Щарсса дакI тIайласса духьурча ссал къабагьари

filas_9Бур миллатру щарнил ниттихъая анекдотру бусласисса, гайнная къарязисса, шярал хаварду буслай, оькки буллалисса. Нажагьгу акъахьунссар ми къабавсса. Амма ттун къабавссар лакраяту цала щарнил ниттихъая къумасса, цалва кулпат мунил зия бунни тIисса. Ялунгума чIявусса бикIай кулпатру га цала ниттин ккалли дайсса. Ттун ккавкссар щарнил нинухъру цалва душварахун дяъвайсса, щар хьуну махъ, оьрчIру хьуну махъ, кулпат ябан аьркинссар, ласнал къатлуву ласнаха, ганал нитти-буттаха хIурмат бан аьркинссар, яхI бан аьркинссар тIий, цалва душварахь насихIат бусласисса, га кулпатраву винма къатIааьнсса кIантту бухьурчагу, хIарачат, яхI бан аьркинссар тIутIисса.

ЦIанасса заманнай ласгу, щаргу архIал бавцIуссар тIий, хъаннил кIулшиву дянивну ларайсса дусса, гайннал ляхълахъисса арцу ласурвавралнияр ххишаласса дуну, дур хъанниву къарязишиву чIяру хъанай. Душру бур, авадан­сса, образование дусса ччай, щар къавхьунма ливчIсса. Миннавух лакралми нинухъру бур, чIявуми, цалва душварахь къатIайлассару тIий, ласгу, оьрчIругу бикIан аьркиншиву бусласисса.
ХьхьичIмур щарсса ттул хъинну дурккусса хьуна. Элмурдал кандидатнал цIа ттуяргу хьхьичI ларсуна. Элмурдал доктор, профессор хьунна тIий оьрчIалсса, ласналсса буллансса чIун къадикIайва. СССР-данул чIумал арцух кумагран инсан угьансса ихтияр къадикIайва. Луттирду ккалан (га литератор бия, аьпа биву), телевизорданух буруглан ххирая. Жуй къия хъанай дия. Жу личIи шаврил багьана му хьуна.
Ттул нину цила лас кIилчинма Аллагь увну, ганаха хIурмат байсса, ганан къаччимур къабайсса дия. Жухь, оьрчIахьгу, хъинну буттаха хIурмат бан аьркиншиву бусайва. Ганил буттаха буллалисса хIурмат жунгу эбратну бикIайва. Жугу ганая Аллагь увну, паракьатну, ниттих вичIи дирхьуну бикIайссияв. Буттаха ниттил буллалисса хIурмат ниттин цинмагу хъинну ляхълай бивкIун бур. Му ттун бувчIунни нава хъуна хьуну махъ.
Шикку бусанна ца хавар, кулпат ябаншиврул ниттил дурну диркIсса тIулуя. Му тIул дан аьркиншиву ттул ниттил ниттилгу пикри хIала бувхьунссия. Гагу жуламиннал аьдатру дусса дия. Ва тIулуя буттал, аьпа бивул, цала буслай, хъунав хьуну махъ, бавссар. Жагьил заманнай, щарссагу дуна, лас акъасса цамур щарсса ххуй дирзун, ганищал гайз буллай ивкIун ур. ЧIирисса шяраву му кьюлтI бан захIматри. Халкьуннавун буккарча му иш, чIявучин хъянссия. Хъаннил къалмакъаллу дулланссия, аьлагъужа булланссия, шяраву хъиннува оькки-ккаккул хьунссия. Ссайн букканссияв къакIулли. Бюхъайва кулпат зия хьун. Му чIумал укун­сса тIул дурну дур ниттил. Ххуй­сса дукрагу дурну, цинма цичIав къакIулмунилгу дурну, оьвкуну бур хъамалу га щарссанийн. Яла цила ласгу кьаивтун, лавгун бур шаппату, хъинну аьркинсса багьанагу лявкъуну. Зура даймур шиву дара тIий бухьунссия, щар хъяхъи къадуллай. Буттал, нину хъуннар хьусса, къашавай хьусса чIумал, «ва укунсса диркIссар, на гай тIуллугу кьадиртссия, вагу хъиннура ххира хьуна, утти, къашавай хьувкун, на ваниха хIурматрай къауруглай, ялув къаавцIуну ацIан къашай» чайва. Укун аькьлу бусса даву нажагьсса хъаннил къаданссар, уттисса чIумал политикалулгу, циняв архIал бацIан бувссар тIисса заманнай.
Ца эбратрансса зат уттигу бусанна.
Ттул уссия ххуйсса дус Тимур, Алма-Аталиясса къазахъ, техникалул элмурдал доктор, профессор, ПаччахIлугърал премиялул лауреат. Му ия ца акъа-акъасса, Къазахъисттаннай цIа ларгсса чичул арс. Щарссагу цалва миллатрал дия мунал, Москавлив дурккусса инсан, бакIралгу ххуйсса, цуппагу министрну зузисса. Миннал дянив бия ца душ, ца арс. Тимурдун, самолетраву левххун най уна, ххуй бивзун стюардесса, яла ганищал хьунаакьлай, хьхьичIмур щарссания личIи хьуну, га буцин най ия. ХьхьичIмур щарссанил (министрнал аькьлу ххал бара!) увкуну бия Тимурдухь: — «Ттун вай вил нину-ппу хъинну ххира хьуну бур, вайксса шиннардий архIал ялапар хъанай. Вай ттулва нину-ппу кунма ххирану бур. На, вайгу кьабивтун, шичча къагьанна оьрчIащал», — куну. Тимур лавгун стюардессащал ялапар хъанан ивкIун ур. Нитти-буттачIан, оьрчIачIан зана къахъанай цаппара хIаллай, банмур бакъа ивкIун, зана хьуна ялагу махъунай.
Ца кьура шинава ганал щар­сса диркIуна. На, ганал щарсса диркIуну ца-кIира шинава, увку­ссия: «Тимур, тти бучIирхха ина уттигу щарсса дуцин», — куну. Ганал тIива: — «Тукун аькьлу бусса, ххуйсса щарсса утти ттун къалякъинссар. Душ хъунма хьунни, гания хьусса душ бур ттух буруглай. Къадуцин хьунссар цамур щарсса», — куну.
Ттул хавар шикку щарнил ни­ттихъаятуя байбивхьусса. Му къуртал банна. КIилчинмур щарссагу, лакку инсан ччай, кIира-шанна шин хьуна хьхьичIмуния личIи хьуну махъ. Лак чIявусса бур щалла дунияллийх, хIукуматрайх ппив хьуну зузисса. Цала арсурваврал цайми миллатрал хъами дуцирчагу, душру мукун щар къабуллай личIан бувсса бур.
Аьпа биву, ттул ппу дуца анаварну щарсса, цумур миллатрая духьурчагу, адаминачIа щарсса духьурча паракьатшиву дикIайссар тIий икIайва. Дагъусттаннайн увкIун отпускалий, му кутIасса чIумал кулпат бансса инсангу къалявкъуну, махъунай лагайссияв. Ппу ия МахIачкъалалив ялапар хъанай. КкурчIа бан паркиравун лагайсса кIанай, гиккусса лак бивкIун бур, арс щарсса къадурцуна уттигу циван итаакьав тIий. Къалявкъунни буцинсса инсан, кIилчинмур дуцин оьрчIру бусса инсаннан къабигьар, учайсса бивкIун бур. Ца кьини, гайннал икьрал дурхьунссия, дуллуну дур буттахьхьун адресру, цайми республикарттай щар къавхьуну ливчIсса лакку душварал. ЧIал къавхьуну, на лавгун махъ, ттучIан Алма-Аталийн увкIуна ппу ца ацIния кIива душнил адресругу ларсун. Ва цIана чича увкуна ми цинявннуйн чагъарду, бюхъай талихI бусса ишгу хьун куну. ЦинявннучIан архIал чичин къаххуйри куну, чичав хьхьичIва-хьхьичIмунийн – Киеврайн, гиккун командировкалийгу гьан багьлай бурхха куну. Ца 25-30 гьантлува дуркIунни жуав. Ганий бия я хъинни, я къахъинни тIисса кунма, хьунабакьин хъина тIий. Му бия Киеврай зий, тиккусса уссийчIагу ялапар хъанай, уссил украин щарсса дия. Хьунабавкьукун жун пикри хьунни 1-мур майрал байрандалийн Алма-Аталийн бучIан. Гичча архIал гьан Андижаннайн, ганил нитти-буттая рухсат ласун. Лавгун, гайннал манеъшиву дакъашиву бувсукун, Роза лавгуна Киеврайн, даврия буккан. Алма-Аталийн бувкIунни июнь зуруй. Барду хъатIи. ХIарачатрансса барачат. Жул оьрчI ва душ хьунни ва оьрчIал оьрчIру хьунни.
На му хавар ца шинава бувсукун, Гъумук базар кьини, отпускалий увкIун ивкIсса кIия-шама дуснал, му сияхIравусса адресру ларсун, цалагу чичинну миннучIан куна. КIулли ца Гъумучатусса адаминал (Дагъус­ттаннай ялапар къахъанахъисса) му сияхIрал кумаг бувну, кулпат бувшиву. Ка бакьиннав, на кунма, кулпат бан захIматрахун багьсса бухьурчан. Адресру датIин къазахIматри.
Щарнил нину Саидат хъинну аькьлу бусса дия. Розал нину-ппу яла МахIачкъалалив бивзуна. Мукьунная кIия арс ца украинка, ца оьрус хъами дурцуну бия. Вайми кIинналагу лакку хъами дурцунни. Розал нину Саидат ва ттул нину Качар хьунабакьайва, хIалану бикIайва. Цал, Саидат кьатIувппай бувксса чIумал, ниттил ттухь увкуна: «ЧIалай бурив ванил аькьлу. Ттул уссурвалгу, гайннал хъамигу бия жучIа хъамалу. Саидатлул увкунни «Качар, ина вай вила арсурваврал хъами бусса кIанай, ттул душния цукунчIавсса цIа мадара. Вайннан къаччан бикIайссар ва миннал дянивалу зия шайссар», — куну». Муку-мукунсса аькьлурду чIявуя муниву. КIула Аьли Къаяевлуя, Агълар-ханная. КIула лакрал учаларду, бусаларду, балайрду, хаварду. Цуксса хIайпнугу, ттигу чIун хьунссархха тIисса кунма, чIявуми къачивчуна ливчIуна. Утти, га диркIуну махъ, навагу пенсиялийн увккукун, дакIнин багьмур чичара. Лакку щарсса духьурча ссал къабагьари, неъмат бакъарив лакку мазрай гъалгъагу тIий, лакку дукрарду канан, жуятува лакку инсанталгу бизан.
Нагу зул Аьвдулхаликь Тамадаев