[dropcap]М[/dropcap]ахъсса шиннардий Дагъусттаннай, хаснува арнил кIанттурдай, хьхьичIми шиннардих бурувгун, кIинттул гъилишиву ххишаласса дикIай, микIлачIрурду чансса дакъа дакъар,
марххалттурив лап чансса буллай бур. Вана гьашинугу, интнил цалчинми гьантрайра, ттинин къадикIайсса гъилишиву дагьунни. ХIасил, Дагъусттаннал гидрометцентрданийн гьансса бувккунни цаппара суаллу булун. Ва идаралул каялувчи АьбдулхIалим Дадашевлулгу, жулгу дянив хьунни чIиви-хъунсса ихтилат.
— АьбдулхIалим, гьавалул тагьар махъсса шиннардий ляличIину даххана хъанай дур. Ва кIинттулгу марххалттанин кIанай гъараллу лачIлай дия, мартрай гъилишиву ччяни дагьунни, дяхтта ххютулу 15-17 градус хъанай дур. Климат даххана хъанахъиссарив?
— Мукун учирчагу, жува къабяйкьинссару. ХхюцIалуку-арулцIалуку шиннардий кIинттул гужсса дяркъурду дикIайва, ноябрьданий бувсса марххалтту къабассайва апрельданийнин. Гьашину кIинттул гьавалул температура арнил районнай 0 градусраяр 05 градусрал лахъсса хьунни. Дагъусттаннай, дянивну ларсун, гъилишиву лахъ хьунни 0,5-0,6 градусрал, зунттал хьхьичIми районнай тIурча – 0,7-0,8 градусрал.
— Гьава гъилишиврул чулийнмай баххана шаврил хъунмур савав цир?
— Аьрасатнал аьлимтурал тIимунийну, Гольфстрим тIисса гъилишиврул течениялул (Атлантикалул океандалиясса) гъилишиву лахъ хьуну дур. Му иширавух хIала дурххун дур инсаннал дуллалисса давурттугу (человеческий фактор). Хъунисса заводру, комбинатру ва цаймигу цIу-цIусса предприятияртту зий бур, миннул итабакьайсса углекислый газ ялу-ялун гьарза хъанай бур. Му масъала чулийн буккан баву мурадрай, Парижлив чIявусса билаятирттал дянив кьутIи чирчуну диркIссар, амма муних къулагъас чанну дуллай бур.
— ЧIярусса шинну ларгукун, климат цийнура цурдагу даххана шайссар тIий бурхха: цал дяркъу дагьну, микIру бавкьуну, яла ттуршрахъул шинну ларгукун гъилишиву шайсса. Мукун хьун бюхъайссарив?
— Аьлимтурал пикрилий, бюхъайссар. Вания арулцIа-мяйцIалла шинал хьхьичI инсантал дунияллий чансса бия, хъунисса заводру мукссава чIявусса бакъая. Аьлимтурал тIимунийну, 100-120 шиная махъ гьавалул тагьар даххана шайсса дур: цал дяркъу дагьну, яла гъилишиву, ялагу дяркъу. Мунийн цикличность учай. Мунияту гъилишиврул хъирив уттигу гьава бякъингу бюхъайссар, чIун дуркIукун.
— Вай гьантрай гъилишиву дурккунни, мурхьру тIутIайх бичин хIадур хьуну бур. Утти дяркъу къадукканссарив Дагъусттаннай?
— Яла гъансса чIумул мутталий микIлачIру къахьунссар. ЦIанасса ппурттуву арнил районнай хьхьунил гъилишиву дур 4-6 градус, МахIачкъалалив дяхтта 15 градус дур, Къизлардай – 15-20 градус, зунттал районнай дяхтта 20-22 градус дур. МахIачкъалалив хьхьирил асар биян буллалиссар, мунияту шикку дюхлулссар цайми районнайнияр.
— Гъинттул кIиришиву лапра гужсса хьунавав?
— Аьрасатнал гидрометцентрданул ккаккиярттайн бувну, жучIара гъи дукIунияр кIирисса къахьунтIиссар.
— Дагъусттаннал гидрометцентрданул архсса чIумуйсса прогнозру къадайссарив?
— Къадайссар. Жул идаралул дайссар анжагъ 3 гьантлунсса, яла архмур – 10 гьантлунсса прогноз. Мунияр архсса манзилданиймур аьркин хьурча, Москавуллал идаралул прогноз тIалав дайссар жу.
— Ванияр ца 10 шинал хьхьичI хаварду буссия Каспий хьхьири хъунма хъанай бур, мунил зумарду цIакь дуван аьркинссар тIутIисса. Ссайн бувкссар му масъала?
— Буниялагу, цаппара шиннардил хьхьичI, хьхьирий щин чIяру хъанай, пляжругума чIиви личIлай бия. Ми диркIссар, гъилишиву дагьну, зунттай занчругума басласисса шинну. Гьай-гьай, хьхьирий щин чIяру шаврин хъунмур асар Волгалул биян байссарча, амма жуллами неххардилгу мадарасса кумаг байссар му иширан. Махъсса 3-4 шинай хьхьирил щин чан хьунни, хьхьирил зумарду махъуннай хьунни 12 сантиметралул. Цанчирча кIинттул марххалтту буллай бакъар, гъинттул, ссуттил гъараллу чансса дакъа къадикIай, нехру дуклай дакъар. Гьаннайсса, цалсса тIабиаьт жуцIунна даркьуну дур, оьдикIлай дакъар.
Ихтилат бувссар
ХI. Аьдиловлул
