Дяъвилул силул ччуччин дурсса ччаврил тIутIи

pz_8Хъунмасса Буттал КIанттул цIанийсса дяъвилуву жанну дуллуминнаву чансса бакъар ятIатIар бакъа ливчIсса. Тай дяъвилул шиннардий мюрщисса зунттал щархъаву маоь къатIивтIусса къатта цавагу къаливчIссар, арсру ливтIусса ниттихъал, уссурвал ливтIусса ссурваврал, ласру ливтIусса хъаннил зума къатIутIисса кьини лях къалагайссия тIар. Дяъвилул балардаву ца яла оьмур балагу ятIатIар бакъа личIаву бухьунссар.

Андриана Аьбдуллаева
Аман, чув, цукун жан дуллурвав? Ци дакIнин багьнавав махъва-махъсса ссихIирачIа? Оьрмулухун­сса «циривав?», «цукуннивав?». КIилийнусса хIасрат, кIилийнусса дард-ххажалат.
9_2— ИвкIуссар къаучивияв, гьав дусса кIанугу кIулну, миккун биллай, чанссарагу дакI рахIат дан хъанай бивкIссания, — тIун бикIай чIявуми щахъами.
Оьрмулухун ласру зана хьун­ссар тIисса хьулданий, ялугьлай, яру буккавай бивкIсса, миннал рухIирдан кIу дизансса цурда ца тIул къадурсса хъаннил яхIирангу, ссавурданунгу багьа бищун шайссарив. Жагьи-жагьилсса оьрмурдай щахъамину личIан кьисмат хьусса къагьану, цалва къатта-къуш дузал буллай, къинттуллух фронтран аьркинмур дуллай зий, хъунна­сса гьиву хъачIунттайн лархъун бивкIссар. ЧIявусса ккувхIуссар, чIявусса ккавкссар. Иттавсса макь къакьаркьссар, карунния кьуртти чан къавхьуссар. ЦачIусса оьрмулул тIин-тIааьн бувчIинсса, цаннал ца ласунсса мутта къабуллуну, ласру аьрайн бувцуну, яла зана къавхьусса миннал аьпалун кунма ливчIсса ца-ца оьрчIал иттав бурувгун оьрмурду гьан бувссар яхI-къириятрал бувччусса зунттал хъаннил. ХIакьинусса кьинигу, ми цинявппагу хъаннин эбратну, цимирагу никирал пахру банну жула хьхьичIух занай буссар.
Ккурклиясса Жалалуттиннул душ Аьишат 6 оьрчI бусса кулпат­раву хъунма-хъунмур бивкIун бур. МахIаммадлун буцин увку­сса чIумал ванин дахьра 16 шин диркIун дур. МахIаммад му чIумал учительну зий ивкIун ур.
— АцIния мяйра шин къархьуну магьар къабихьлантIишивугу кIулну бунува, анавар уклай ия, ваца на хъямала бан куна, — дакIнийн бутлай бур Аьишат.
Аьишат уттигу, бугьара хьуну махъгума, сахIибулхайр дусса хъамитайпа бур, жагьилний хъиннува ххуйсса бухьунссия. Цинмарив миннуя тIун къаххирар. Муксса духIин дусса, намус ххисса инсан бур.
Шиннугу дуссаннуяр ххишалану ккаккан дурну, хьуну бур Аьишат цила дакIнил лавсъсса МахIаммадлун. Амма цачIу хъунма хIал къавхьуну, МахIаммад увцуну ур Сталинградуллал аьрали училищалувун дуклан.
Буслан бикIай шяраваллил агьлу му тIайла уккан бувксса куц. КIюрххил Гъумучату лавгссар куну оьвкуну, циняв уссур­ссу, гъан-маччами машиналул хьунийн ЧаннацIукуйн (уттисса ВицIхъав) бувкссия тIар. ОьрчI бан чIун диявайсса Аьишатгу, машина чIарах буккавай нигьачIий, левчуну най бивкIун бур. ВицIхъав бивну махъ Аьишатлул ца ччаннай ус дакъаятIар, ххуллийх дагьну.
Яла-яла нава махIаттал шара тай чIавасса оьрмулувусса хъами-душварал мяърипатрай, духIи-дуциндарай. МахIаммадлухь ххуллухъин баннав тIий циняв гъан хъанахъисса чIумал, Аьишат, намус хъанай, чулий бавцIуну бивкIун бур. Аьишат гъан къахъанахъаврил савав дурчIусса, ванил ппу чулий хьуссиятIар. МахIаммад лавгун 17 гьантта шайхту, Аьишатлун душ бувну бур, Бирлиянт цIагу дирзун дур. Му хавар цанма баяйхту МахIаммадлул чагъар гьан бувну бур:
Ттун душ къаччиссия
ОьрчIах-яв вичIилийсса,
Утти, ттул дус Аьишат,
Му замана лавгунни.

Бувмунийн щукру банна,
Заннайн леххаву чинна,
Тархъан лелуххи хьуну
Шавай иянмур банна.
— Гьарца зунтталчунан кунма, МахIаммадлунгу цалчин арс ччай ухьунссия. Амма яла душ ккаккан ччай пIякь учавай икIайва, — буслай бур Аьишат.
Гьарца чагъарданий душниха ххуйну къуллугъ бува тIий дюъ дихьлан икIайсса ивкIун ур.

Бирлиянт ккаккан ччиний
ВацIравунай уккара,
Чинарданул мурхьирай
Ххалбуван булбул чIелму.

Ми щарнил душвараяр
Душ ина ххуйну яба,
ЧIунархIал хъаннилнияр
Янна ина лалуххи.

Ванан жавабран кунма Аьишат чичлай бур:

Уххай, ххиранал ххирай
Хияллайх дирчу тIутIий,
Сил къащунну яданна
Мурадирал банавша.
Амма душ ккаккансса кьисмат къавхьуну бур. МахIаммад дуклай унува байбивхьуну бур Хъунмасса Буттал КIанттул цIанийсса дяъви. МахIаммадгу тиччава аьрайн лавгун ур. Аьрая МахIаммадлул дахьва кIива чагъар бувкIун бур — цалчинмур Смоленскалия, кIилчинмур — Минскалия. Аьишатлул ябувну бур циняв МахIаммадлул чагъарду. ЧIявучин назмурдай къуртал хъанахъисса ванал чагъардава чIалай дур щалихханнин кьабивтсса кулпатрахсса ччаву.
Вия личIихьу кьини,
Магьилул хIавий,
Щаллагу дуниял
Духларгсса ххива.

Бюхттулсса чIу хьурдай
Цал балай учин,
Къума дакIнивату
Вин баян буван.

Вил ми яру хьурдай
Архну ххалшайсса,
Ва вила дуснал хIал
Винма ккаккан бан.

Дус, ина ккаккан ччиний
Майдан ардайх сайр бара,
Майданнив хъюлчай тIисса
ЧIахIа янил бугьара.

Аьзизмуния архну чIун наниссаксса, ччавугу хъиннура ягин хъанай дур, ужагърайнгу дакI кIункIу тIий дур. МахIаммад мякьну ур буттал шяравасса хаварданух, ччиссаннул ссаламрах.

Лахъ зунттал бакIай ххярхсса
Кьанкь ххуй дараччи тIутIий,
Виха ивкIлайсса дуснайн
Ссалам чIал мабувара.

Хъун чIахIлул чIавахьулттий
Сиражи кIяла лачак,
Вил зумату жуавран
Мякьлил ччуччавай ура.

* * *
Архсса ххуллу гъан хьуннав,
Зунттурдив майдан хьуннав,
Архну ливчIсса дусначIан
Чагъар ччяни бияннав.

Арулазара шинай
ЦIуцIи шаний унугу,
ЩинкIуй кIул къахьувияв
Ина чIарав бухьурча.

* * *
Царай хъару хьурдай
ЧитIул куннасса,
Анаварну левххун
ВичIан ияван.

Цуксса хьурдай тIурчагу, МахIаммадлун нясивну къабивкIун бур АьишатлучIан иян, нясивну къабивкIун бур цува лавгун махъ бувсса душ ккаккан.
Аьишатгу 17 шинаву щащарну ливчIун бур, вилттили оьрчIгу канихьну.
17 шин. Яла аргъиравусса чIун. Яла чаннами хияллал дакI дурцIусса чIун. Амма Аьишат цилва жагьилсса оьрмулий хIайп тIий бакъар. Утти Аьишатлун цилва оьрмулул мяъна-мурад душниву чIалай дур.

Вил аьпалун ябанна
Вил мурадрал Бирлиянт,
Вин лавхьхьусса буну тIий
Хъиннува ххирасса бур.

Ванил лавай бавцIуну харж бувну бур цилва бюхъу-гьунаргу.
Аьишатлул бивхьусса захIматгу дузрайн бувккунни. Бирлиянтлуя ниттил бувмур кIулсса, Аьишатлун цинна дакI даркьусса, цихава хIурматрайсса душ хьунни.

Вил хъирив хъюхъу тIий
Гьан бував яру,
Даиман угьу тIий
Гьан бував оьрму.

Бура утти багьну
Душнил канихун,
Щукрулийгу бура
Хъунасса Заннайн,
— чичлай бур Аьишат.

Рязийну бур Аьишат цила куявнаягу. Шиккува учин, Аьишатлул куяв цIанихсса хъаннил хIакин, магьирсса хирург МахIаммад Чавтараеври. Рязийну бур Аьишат душнил оьрчIаягу. Вайгу, вайнналми оьрчIругу талихI-тирххандарайн буккаву бур утти Аьишатлул мурадгу.
Бияннав ва цила дакI­ниймунийн, бартлаганнав циняв ванил мурад­ру.