ХIавинахъал Саэд дакIнийн утлай

lei_10Дянив жуйна лажинну кIачIасса бакIращал, лухIисса касттундалуву, кIяласса гьухъуву авцIусса инсан Саэд Габиеври, мунал чIарав кIяласса сумал шляпалувума нара. Жуяту арх акъа, чартIи бувсса бакIращал авцIума Ккацраннал Апаннири, ванайн лажинну, михакрангсса шляпалувума Гъазу Оьмароври.

ХIавинахъал Саэдлуя ттун нава оьрчIну унува тамансса затру баллан бикIайва. Га революционерди, амма га эсер ивкIссар тIисса ва цаймигу хаварду. Нава дуклан ивкIсса чIумал кIул хьуна га ивкIшиву хъинну за кIулсса, пагьму-гьунар бусса инсан, революция хьуннин хьхьичIва га итабакьлай ивкIшиву «Дагъусттаннал ххяххабаргъ» тIисса кказит, халкьуннахлуну иллай ивкIсса революционер, шаэр, лакрал тарих чивчусса инсан, Дагъус­ттаннай совет хIукумат дишаврин цала жагьилмур оьрму харж бувсса виричу, хIукуматрал ва политикалул бакI дургьуну нанисса ишккакку, реввоенсоветрал хъунама, Дагъусттаннал просвещениялул цалчин­сса нарком.
Ттула дакIнин хъинну тIааьнну бикIай, Дагъусттаннан автономия баян бан Сталин увкIсса чIумал, му Саэдлул къатраву ликкаву, Саэд лакрал миллатрал ва Дагъусттаннал цIа гьаз дурминнавасса ца яла хьхьичIунма ушиву. Дахьра совет хIукумат дихьлахьи­сса захIматсса чIумал Саэд цува увкIун Гъумукун, лакрал миллатрал съезд дартIун дур ва ми­кку ххал бивгьуну бур лакрал халкьуннал маэшатрал, багьу-бизулул масъалартту. Хъиривмур кьини бавтIун бур лакрал аьлимтал ва ххал бивгьуну бур Ла­ккуй школартту тIитIаврил масъала. ЦIакь бувну бур лакрал халкь дуккин бавриха зун­сса кIулшиву ласаврил отдел, МухIуттин Чаринов хъунама­сса. Га отделдануву зун ккаккан бувну бур хьхьичIунсса просветительтал: Рашкъуев Шарабуттин, Оьмаршаев АьвдурахIман ва м.ц. Ттула буттал буслан икIайва, цува Гъумук къуллугърай зузисса чIумал, Саэд Габиев Лакрал окружкомрал реввоенсоветрал председательну зий ия тIий, Саэд хъинну за кIулсса, инсаннах вичIи дишин бю­хъайсса, пасихIсса, хIалимсса инсан ия тIий.
На навагу хьунаавкьуссара Саэд Габиевлущал. 1960-кусса шинал, октябрь зуруй, Ваччав дуссия дартIун Ккуллал райондалийсса цинявппа школарттал учительтурал маслихIатшин. Му кьини цала къуллугърал иширай Ваччав увкIун ия Саэд Габиевгу. Учительтурал батIаву душиву кIул хьуну, мунан ччан бивкIун бия учительтуращал хьунаакьин. Жу перерыв дурну, кьатIув був­ккун буссияв. ЖучIан бувкIуна КПСС-рал райкомрал цалчинма секретарь ХI. Ц. Загълиев, Габиев Саэд, МахIмудов Апанни (Ккацраннал), Оьмаров Гъазу (орделан).
Саэд Габиев ия илтIа-кьи­рисса, чурххал лахъ акъасса, бакI кIяла хьусса чув-адамина. Га цала шиннан лавхьхьуну хъунав хьуну чIалай акъая, зирангну, куклуну ша ласлай ия, лухIипурщисса симан, цIансса яру, зунттал инсаннал лащин дусса хIакьсса зунтталчу ия. Саэдгу, Апаннигу, Гъазугу бия цачIу революциялул даву, совет хIукумат дишаву щаллу дуллай, талай бивкIсса граждан дяъвилул вирттал.
На хIарачат буллан ивкIра гай клубравун буххан бан. Саэдлул, нагу паракьат увну, ши­ккува чан-кьансса ихтилат банну куну, учительтурал даврия, багьу-бизулия цIухху-бусу бувна, бувсуна гьарца шяраву школарду бу-бакъашиврия, за кIулсса учительтурал щаллушиндарая, Ккуллал район республикалий­сса хьхьичIунми районнавух душиврия цува рязину ушиву. Бувсуна, дахьра совет хIукумат дирхьусса чIумал цукун хъунисса захIматшивуртту хьунадакьлай диркIссарив школартту сакин буван. Ванахьхьун тамансса суаллу буллуна. Цуманалъяв цаннал цIувххуна, вилгу, Гьарун Саэдовлулгу ци ара дуссия, цаннан ца цукун бувчIайвав зу, куну. «Большевиктал кунма», — куну, жуав дуллуна Саэдлул. Ккацраннал Апаннинал ххибувна: «Саэдгу, Гьарунгу жул хъунимия, талатаврил арив турдах хIала бу­ххайми нагу, Гъазугу, жу кунма­сса цаймигуя», — куну.
Жу гикку хьусса хьунабакьаврий ва сурат рирщуссия. Дянив жуйна лажинну кIачIасса бакIращал, лухIисса касттундалуву, кIяласса гьухъуву авцIусса инсан Саэд Габиеври, мунал чIарав кIяласса сумал шляпалувума нара. Жуяту арх акъа, чартIи бувсса бакIращал авцIума Ккацраннал Апаннири, ванайн лажинну, михакрангсса шляпалувума Гъазу Оьмароври.
1963-кусса шинал на зий уссияв Гъумук. Ца кьини парткомрал секретарь МахIаммадсадикьлул арс МахIаммадлул телефондалувух оьвкунни, Саэд Габиев ивкIуну, лавсун най бусса бурча Гъумукун уччин, ОНО-рал зузалт, учительтал, дуклаки оьрчIру хьхьичIун буккан­сса сакиншинна дувара куну. Га бия февраль барз, амма гьантта гъилисса бия. Щала Гъумучиял шагьрулувусса мюрщи-хъуни, къуллугъчитал, щархъал вакилтал хъун кучалийн був­ккун бия, кунначIан кув гъан хъанай, цалва-цалва пашмансса асарду, кьурчIишиврул пикрирду кIибачIлай бия. Миннаву бия аьтIиссагу. Саэд уччаврилсса, гьав дуккаврилсса буллай, хъинну чялишну ия Аьлиев Минкаил. Гьав дуклай бия цIанасса паркраву. На Минкаиллухь цIувххуссия, хъун хIатталлив къадурккун, гьав шикку дуклакисса циванни куну. «Вин ванал аманат къакIуллив», — куну, Минкаиллул ва шеъригу був­ккуна:

Ца аманатри зухь,
лакрал жагьилтал,
Нажагь гъурбатрай ттун
бивкIу булурча,
Ттул гъаривсса нурчIи
ласунмур бара,
ДакIнин ччи зунттаву,
кьакъурув дуччин
Хъуннех чIалачIиний,
АхIилу гъанний,
ВацIилу ххал шайний,
Гъумук шагьрулий…
Бакри Бакриев,
ш. Хъун-ЦIувкIул
«Илчи», 2002 шин, 7 июнь, №23