filas_10Ларгсса шинал октябрь зурул ахирданий МахIачкъалалив бувкIун буссия машгьурсса фотожурналист, цаппарасса шиннардий «Новая газеталул» спецкоррну зий бивкIсса Виктория Ивлева.
Таний ванил Дагъусттаннал журналистуращалсса хьунабакьаврия жу жулва кказитрайгу бивщуссия («Илчи» №43 2 ноябрь 2012 ш. лаж. 20). Ивлевал личIи-личIисса билаятирттайнсса, «кIирисса точкардайнсса» цилва аьрххирдая бусласимур гьарзат бюххансса, асар хьунсса бия. Гуржи, Армения, Къарабах, Преднестровье, Таджикисттан, Афганисттан, Руанда…
Ва виричусса хъамитайпа бикъавсса кIану бакъар. «Апофеоз войны» сериялувасса ванил суратирттал чIалачIи дуллай дур дяъвилул оьхIалсса лажин. Инсантурайх дурксса кьини, инсантурал рахIму-цIими бакъа куннал куннай буллалисса зулму, къия.

Андриана Аьбдуллаева
Ивлева бур укун захIматсса иширттаву цила, журналистналмур, давугу дурну, инсаншиврулмур буржгу щаллу буллалисса журналист. Ивлева бивсса точкардай лякъинтIиссар ца унугу инсан, ванил бивкIулул ххяппурттаща зевххусса, зулмулия ххассал увсса. Цила тIийкун, ва бур заэвманал, ялгъузнал чул бувгьумур, гьарица ишираву хьхьичI ххуттаву инсаншиву ккаклакимур. Му тасттикь хьуна та хьунабакьаврий ванил бувсъсса ца хаварданувагу. Ивлевал ва хавар бусласисса чIумал залдануву щябивкIсса журналистал циняв виримукьал бувцIуну, микIлавчIсса кунма, пахъ багьну бия. Тай гьантрайва на ванил бувсмур жулва кказитрайгу чичинна тIий, суккугу хьуну, яла пикри бувссия, ай, цаппарасса шиннардил хьхьичI архсса чIивисса билаятрай хьумур жулва буккултран ссан аьркинни, жулвагу буруккинтру чансса бакъар, оьрчIай зулму бувсса ишру жучIавагу нажагьсса ба­къарча куну. Амма му журналистнал бувсмур ттул бакIрава цукунчIав буклай бакъая. Ттун хъинну бюв­ххуна ванил хавар. Амма хъиннува ясир бувнав ва цила журналистнал ччатI бикIайкун хIалал бувсса хъамитайпалул чувшиврул, инсаншиврул.
Ивлевал укунсса цимивагу ишираву ккаккан бувну бур журналистнал бияла хъунмасса бушиву, журналистнаща цала пишалул буржиращал инсаншиврулмур буржгу щаллу буллан бюхъайшиву ва аьркиншиву.
diversant— Инсан оьрмулул ва бивкIулул ххуттайсса чIумал сурат рищун на харж дувайссар 2-3 минутI, гихунмай кьини дуркнан кумаг буллай бикIайссара, — тIий, буслай бия ва цуппагу.
Ва бакIрая ня гьаз дурсса журналистка цимилвагу оьрмулул нигьачIисса иширттавун багьну бур, амма цавагу мукунсса аьр­ххилия махъунмай хьуну бакъар. Ччарча маляриялул къашай хьуну, бивчIай-буккай тIисса тагьарданиву бивкIун бур, ччарча 5-6 барз хьусса лякьлувусса оьрчIащал Авгъаннаву «душманнал» ттупанграл хьхьичI бавцIуну бивкIун бур. Укунминная бухьунссар «Безумству храбрых поем мы песню» учайсса.
ХIакьину, Хъаннил байрандалул гьантрай, бусравсса, хьхьичIунсса хъанния гъалгъа тIутIисса чIумал, ттун дакIнийн багьунни къучагъсса Москавуллал журналист Виктория Ивлева ва ччан бивкIунни чIун ларгнугу, танийсса, хьунабакьаврий, танил бувсмур жулва буккултрахьгу бусан.
Ва иш хьуну бия Уганда тIисса чIирисса Африканал хIукуматрай 2005 шинал. Гьар паракьат бакъанийн бачин анавар буккайсса Ивлева, лавгун бия тихун мюрщи оьрчIая-саллатIная репортаж дан.
Амма мунил аьрххи ца репортажрайну къуртал хьуну бакъар. Чичлай бура ванил цила бувсмур.
— БакIрава увксса полевой командир Конил цимирагу шин хьуну дия цала шаппату гуж-къиялий бувцусса ягу бавцусса мюрщи оьрчIая аьрали кьюкьри салкьи дуллай. Цахъи хIаллай ярагъуннищал зун, битан лахьхьингу бувну, «калашругу» буллуну, яла цалва мурадрай ишла байсса бия.
«На школалия увкIун шава уссияв. ТIартIсса янналувусса, ччанавккусса кIизущалсса цавай инсантал бувххун къатлувун, ниттихь кьацIгу лакьи, сукку машара куну амру бувна. Ттул лялух щинзирданущалсса хIинча дархIуна. Яла къатлуву думур ларсун, ца далухIи дурну, му на, бакIрай дирхьуну, ларсун ачин унна. КьатIув увккун махъ, на цаймигу мукунмасса оьрчIацIун авхIунна. Итххяххансса кьаст лархIума усса кIанай ивчIайва».
«…Жул къатрал лагма рургьуна, нитти-буттайн ка къарщуна. Нагу, вайми оьрчIругу полданийх тIитIи бакьин бувну, жул ялтту чятир бувтуна. Мунил ялувгу муксса кIусса зат дирхьуна, жу гужирай ссихI ласлай бивкIру. Мукун хьхьу рутарду. КIюрххил, куннацIун кув бавхIуну, бачин бунну. Жул кулпатрава на акъа къаувцунна. Ттул уссурвал хъиннува мюрщисса бия – цаннан 4 шин, цаннан 5 шин дия. Му оьрмулувуми гайннан аьркинну бакъая». Укунсса хаварду бусласисса оьрчIру хьунабакьайва тийх ччимур шяраву, ччимур лагерьданий. Оьтту-ттурчIавун нигь дуртсса мюрщи жагьилтал цалла шяраваллу хъямала дан тIайла буккайсса бия. Мукун зун къаччима бивтун утайсса ия. Ца-ца чIумал ми ишла байсса бия неххал куртIшиву ххал дангу. Ца шинал Нилданул бакIрацIухсса кIаная мукун ишла бувну бюв­кьсса 40 оьрчIал жаназа дуккан дурну дия.
Цинявппа душру, ци оьрмулул бухьурчагу, ишла байсса бия полевой хъами кунма. Балики ца душ кIиннан ххуй бизарча, бивтун бутайсса бия. ПаччахIлугъралми аьралуннал гьужум бувсса чIумал лихъан бювхъуну, ххассал хьусса мюрщи оьрчIру хасъсса реабилитационный лагерьданийн тIайла буккайсса бия. Шикку оьрчIру битайсса бия ца зуруйсса. Лагерьдания лавгун махъ цаппарасса цIунилгу тайва къачагътурал кьюкьравун багьан бюхъайссар. Му чIумал ливхъун бивкIми аькьу­валий литIайсса бия.
Реабилитационный лагерьдануву жун (ттущал ца цамагу корреспондент уссия) бакIрайн агьуна илтIасса, ччаннай ус да­къасса, ккашикалсса оьрчI. Ва лагерьданувун увкIун цалчинсса кьини дия. Ванал 7 барз бувну бия къачагътурал аьралуннаву. ОьрчIан дия 15 шин. Цанна цIагу дия Одонга Боско. Жул цIухху-бусу къуртал хьуну махъ, ттул иттавгу урувгун ванал цIувххуна, бучIантIиссарув зу ттигу куну. Вин жу циван аьркинну буру, цIувххукун, Одонгал, къук-мук тIийгу ивкIун, увкунни:
— Ттун ччива, бюхъарча, зу ттулла дуккаврих арцу дуллуну. Хъуна хьувкун на хIакин хьун ччай ура, – куну.
Шайссияв, бучIиссияв цалва бучIантIимур баххана бан ца­хьхьунна дирирсса сант ишла дуллалисса оьрчIан отказ бан. Махъ буларду кумаг бан. Угандалия зана хьуну, цаппара барзру лавгун махъ, та оьрчIахьхьун буллусса махъ бацIан бан сукку хьусса чIумал, Одонга лагерьдания итаавкьуну лявкъунни. Оьвчавурттайну, чагъардайну цичIав муная кIул бан къабювхъунни. ОьрчIрив ттул дакIния уклай акъая, нава танахьхьун буллусса махъгу дакIний бия. Яла-яла нигь дия та цIунилгу къачагътурачIан къаагьантIисса.
Угандалийсса чIумал къачагътурачIа бивкIсса ца душнил бувсъсса хаваргу дакIния буклай бакъая:
«На лихъан ччай буссияв, амма ттула бакIравусса пикри щинчIав кIул хьун къабитлай бивкIра. Мукун лихъан ччай бура тIий бивкIсса ца душний тайннал оьсса зулму бувна. Ливхъсса оьрчI увгьуну, ганал бакI кьуркьуну, га душ га бакIгу канил дургьуну бачин бувна. Душ щала оьттул гъулувгъуну бия, амма гай лишин ихтияр къадулайва. ХьхьичIуннай тIитIин дурсса карунний кьуркьусса бакIгу дирхьуну, яру лакьин къабитлай, ганих буруглаги бувну бия».
Му кьини нава дуккин ан махъ буллусса оьрчIайх къадуккан дакI хъя куну бивкIра. ХIарачат бав чирилул организациярдайхчIин лякъин. Мукунгу цичIав кIул бан къавхьунни. Ттун бувчIунни Аьрасатнаву щябивкIун, ттущава Одонга лякъин къахьуншиву. Пикри хьунни цIунилгу Африканавун гьан. Угандалий 24,5 млн. агьалинан, миннава 15 млн. оьрчIал, Одонга лякъин хьуншиврий мукIруну бакъара. Цамур бакъахьурча, шаймур бав тIий, ттулла дакI паракьатну дикIанссар учав. Лавгра. БувкIра та оьрчI ивкIсса лагерьданийн. Сурат ккаккан дуллай, та щинчIав дакIний акъая. Гьай-гьай, шинал лажиндарай азарвахъул оьрчIру лагайсса бия тичча. Ттухьхьун буллунни оьрчIал анкетардал бувцIусса цаппара папкарду. ЦIа, фамилия дакъасса, шичча итаавкьума чунай лавгссаривгу чивчуну бия. Гьарица анкеталий ларчIун дия суратру, амма суратрайма увчIин шайсса куццуйсса дакъая. ХхилтIу бав циняв папкарду. Ттун кIия Одонга Боско лявкъунни. Цири бан? Лагерьданул хъуниминнал бусласимунийн бувну, ттулама куна ивзма ххал ан пикри хьунни. ЦIана оьрчI усса лагерь 100 км. манзилданий бия. Ххуллийх хьунадаркьусса захIматшивурттая къабусланна, бивру ахиргу лагерьданийн.
ОьрчI уссар тIисса баракрачIан бивсса чIумал ттул къюкI ришлан диркIунни. Ваксса ххуллугу бивтун, ваксса захIматгу хьуну, ва кIилчинма Одонга лякъирча? Нузал хьхьичIух дуртсса пардав тиннай дав, ттул хьхьичI авцIуну ия та нава луглагисса ттулама Одонга. Буххаву-бавчIавугу, хьунабакьаврил ххаришивугу хIала дурххун, ттул иттах макь най дия: – Вин на бувчIурив? – цIуххав. – На вих ялугьлай уссияв, — увкунни.
ОьрчI на акьав шагьрулул яла ххуймур частный школалийн. Школалул каялувчитурал ласи увкумургу ласав – шану-кIаралу, лултту-ялттусса, тIахIни-кIичIу ва цаймигу мюрш-кьюрш.
Гьай-гьай, яла ххуймур школа – му авадансса нитти-буттал оьрчIансса школа бур. Мискинсса Одонган цува ккалли къауллалаву, кьякьлухун ихьлахьавугу духIан багьну бур. ЧIунну шайсса диркIун дур дуканмур дакъасса. Амма Одонгал, саллатIнал кунна, кьянкьану дурхIуну дур циняр захIматшивуртту. Хъиннува захIмат хьусса чIумал мунал ттул электронный адресрай чагъар бучIайва. Жугу, «Новая газеталул» коллективрал, дартIун, арцу гьан дайссия.
Одонга Боскол къуртал був­ссар школа лавайсса кьиматирттай. Яла на хIарачат бав му Москавуллал ВУЗ-вун акьин. Му мивун кьамул ангу ттун мадара къуллугъчитурайн буккан багьунни, — бувсуна цилагу Одонгал хавар Викториял.
Ва къучагъсса хъамитайпалул, цукунчIавсса захIматшивурттах къабурувгун, бацIан бунни цилвамур, бувгьунни чIивисса оьрчIахьхьун цилва буллусса махъ. Зулмулува уккан увну, мурадирайн иян унни, укунсса кьинигу дикIанссар цалва оьрмулуву тIисса пикривагу къабивкIсса, байчара. Ца инсан унугу талихIрайн уккан ан бювхъуну бухьурча вища – ина вилва оьрму оьнма къабувтссар. Инарив мукунсса къучагъсса тIуллу цикссагу дурну дур, хIурмат бусса Виктория Ивлева.
Байрангу барча тIий, дакIнийхтуну чIа тIий бура вин цIуллушиву, талихI, тIайлабацIу.