Зунттурдал ясир

Декабрьданул 11-нний дунияллий
кIицI лагайссар Зунттал кьини

Африканавусса Килиманджаро, Чилинавусса Аконгагуа, Франциянавусса Монблан, дунияллий яла лахъний вулкан хьусса, цIана аьрщарай ца яла бюхттулний бяр бусса зунтту Окос дель Саладо ва Европанаву яла лахъмур зунтту Эльбрус ясир був­сса ГьунчIукьатIрал шяраватусса, «Дагавтодорданул» отделданул каялувчину зузисса ХIажимирзаев Зиябуттин Абусупияннул арснал цIа къабавсса, мунал зунттавунсса аьрххи-ххуллурдая, зунттал тIабиаьтрахсса ччаврия, миннуйн лахълансса гъира-шавкьирая хавар къавхьусса жяматраву нажагьсса акъа-акъахьунссар.

Залму АьбдурахIманова
Вай цимурцаннул дайдихьугу хьуну дур 9 шинал хьхьичI цала шяравучунащал Дагъусттаннай сий дусса ПпабакIуйн лавхъсса аьрххилия. Гьашину гъинттул июльданул ахирданийсса Эльбрусрайнсса аьр­ххи Зиябуттиннул мукьулчинссая. Мудангу жул кказитралгу, жямат­рай дуллалисса давуртталгу чIарах ацIайсса Зиябуттин уттигъанну ни­ттил увсса кьинилущал барчагу уллай, чIа учин ччай бур ванан гьар цимурцаннуву тIайлабацIу ва каши-кьудрат ххи шаву.
— Зиябуттин, соцсетирдаву Эльбрусрал лагма-ялттусса Ккавкказуллал бюхттул­сса зунттурдал, кIяла мар­ххалттанивун дахьларгсса хъачI-бакIал, хъатлий дирхьусса куннасса щалла дунияллул суратру ххал шайхту, дакI мяш хьуну ливчIра вил касмулий. Туристътурал, альпинистътурал дянив ца яла цIанихсса зун­ттул мицIлий авцIуни, ци асарду хIасул хьуна виву?
-Гьашину Эльбрусрайнсса ттул аьрххи цалчинсса къабивкIнугу, навагу ва ххуллух я батIин къа­хъанай ивкIра лагмацири ккаккиярттая. ХьхьичIмур аьрххигу дя­гъинттулъя хьусса, амма зунттуй га кьини бишлашисса бурандалуха жуща ссахкIуй буруган къабювхъуна. Га чIумал ттущал Ххюлуссуннал шяраватусса, ДГПУ-лул физ-математикалул факультетрайсса кафедралул хъунама, жуна чIявучин кIулсса Арсен Магьдиевгу уссия. Иттах бишлашисса марххалттанищалсса мурчаха, ттуруллаха зат чIалай дакъая. Так Эльбрусрай­сса циняв альпинистътурал язи дугьайсса маршрутрайхчIин баргълагавал чулийнгу бивну, цахъи аглангу хьуну, жу махъунмай ливкссияв. Гьашинусса ттул аьрххи навалусса багьуна. Кьинигу дия бургъил чанна лахъан дурсса, зунттайн, ххяллайн лахъай минахуртурал чIа ку мурадиран куннасса. Язи дургьу­сса маршрутрайх зунттуйн лахъайхту, махъунай ачин хьхьичI, дикIувча ттуятурасса аьш Эльбрусрай куну, ГьунчIукьатIрал жяматрал герб ва Дагъусттаннал ттугъгу кIикку цIакь бувссия.
— Ттун кIулссаксса, альпинистътал зунттавун цивппалу гьаз хьуну къахъинссар учай. Ва ххуллух инавалусса аьрххилул ци личIишиву дия?
— Мяйжаннугу, жул ишираву туристътал кьюкьа дархIуну бачин аьркинссар. Хаснува цалчин зунттавун наниминнан. На тIурча, мукьулчин най ивкIнавхьур, кьянкьану, дакI дарцIуну най ивкIра маршрутрай нава кунмасса чан­сса бакъашиву кIулну. Тикку бакъа­сса билаятирттаясса альпинистътал къабикIайссар. Цавай хьхьичI, цавай махъ най, цаннащал ца чIири-хъунсса дунугу дахIаву дакъа къабикIайссару. Ва ца. КIилчин, ва ххуллух ттун акклиматизациялун чIун харж дуван къабагьунни. Ца хьхьу базалийгу дурну, Эльбрусрайнгу лавхъун, махъунай авчуссияв.
НигьачIишиву, гьай-гьайкьай, дуссар цувалу наниманан. Цувалу нанима чурххал хIал-за лавсун агьарча, цукIуй къабуржлувссар ганалсса буллай, га цала хъарай ххюрхху увну ачин. Му хьхьичI-хъирив нанинал цала инсаншиврул ишри. Группалуву наниминнал иш личIиссар. Микку циняв цаннал ца бувгьуну, цаннащал ца дахIаву дуну бикIан аьркинссар.
Эльбрус цуппа лавмартсса, макрузансса зунттур. КIикку бивтсса бургъийн вихшала дирхьуну гьич ачин къабучIиссар. Зунттул хасиятгу кIулну, ссапарданийн уккан аьркинссар мугъаятну. Гьар шинах, ягу кIира сезондалий цал Эльбрусрай кIия-шама альпинист оьрмулуцIа къавхьусса иш къашайссар.
— Дагъусттаннал зунттаву бурив ттинин инава чил билаятирттайгу, Аьрасатнавугу лавхъсса зунттурдаха чансса-бунугу лавхьхьусса, тIабиаьтрал бикIу, ххуллул жапашиврул бикIу ца лавхьхьусса зунттурду?
-Гьарца зунттул цила хасият дуссар. Цалчинна-цалчинсса тапаватшиву зунттул – му лахъшивур. Жула зунттурду лагьссар, дянивну 3000-нния лирчусса метрарду дур. Ялагу жула зунттурду бур ххяллу чIярусса, чарттан бавкьусса. Ца Базардюзи зунттул дур лахъшиврул 4466 м., Эльбрусрал тIурча – 5642 м. Зунттул лахъшиврийн хъарссар гиккусса уртту-щингу, жанавартгу, аьмну тIабиаьтрал хасиятгу. Мукунна жул аьрххилул иш-тагьаргу.
— Зиябуттин, ттун кIулли ина кунмасса цумур-цагу касмулул минахуртурал бакIраву цIу-цIусса аьр­ххирду, мурадру, асарду балглай бикIайшиву, зу мудангу цIусса хияллал бугьайшиву. Уттимур ссапар чун бахIин дакIний ура?
— Му тIайлассар. Гьашину гъин­ттул хIадургу хьуну, ачин кьаст лархIусса ппурттуву Непалнавун­сса аьрххи махъун бутан багьуна. КъакIулли та хьунтIиссарив ххуллийнгу уккан. ЦIанава хъун махъ бусан сислай акъара. Му цалсса ца Аллагьнан бакъа къакIулссар. Амма цIу-цIусса ссапардацIун бавхIусса асарду чансса бакъар.
— Барчаллагь! Зал архIалсса аьрххи-ххуллурду хьуннав!