая мурахас бан чIявуссаннан кумаг хьуссар ттуяту, — буслай ур ва.
Утти ХIажиная цаятува ца-кIива махъ ттигу ххи банна. Ва ур иминсса, паракьатсса, ччиманан кумаг бан, чIарав ацIан хIадурсса инсан. Цала иминсса хасиятрал, пахру бакъашиврул чIюлу буллай бур ванал чурхгу, бакIгу. Ванал кулпат интернационалнайсса бивкIун бур, жула шийх хъунма хьусса немец хъамитайпалущал бувтун бур цала оьрму.
— ХIажи Германиянавугу зий ивкIун ур.
Тийх цанма ххуй бивзсса душгу лакку зумуй лихъан бувну ла­ккуйн увкIун ур. Цал нину рязийну къадиркIун дур, жущала биллай бивкIсса агьулданул душ цан буцав тIий.
Яла му душнил къатлув­усса зузаву, марцIшиву, лази-лакьишиву ккарккукун, нину ва къатлувуми ххира-ххуй буллай хIала бувххукун ниттин му ххира хьуну бур.
Бувну бур душ ва оьрчI, бур миннал оьрчIругу. ЦIана ХIажи, кулпат бивкIуну, цувалу ур. Мукун унугу, ва, дакI дарцIуну, цала цува урувччуну яхъанай ур.
Ва макьалалун цIагу на «Чу­кIуннал нарт» дирзсса муниятур – ва, 82 шин хьусса адамина, ур хъинну жагьилнугу, жан ххинугу.
ХIусайн Давыдов,
Дагъусттаннал халкьуннал кIулшиву дулаврил отличник