Та ххувшаврил сий яларай къархьуссар

Зу дуллусса муси lei_13
муси шайссарив?
Муси дучIан данна
турлил зуманив!
Зу дуллусса арцу
арцу шайссарив?
Арцу дучIан данна
ттупанграл бартнийн!

«Хан Муртазааьли»

Ххаллилсса лакрал ­агьалий!
1741-кусса шин! Дунияллийн вас-ццах бувтсса Ираннал Надир-шагь шамилчингу ххявххунни Дагъусттаннайн, канийн ласун ччан бивкIунни зунттал билаят, хаснува Гъази-Гъумучиял ханлугъ, хъун шагьру Гъази-Гъумучи, хъунасса аьра­луннал бакIчи (полководец) Сурхай-хан…
Надир-шагьнал аьралуннайх загълунсса рищаву дурунни ХIицIиб даралуву, ТтурчIайнна зунттуй Хан-Муртазааьли бакIчисса Дагъусттаннал вирттаврал. Му хъанай дур лакрал миллатрал тарихраву ца яла яргмур Ххувшаву, яла бюхттулмур лишан!
avtor_16Циванни шамийла Надир-шагь ххявхсса Лакку билаят­райн, Гъази-Гъумучиял шагьрулийн? Мунияту уттинингу бувсунни, тихунмайгу бусанссар жулва ххаллилсса тарихрал, мазурдил аьлимтурал, жула миллатрал «Илчи» кказитрал ва журналлал, жулва журналистурал.
Оьттул ратIру, ниттихъал макь, шагьид хьусса лакрал вирттал, шагькъирман дурсса щархъурду…
Щалва Гъанмур Кьиблагу, Дянивмур Азиягу канийн лавсъсса Надир-шагь леххаву тIутIи увсса миллатрал арсру ва душруру жува.
Лавгмунил кьимат бищун къакIулма – бучIантIимунищал рагьан дуллалимари.
Му Ххувшаврил лакрал миллат, Лакку кIану вирттаврал минану ккаккаву дакъассагу, му хъанахъиссар жулва яхI-къирият, чувшиву бюхттул даврил Ххувшавугу. Га хъунмасса Ххувшаврил Ттугъ жува щалва миллатрал сий дуну хъиннува лахъну гьаз баву жула оьрмулухунсса буржри!
На, Гъази-Гъумучиял Щайх Жамалуттиннул цIанийсса фондрал чулухату, оьвтIий ура жула агьалинайн, зува чув ялапар хъанай бухьурчагу, цукунсса къуллугъирттай, ци даражалий зува бухьурчагу, му тарихрал чIарах къулагъас дакъа буккан къабучIишиву!
Ялун нанисса ник лавайсса намусрай тарбия даву му жула га Ххувшаву ласлай жанну харж дурминнан дихьлахьисса гьайкал хъанахъиссар.
2011-ку шин жува баян бан бучIир миллатирттал Цашаврил шинну. Гьарца районнай администрациярдачIа муниха зузисса суккушиннарал даву дуллан аьркинни, му давугу яла-яла гужну дачин дуван аьркинни, ттул пикрилий, яла ххуймур назмулул, хаварданул, балайлул, суратрал конкурсру баян бан аьркинни школарттай, культуралул къатраву, библиотекарттай, спортрал идарарттай. Му давриву яла хъуннамур кIушивугу, бакI дугьавугу ласуншиврий хъунмасса умуд бихьлай буру районнал администрациярттайн (Лакрал, Ккуллал, ЦIуссалакрал), «Илчи» кказит­рал, «ЧIавалачин», «ЦIубарз» журналлал, Лакрал радиолул, «Дагъусттан» РГВК-лул «Аьрщи ва агьлу» передачалул, кIанттул телестудиярттал, Лакрал театрданул, районнал музейрттал ва кказитирттал, диндалул идарарттал.
Гъази-Гъумучиял Щайх-Жамалуттиннул цIанийсса фондрал, райондалул бакI дургьуминнащал, диндалул вакилтуращал, Дагъусттаннал Элмурдал центрданул Тарихрал ва Мазрал институтирттал аьлимтуращал маслихIат ккавккун баян бувантIиссар му байран чув, ци чIумал дувантIиссарив. Му давриву хIисавравун ласун­ссар хьхьичIва-хьхьичI агьалинал маслихIатру. Хъунма­сса умуд бур гьарца лаккучунал му бюх­ттулсса тарихрал байрандалул цIа гьаз дуван цащава бюхъаймур бувантIишиврий. Му хъанахъи­ссар миллат цачIунмай шаврил, куннан ку бувчIаврил, Лакку билаятрахсса ччаву гьаз даврил ца яла гуж бихьлахьимур, асар биянмур давуну.
ТачIав хъамакъаритайссар лакрал тарих бюхттул буллай, яхI ва чувшивугу, къириятгу, намусгу жула оьттувун, ттурчIардивун дуртIусса Чулахъ Сурхай-ханнал, мунал арснал Хан-Муртазааьлил, ТтурчIайнна зунттуй Буттал КIанттухлу шагьид хьуминнал цIарду – ми жула миллатрал чаннацIурттир!
270 шин Надир-шагьнаяту, мунал чапхунчитурая Лакку билаят чанна лахъан бувну, марцI бувну чIивисса манзил лавгун бакъар, му Ххувшаврил чани жулва миллатрачIа тачIав, абадул-абадлий къалещаннав!
Шалласу Шалласуев
«Илчи», 2010 шин, 29 октябрь, №44