Цифралул телевидениялийн бувкIунни щалва билаят
[dropcap]О[/dropcap]ктябрьданул дязаннив жулва билаятрай дацIан дунни аналограл телевидение, мунин кIанай зузи дунни цифралулмур телевидение. Уттинин диркIсса аьдатсса телевидение лерщун, мунин кIанай телевизордал цIансса экраннах буруглансса бувксса агьалинавучан бакъая ташвиш бувксса, ци банссарив къакIулсса. Тагьар мукунсса дикIансса кIулну, ванияр 4 зурул хьхьичIра агьалинан кумагран зузи дурну дия Федерал ва Регионал «Горячая линиярду». «Региондалул Горячая линиялий» зунсса, колл-центрданул оператортурал кIану нюжмардий бугьансса бахтти хьуна жунгу – республикалул журналистътурангу. Колл-центрданий на кIул хьура жулва лакку душнищал, Вирттащиял шяравасса Никольская (ЛухIуева) Муслимат МахIаммадлул ва Гьидаятлул душнищал. Муслимат бур Информациялул технологиярттал центрданул хьхьичIунсса пишакар. Ванил лас Максим Никольский зий ур провайдер фирмалий. Муслиматлущалсса жул ихтилатгу хьунни цифровой телевидениялийн буккавриясса.
— Муслимат, щалвагу билаятращал архIал жулла республикагу цифралул телевидениялийн дуклай, ми аварасса гьантрайсса хъунмур гуж-къия, рищаву ина кунмасса зузалтрал цайнна ларсунни, рязи бакъа оьвтIисса, дяъвай бувксса инсантурал цIуру-кIурулухгу вичIидирхьуну, миннахьхьун паракьатну жаваб дуллансса ссавургу, махъругу лявкъуну. Буси зува зий бивкIсса аварасса гьантрая.
— Вай гьантрайнсса хIадуршинна дайдирхьуна зурдардил хьхьичIра. БавтIун ца кIанайн, бувсунни жухь курсирдайн тIайла буккантIишиву, му чIумал жун къакIула ми цукунсса ци курсрурив. Жу бувцунав РТРС-рал (Российская телевизионная и радиовещательная сеть) Дагъусттаннал отделениялийн. Хьуна ДР-лул РТПЦ-лул хъунама инженер Альфред Акимовлущалсса ва цаймигу пишакартуращалсса хьунабакьавуртту, миннуй жухь бувсуна цирив, цукуннив. Амма бакIрайва жун мяълумну бувчIайсса бакъая, «колл-центр», «цифралул телевидение», «приставка», «дециметралул антенна», «мультиплекс» тIисса махъру ва цаймигу калимартту бакIраву хIала дурххун дия. Га чIумал жун хаварвагу бакъая укунсса даражалул даву дикIантIишиврия. Муния махъгу хьуна цаппарасса консультацияртту. «Федерал Горячая линиялийнгума» оьвкуссия жу, кIулну бикIаншиврул агьалинащал цукун занакьулу хъанан аьркинссарив. Агьалинаясса оьвчавуртту кьамул дуллай, бакIрайва зий байбивхьуру жува аьдатсса кIанай – ЦИТ-рай (Центр информационных технологий), жула даврия ти-шинмай къавхьуна. Му ппурттуву жучIан хъинну чанну бакъа къаоьвчайва инсантурал, нажагьсса занглил жу махIатталгума байвав. Чан-чанну тIий, «Горячая линиялийн» нажагь оьвтIутIиминнащалсса ихтилатирттаву вардиш хъанай бивкIру ва даврийн.
ХъунмурчIин цIухлай бикIайва приставкарттал ялувсса хIаллихшинная, мирив, кIулсса куццуй, жулла республикалий ккаккан дурну дия агьалинал кIира категориялун: чIяву оьрчIру бусса ахIвал кIюласса кулпатирттан ва цивппалу ливчIсса ахIвал кIюласса инсантуран.
Аналограл телевидение лещайсса чIун гъан хъанан дикIайхту, жу бизан бувунну ДР-лул Минэкономразвитиялул министерствалувун. Жул зузи кьинирду лагайва микку, кIюрххия ахттакьуннин щябивкIун, «Горячая линиялийн» оьвтIисса инсантуран аьркинмур бувчIин буллай. Жун кумагран республикалул кказит-журналлал зузалтгу тIайла бувккуна, аьркинну бия миннангу лахьхьин буван цукун-ци дуллан аьркинссарив, инсантуращал цукун гъалгъа тIун аьркинссарив. Гьунттий аналограл телевидение лещан хIакьину, октябрьданул 13-чинсса кьини, дия бигьалагай кьини. Жун ва жущал архIал зузисса кказитрал зузалтраннив му дия зузи кьини, амма му дияхха муксса паракьатсса (щаллусса кьини дурагу 4 занг), жун ххива хъиривми гьантригу мукунмасса бикIансса. Ва ссан аьркинсса аварая гьаз бувсса тIисса пикригума хьуна ттул. Яла хIазмур ва хъуннамур давурив дайдирхьуна хъиривмур кьини – октябрьданул 14-нний, аналограл телевидение лерщун махъ. Кьакъадагьавай телефон зяр-зяр тIий, 9-10 инсан дахьа-дахьа хъирив лаллай ия телефондалул трубкартту гьаз буллан, ва дия мяйжаннугусса «Горячая линия». Му чIумал бувчIуна ссан аьркинсса «Колл-центр» ва «Горячая линия» диркIссарив.
— Муслимат, цуку-цукунсса зангру дия агьалиная, хъунмурчIин, цукунсса суаллу буллай бия?
— Къачансса инсантал бия рязий бакъасса, ва щин аьркинну, циван дуллалисса давур, диркIсса куццуй къадиртна тIисса. Къачанъя дяъви буван оьвтIимигу. ХIатта трубкалувун лайкь бакъасса махъру учинмигума бувккунни. Бия бан-бит бухлавгсса, аьраттал буклакисса, телевизор – оьрмулуву дикIаннарагу дусса ца ххаришивуя тIисса, цивппалу ялапар хъанахъисса оьрмулул бугьарасса инсанталгу. ЧIявуя приставкарттайн дагьайсса хIаллихшиннардия цIухлахисса, хъиннува чIявуя паракьатсса ихтилатрай цукун-ци дуван аьркинссарив цIухлахими, цащава приставкартту лахъан къахъанай, волонтертал гьан бувара тIисса тавакъюращал оьвтIими. Ци хасиятрал, ци оьрмулул ва ци тавакъювращалсса инсан оьвтIий унугу, жул бурж бия гьарманах личIлулну вичIи дишаву ва гьарманал мурад щаллу баву.
— Вай гьантрай хьусса чIярусса оьвчавурттава винна яла дакIний лирчIсса, асар биян бувссагу хьурив?
— ЛирчIунникьай. Яла-яла дакIний лирчIунни ахIвал-хIал кIюласса, цIуцIаврил шанийн цикссагу шиннардий багьсса, приставка, антенна ласунсса каши дакъасса инсантураясса зангру. Ца инсан ия, мукун шанийн агьну, къатлува кьатIув 15 шинай къаувксса, на му кIанугу кIицI лавгссия мунаясса заявкалуву («Горячая линиялийнсса» гьарцагу занг жу компьютерданувун, хасъсса таблицалийн, ласлай бивкIру, оьвкусса гьарцагу инсаннал цIа-бакI, оьвкусса чIун – минутI-сикIунтI, ялапар хъанахъисса кIану ва итталун багьансса ляличIисса иш-тагьаргу кIицI лаглай ва му таблица, ца жун дакъасса, чIалачIиссар агьалинан цифрардал телевидениялийн бучIан хушрай кумаг буллалисса волонтертурангу, хасъсса цайми пишакартурангу – Б. Аь.). Муку-мукунсса заявкарттах, му цалва бурж, цаятурасса тIалавшинна дакъанугу, личIиссара къулагъас дуллай бия волонтертурал штаб, бити кумаграх мюхтажсса цинявннан ка-кумаг буван къахьурчагу.
[dropcap]М[/dropcap]у инсаннал оьвкуну ца-кIира ссят къаларгун, волонтертурал арцу дирчуну, цалла харжлугърах ларсун приставка, бувкIун муначIан, лархъун дия. Жула жагьилтурал дуллалисса уку-укунсса давурттал чIалачIи бувай, цуксса ци тIурчагу, жучIава дакIру хъинсса, аьркинний ка кIидахIин хIадурсса инсантал чан бакъашиву.
Къачанни жучIава ххуйсса тарбия дусса, интеллигентныйсса инсанталгу, хьунни мукунминнал, цалва мурадру щаллу хьуну махъ, барчаллагьрал махъру учин цIунилгу оьвкусса ишругу. Ца бугьарасса хъамитайпалул волонтертурайхчин, жул оператортуравасса цаннин куну, шоколадрал плиткагума гьан дурну дия, му цищалва хъинну ттюнгъану, ссавурданий гъалгъа тIаву асар хьуну.
ДакIний личIансса зангру цаймигу хьунни. Инсантураву хIасул хьуну бия цаппарасса щялусса пикрирду – приставкартту бачIлантIиссар, чIявучинсса хIаллихшинну дикIантIиссар тIисса. Жу цахьва хIаллихшинну жулла республикалий агьалинал дурагу кIира категориялун дагьайшиву бувсукун, жухь зу агьалинан уква итабавкьусса приставкартту зулалуш бувссар, бавххуссар, жугу хъяврин бувну, тIиссагума бия.
Ялагу, хьунни укунссагу занг – оьвкунни ца адаминал, начальникнал чIуний, кьянкьану баян бунни цанма волонтернал кумаг аьркиншиву, бусарду тIайла буккантIишиву волонтертал, миннал дувантIишиву телевизор зуншиврул чара бакъа аьркинмур. Тари-цири тIий, волонтертал мугьлат бакъа тIалав буллалисса мунан бувчIин буварду хъинну чIярусса заявкартту душиву, мунияту ца хьхьу-кьинилул дянив бучIантIишиву волонтертал.
[dropcap]Я[/dropcap]лагу, кIира ссят ларгун-къаларгун, цIунилгу оьвтIун ивкIунни мува адамина, дяъвай, чув бур зул волонтертал тIий. Волонтертал хъирив лаллай бакъашиву бувчIин буллалисса жухь му ур МахIачкъалалив азара волонтер уссар тIий бияхха, чув бур ми тIий. БувчIин буварду миксса ца МахIачкъалалив бакъашиву, волонтертал щаллагу республикалул шагьрурдайх ва районнайх бавчIуну бушиву. Ихтилат кутIа буван, ахирданий кIул хьунни му цанма волонтернал кумагвагу аьркин бакъасса блогер ивкIшиву, линиялийн оьвтIий, жу зузисса, агьалинал тIалавшиннарду биттур дуллалисса куц ххал буллалисса. Махъ мунал инстаграмраву цала профильданий волонтертурал даврия цIа дуллалисса пост бивхьуну бия.
Ялагу дакIний личIансса ца иш: лавайгу кIицI лавгсса РТПЦ-лул хъунама инженер Альфред Акимовлул къатрая арх бакъа ялапар хъанахъисса ца кулпатраясса оьвчаву хьуна. Цайнна му даву къадагьайнугу, Альфред Акимович цува лавгун ия ми инсантурачIан, цифралул телевидение зуншиврул чара бакъа аьркинмур дуван. Мигу, гьай-гьай, махIаттал хьуну бия цачIана волонтерну совещаниялия махъ костюмирттавусса солиднайсса адамина учIайхту. Учин ччимур мура – зий бия ва уттигу бур циняв, къуллугърал лагьма, лахъма къаувкуну, шаймур буллай.
[pullquote]Аналограл телевидение лещанми гьантрайнсса хIадуршинна дайдирхьуна зурдардил хьхьичIра. БавтIун ца кIанайн, бувсунни жухь курсирдайн тIайла буккантIишиву.[/pullquote]
— КIираксса нюжмар шавай дур Дагъусттан цифралул телевидениялийн бувкIун. «Горячая линиялийн» оьвтIиминнал ккал чIаланну яларай дагьхьунссархха…..
— Махъсса гьантрай гьантлун 50-60 занг дикIай. Аналогралмур телевидениялул вещание дацIан дурсса гьантрай тIурча, ми шаннаксса дикIайва. Мисалдаран, октябрьданул 15-сса кьини «Региондалулмур Горячая линиялийн» дагьунни 208 занг, хьхьунил ссят 10-11 хьуну, му ларкьуну махъгу «Федерал Горячая линиялийн» (Дагъусттаннаясса хьхьурайми оьвчавуртту най дуна дагьайссар Федерал линиялийн) жулла республикалиясса 208 занг дагьну дия.
Колл-центр уттигу зузиссар, так цакьнива жу кIюрххил ссят 8-нния хьхьунил 9-10 хьуннин зий бивкIхьурча, цIана зий буру кIюрххил ссят 9 хьуну, ахттакьуннил ссят 18.00 хьуннин ва ДР-лул Минэкономразвитиялул министерствалува зана хьуру жулва Центрданул къатравун, жува аьдатсса Замановлул кIичIиравун. Цакьнива кунма, уттигу чIяруну аьркин хъанай дур техникалул специалистнал телефондалувухра дуллалисса консультация. Шиккува кIицI лаган, жулмур даву цахъи бигьа хьурчагу, жущал зузисса техникалул пишакар МахIаммад Аьбдулкьадировлулмур даву уттигу бигьа къархьунни.
[pullquote]Яла хъуннамур давурив дайдирхьуна октябрьданул 14-нний, аналограл телевидение лерщун махъ. Кьакъадагьавай телефон зяр-зяр тIий, 9-10 инсан дахьа-дахьа хъирив лаллай ия телефондалул трубкартту гьаз буллан, ва дия мяйжаннугусса «Горячая линия».[/pullquote]
Гай гьантрай жущал инавагу зий бияв, винмагу хIисав хьуссар, ххишала дакъа цалла даву кIулсса, гьарцагу инсаннащал хъуннасса ссавурданий ихтилат буллалисса МахIаммад, ацIаву дакъа ихтилатрай, га кIюрххил айивхьуну, хьхьувайнин телефондалувух агьалинахь цукун ци дуван аьркинссарив буслай.
[dropcap]В[/dropcap]а ур республикалул техникалул язими пишакартуравасса ца, нахIакьдан къабивкIун бия жухь бакIрайва увкуну Альфред Акимовичлул: «На зучIан язима пишакар гьан ував». МахIаммад кунмасса пишакартурал махъсса шиннардий цукссагу захIмат бувссар Дагъусттаннал зунттал районнайх, шагьрурдайх занай, аьркинсса оборудованиялулсса буллай, цифралул телевидениялийн бучIаннинсса хIадуршинна дуллай. На бяйкьлай бакъахьурча, му хIадуршинна дуллай 6-7 шин хьуну дур. Мунан дакIних кунна кIулну дур гьарцагу райондалий цукунсса тагьар дуссарив, чув ци дуссарив. (Мяйжаннугу, МахIаммадлущал телефондалувух ихтилат бувсса, мунал консультация ларсъсса инсантураву цаягу къаливчIхьунссар мунал тIайласса ихтилатрай, дикциялий, за кIулшиврий, ссавур душиврий дакI-мяш къавхьусса – Б. Аь.).
Гьарцагу занглил ялув авцIуну, хъанахъимуних личIлулну уруглай зий ур жул хъунама Олег Болдыревгу.
[pullquote]Октябрьданул 15-сса кьини «Региондалулмур Горячая линиялийн» дагьунни 208 занг, хьхьунил ссят 10-11 хьуну, му ларкьуну махъгу «Федерал Горячая линиялийн» (Дагъусттаннаясса хьхьурайми оьвчавуртту най дуна дагьайссар Федерал линиялийн) жулла республикалиясса 208 занг дагьну дия.[/pullquote]
— Муслимат, вийн учин бучIир цифралул телевидениялия цимурца кIулсса инсан куну. Ци учин бюхъанссар вища му цIушиннарая?
— «Цифралул телевидениялия цимурца кIулмур» тIисса махъру – ми лапва хъунисса махъру бур. ТIайламур бусан, ттул ттулла уттинин чIуннагу къархьунни цIусса телевидениялух бургансса. Амма ттун кIулли му духмурнияр цукссагу ххуйсса, ларайсса душиву, аналогралмур ва цифралулмур цачIу дихьларча, ккаккан дуллалимунил чIалачIиндарал, чIунил дянив цукссагу тапаватшиву душиву. Цифралулмунил «плюсру» чIявур, шикку ми цимурца кIицI къабуварчагу. Уттинин, мисалдаран, кабельданул тIий, цамур тIий, телевидение дакъа, ца-кIира канал дакъа ккаккан къадуллай бивкIминначIа 20 канал ккаккан дуллай дур, чанна-чаннурив – 10, мигу укра, цукунчIавсса «абонентская плата» дакъанура. Аналогралмур оборудование гьарцагу чулуха дух хьуну дия, мунин чIярусса ва аьркин дакъасса харжлугъ аьркин хъанай дия.
— Барчаллагь, Муслимат, ихтилатрахлу. ЧIяву баннав жулва телевизордава кIул хьунтIисса, баянтIисса ххуйсса ва хъинсса хаварду, щаллагу дунияллий, жулва билаятрай ва республикалий.
Ихтилат бувссар
Бадрижамал Аьлиевал