РейхстаграчIангу бивссияв, Ххувшаврил Ттугълих ябитан

Раппани Мудуев

[dropcap]Ч[/dropcap]Iурттащиял шяраватусса МахIмудлул арс Мудуев Ра­ппани увну ур 1915-ку шинал заргалнал кулпатраву. Ва мукьа арс усса кулпатраву хъунамагу уну, даврилгу, дуккаврилгу итххявхсса, зирангсса оьрчI ивкIун ур.


Гъумуксса педучилищалувун дуклан увххун ур 1934-ку шинал, гагу 1937 шинал къуртал бувну, зун айивхьуну ур ГьунчIукьатIув байбихьулул классирттал учительну. Хъиривмур шинал тIайла увккун ур дарс дихьлан Хъунав, тиччагу – буттал шяравун, ЧIурттахьхьун. Зий ивкIун ур Буршиял ва ШавкIуллал школар­ттайгу байбихьулул школалул хъунаману ва архIала учительну. Дяъви байбишайхту, ванал фронтран кумагран дуллуну дур дачIи кило гъаргъарцулгу, 17 азарда къуруш арцулгу, 16 яттил хIайвандалул лу­ттирдугу. Дяъви байбивхьусса кьинимур тIурчан, ванан оьрмулухун дакIний лирчIун дур.
— Жул шяравун увкIуна райкомрая Бутта Буттаев, собрание дан, баян бувна буттал кIанттул ялун Гитлердул чапхунчитал ххявхшиву, 20 шинава 50 шинавун бияннинсса арамтал хIадурну бикIан аьркиншиву.

Раппани урчIаха кIилчинма, ванал чIарав ванащал аьрайн увцусса
Ккурклиятусса Ссунгъуров Ссунгъур

Буршай байбихьулул школалий зузисса на увцуссара дяъвилийн 1942-ку шинал январьданий. Жу Гъумуча 24 адамина тIайла увккунав, кьай дишинсса ца пургъунгу дуллуну. Бахьтта най кIива гьантта хьуна Буйнакскалийн бияннин. Шамилчинмур кьини, военкоматрайн лавгун, коми­ссия був­ссия. Мугу бувну, Буйнакскалий­сса казармалувун бавкьунав, шанма гьантта мивугу бувну, поездрай МахIачкъалалив тIайла бувкру, кIива гьантлува бувцунав портрайн. Ттущал уссия Ккурклиятусса Ссунгъуров Ссунгъургу ва Карашатусса Сулайманов МахIаммадгу. Жу хьхьунил урчIунний «ЯтIул Дагъусттан» тIисса пароходрайн лахъан бувру…
Укун чичлай ур Раппани цалла дакIнийн бичавурттаву.

Хьхьири гьалак бувккун, пароход щинал буцIлан бивкIун бур, Аллагьнал цIимилийну хха­ссал хьуну бур. КIива гьантлува вай Красноводскалийн бивну бур. Тиччагу поездрай тIайла бувккун бур Дянивмур Азиянавух. Ахиргу, вай бивчуну бур Ссибирнавун, Хабаровскалийн. Каменьрыболов тIисса станциялий гьарцаннахьхьун тапшур бувну бур дучри ва кIиллу. Укун ва тIайла авцIуну ур аьралитурал, бурттигьалтрал полкравун.

ОьрчIнияцIава дучри ххирасса Раппанинан бурттигьалтрал полкравун агьаву хъунмасса тIайлабацIуну хьуну бур. «Дучри ххяххан буллалисса бяст-ччаллил тIуркIурдугу бувайва, ми тIуркIурдай хьхьичIун уккаврихлу махоркалул кIива пачкагу, кIива пряникIгу, накIлил стакангу булайва»,- тIий ур бахшишран. Дяъвилул къизгъинний щавурду дир­сса дучригу баххана буван багьайва тIар. 1943 шинал партиялувунгу кьамул увну ур. ДакIний личIансса иш хьуну бур вайннал полкращал­сса хьунаакьаврий Буденныйнал «зущал дяъвилул цIаравун ачин хIадурссара» куну цIа дуваву.

— 1943-ку шинал августрал 13-нний Смоленскаллал областьрай буссияв. На ца кьини коннопосыльнайну уссияв полкрал штабрал хьхьичI авцIуну. Тикку ттун бакIрайн агьуна Хъювхъату­сса Оьма­ров Бадруттин. Танащал лакку мазрай гъалгъагу бувссия, Лакку кIанугу дакIнийн бувтссия. Та цувагу полкрал командирнал хъиривману ия. ЦIакьсса рищаву дуллай, жу бивунав Днепр неххайн, тагу лархъун, ялагу Буг тIисса неххачIан бувкру, танил ялтту­сса ламу душманнал пIякь учин бувну бия. Нех лахълай бунува, душманнан кIул хьуну, бомбарду бичлай булувкьуна.

ЧIявусса ливтIусса, щавурду дирсса хьуна. Бивунав Польшанал аьрщарайн. Мурахас бувну Польшанал шагьру Люблингу, бивунав Висла неххайн. Ялагу ххассал барду Варшава, Лодза тIисса Польшанал шагьрурду. Ахиргу командирнал баян бувна жува хIакьину душманнал аьрщарайн лавхъшиву. Душманнан цивппа бух хъанахъишиву кIул хьувкун, ярагъру экьибичлай, ясирну букIлан бивкIуна. Жун баян бувна Германнал хъунмур шагьрулул, Берлиннал, лагмара рургьуну, группировкарду ххит дуллай бушиву ва кумаг аьркиншиву. Ахирданийгу 1945-ку шинал майрал 2-нний жула виртталсса аьра­луннал лавсуна Берлин. Майрал 7-нний АмерикIанал аьралуннащал ЭльбалучIа Магдебург тIисса шагьрулий буна, хьхьувай роталул командир увкIуна ххаришиву бусан. Ганал бувсуна дяъви къуртал хьушиву.

КIюрххила, майрал 9-нний, щалва полк бавтIун, митинг дуруна. Полкрал командир полковник Карпасюклул баян бувна дяъвилул ахир хьушиву ва Совет аьрал ххув хьушиву.
Митинг къуртал шайхту, ца ссятрайсса салютгу дуруна щалва полкрал. РейхстаграчIангу бивссияв, жула ххувшаврил ттугъ ххал бан, ябитан. Рейхстаграл чIирттай цалла-цалла цIарду чичлай бия чIиллах, мярдах, жугу жуллами чирчуссия…
Укун къуртал дуллай ур Раппани аьрали ххуллурдаясса цалла чичрурду. Тания махъ сайки 50 шинай ва зий ивкIун ур тава цала пишалий, дарсру дихьлай. Ванал аьрали наградарттавух дур: орден «Отечественной Войны II степени», ЯтIул ЦIукул орден ва чIярусса медаллу. Вайннул ялун ххи хьуну дур учительнал даврин кьимат бишлаши­сса наградарттугу.
Шяраваллил жяматрал «Раппани МахIмудович, учительтуралгу учитель» тIий, дакIнийн утай хIурматрай. Аьпа баннав аслансса вирттаврал!

ПатIимат
Рамазанова