Берлиннайн бияннинсса ххувшаврил ххуллу

pz_5ХIайп, къанясив хьунни чIявуминнан Ххувшаврил 70 шинал юбилей хьунадакьин. Дяъви сававну, цIуллу-сагъшиву хьхьара дурксса ветерантурал оьрмурду лахъисса къабикIавриву махIаттал хьунсса иш бакъар. Вайннал дурсса чувшивурттан багьа бакъассар. Тарихравугу мусил хIарпирдай чирчуссар вайннал цIарду. Жувагу буржлувссару ялун нанисса никирахь, жуятува арх бувцун нанисса дяъвилул тарих хъамакъабитаншиврул, миннал къучагъшиврия ва гьунардая пахру-ххаралий буслан, миннал аьпа абад буллансса давуртту дуллан.

Имара Саидова
Хъун дяъвилий гьуртту хьуминнал тарих ххалбуллан бивкIукун, аьлтту хъанай бур дяъви къуртал хьуннин къизгъинсса талатавурттаву гьур­тту хъанай, къучагъну талай бивкIсса цикссагу вирттаврал цIарду.
БакIрая ччаннайн ияннин Хъун дяъвилий гьуртту хьуну ур Ккуллал райондалийсса Хъусращиял шяравасса Рамазанов МахIамма Рамазаннул арс (Кьарахъан МахIамма), цувагу аьпалувух ивхьуну гьашину 30 шин хъанай дур.
Увну ур МахIамма 1913 шинал хъудугьул кулпатраву. Дяъви байбишиннингу, буттал лажин къаккарккун, нинугу ччянира дунияллия ларгун хъуна хьусса МахIаммалул диркIун дур захIматсса оьрчIшиву. Цалва хIарачат цалва буллай, зий аьдат хьусса МахIаммалул чIавану унува лавхьхьуну бур къалайчинал пиша. Даврил сасан увсса, захIматрал кьимат бувчIусса чIава жагьилнан гихунмайсса оьрмулуву вай цимурца бучIи лявкъуну бур. ХIасил ванал каруннива букъаккайсса пиша къабивкIун бур. Ванал бувсса усттарсса варакъив хIакьинусса кьинигу цикссагу кулпатирттачIа буссар. МахIамма давривугу, дитанмунивугу итххявхсса, бусан-учинмунивугу хъинну ссавур дусса, цинявннащал ахIвал-хIал бавкьусса бусравсса инсан уссия тIий бакъа шяраваллил жяматрал ванал цIа кIицI къалагай. 1930-ку шиннардий КIапIкIайлив дуккавугу дурну, ва ца яла хьхьичIунма пишакар хIисаврай ивтун ур Никельлу дувайсса заводрал котельщикну. Тиккува кулпатгу бувну, ялапар хъанай дурну дур цаппара шинну. Яла, Ватандалух мякь увккун, зана хьуну буттал шяравун, зун ивкIун ур колхозраву шупирну.
1938 шинал МахIамма увцуну ур Ленинградуллал аьрали округрайсса стрелковый дивизиялуву къуллугъ буллан. 1941 шинал Ватандалийн кьини дурксса чIумал, хьхьичIва-хьхьичI аьрайн лавгминнал сияхIравух дур ванал цIагу. Дахьва дяъви байбивхьусса чIумал техника зузи дуван кIулсса, миннува за бувчIусса аьралитал хъинну чансса бивкIссар. Мунияту ва, техника кIулсса, итххявхсса, хIарачат бусса ушиврийн бувну, ивтун ур 43-мур танковый дивизиялул танкистну. Талай ивкIун ур Ухссавнил баргълагавал чулухуннайсса ва Белоруссиянал 2-мур фронтирттай. Ленинград душманная буручлачисса, Ух­ссавнил баргълагавал чулухуннайсса фронтрай ва гьуртту хьуну ур 45 кьини бацIаву дакъа най диркIсса оьсса талатавривух. Вайннал фронтрал штабгу бивкIссар Ленинградрай. Душманнал лагма рургьуну, чIявусса аьралитал ливтIуну, танкардал ччуччия духларгун, нигьачIисса тагьарданувун багьсса цикссагу иширттава ххассал хьуну бур цалла кьянкьашиврийну ва къучагъшиврийну.
Гьуртту хьуну ур Сталинг­радуллачIа хьусса къизгъинсса талатавривугу. Шикку душманнал гужру ялтту буклай, най диркIссар ца лахIзалий бакI гьаз дансса пурсат къабуллали­сса, рахIму бакъасса талатаву. Шикку чIявусса ванал дусталгу ливтIуну бур, цувагу щавурду дирну, цаятува цува лавгун, полкрал командирнал ххассал увну ивкIун ур.
ЦIанихсса танкист, чумарт­сса, хIучI бакъасса талатала Рамазанов МахIамма лайкь хьуну ур Сталиннул чулухасса цикссагу барчаллагьрал чагъардан. Миннуву хIакьинусса кьинигу яхьуну бур Аьралуннал хъунама, Совет Союзрал маршал Сталиннул чулухасса, Берлиннайн ияннин талай, душманная Люблин, Демблин, Холм, Ковель, Варшава шагьрурду мурахас буллай дурсса къучагъшиврухлусса барчаллагьрал чагъарду.
Махъра-махъсса талатавриву гьуртту хьуну ур ва Берлиннай, миккура хьунадаркьуну дур ххувшавугу. Аьрали гьалмахтуращал Рейхстаграл колоннардай чирчуну дур вайннал цалла фамилияртту ва цIардугу. Дяъвилий дурсса къучагъшивур­ттахлу лайкь хьуну ур цикссагу орденнан ва медаллан. Миннувух дур «За боевые заслуги», «За взятие Берлина», «Великой Отечественной войны», «За Победу над Германией», «За освобождение Киева», «За освобождение Варшавы» ва цаймигу. 1945 шинал июнь зуруй демобилизовать увну ур. Вана укун лахъисса, захIматсса дяъвилул ххуллу бивтссар аьраличу МахIамма Рамазановлул.
Дяъвилия зана хьуну махъ ва зун ивкIун ур Казбековлул цIанийсса колхозраву шоферну. Ванайн вихшала бувну бур колхозрал техника дакьин дувай­сса мастерскойлул хъунаманал къуллугъгу. Техника дакьин даву дакъассагу, ванал каялувшиннаралу хIадур бувссар Хъусращиял шяравусса ва райондалийсса цикссагу шофертал. 1963-1974-ку шиннардий зий ивкIссар шяраваллил газрал хозяйствалул начальникну. Вай давурттай дур­сса хьхьичIуннайшивурттахлугу лайкь хьуну ур цикссагу хIур­матрал грамотардан ва барчаллагьрал чагъардан.
Ххувшаврил байран ванал наслулун яла ххирамур ва бусравмур дур.
Ванал душ Атта, ппу дакI­нийн утлай, буслай бур:
— Жул ппу аьрайн лавгсса чIумал хъунмур ссин 8 барз бивкIун бур. ЛивчIми оьрчIру бувну буру ппу дяъвилия зана хьуну махъ. Мюрщисса бусса чIумал, ппу дяъвилул хаварду буслайна икIайва жухь. Цувагу тай иширттая гъалгъа тIутIини, иттав макьгу дукIлай, гьалак уклай икIайва. ЛивтIусса хъин-хъинсса гьалмахтал, лекьа-пIякьурду дурну, духлаган дур­сса шяраваллу, аьтIутIисса нинухъру хьхьичI бацIлай бур тIий, тай шинну тачIав хъамакъаританссар тIун икIайва. Цимийлагу бивкIулул ва буккулул дянивсса тагьарданува ххассал хьуссара, му Аллагьнал иш бухьунссия, тIун икIайва.