
Мобильный телефоннайн мудан дукIлай аьдатсса, гужсса марч бищунтIиссар, къув-аьслищалсса чявхъа-гъарал лачIунтIиссар ягу кIири бантIиссар тIисса журалул баян бавурттацIун ттигъаннуния шиннай дукIлан диркIунни БПЛА-рал (беспилотный летательный аппарат) атакалул нигьачIишиврия баян буллалисса сообщениярттугу.
Щилли гьан дуллалисса БПЛА-рал гьужумирттаясса нигьачIишивруцIун дархIусса, цавайнначIан дурагу къадукIлакIисса, вайминначIан ссятурдил чIал хьуну диллалисса сообщенияртту? Агана мяйжаннугу духьурчан му нигьачIаву, чIумуй кIул хьуну хъиннихха, жулвагу, жула лагма-ялттуминналгу оьрмурду мюхчан бувансса хIарачатвагу баншиврул. Ва суал буллуссия Аьрасатнал МЧС-рал Дагъусттан Республикалийсса Хъунмур управлениялул пресс-службалул зузалтрахьхьун. Вайннал бувсъсса куццуй, сообщенияртту тIайла дуккайсса дур связьрал оператортурал. Амма, дроннаясса нигьачIаву дуний «лещан» дуллалисса интернетращал, ми цинявнначIан дирну-къадирну, чIумуй дуркIун-къадуркIун личIлай дур. Мунияту, вайннал увкусса куццуй, баян бавурттугу, цайми-цайми смс-ругу цила чIумуй дукIланшиврул, телефоннаву Аьрасатнал МЧС-рал приложение зузи даву хIалуну дацIан тIий дур. Ва приложениялия мукунма кумаг хъанан най бур гьарта-гьарзасса ва аьщуйн щусса информация лякъин, къахьунмур хьуний, ххассал баврил къуллугъирттайн оьвчин, геолокация чIалачIи дуван, ичIувагу, кьатIувгу мюхчаншиву дуруччинсса мюнпатсса чIявусса затру кIул хьун.
Щин пикри хьунссия, ттинин хъатIай-мажлисирттай ишла дуллай бивкIсса, тIабиаьтрал, шяраваллал ва шагьрурдал ххуйшивуртту лахъния ласлай, хъин-хъинсса видеорду, роликру дуван, кино ласун, шяраваллил хозяйствалувусса, элмулувусса чIяву-чIявусса масъалартту щаллу буван хIалуну диркIсса дронну оьрмулунсса нигьачIавуну хьунссар, инсантал ва объектру бири-бат буван ишла дулланссар куну.
БПЛА хъанахъиссар ссавнил чIивисса жами, самолетрал ягу вертолетрал пурмалийсса, пилот акъана, архсса манзилдания зузи буван бюхъайсса ва архсса манзиллай леххайсса.
Цалчинсса беспилотникрал мархри най бур архсса 1917 шинава ва ванил тарих бавхIуну бур авиациялул пионертуравасса цаннацIун – Николас Кифердул цIаницIун. Ванал бивзунгу бур беспилотный системарттал гьану. Ялун бурувгун ва лархьхьусса диркIун дур хъун дакъасса (сайки 5 метра лахъишиврул дусса) самолетраха. Ванийн «Кифер Кит» ягу «Жук Кифера» учайсса бивкIун бур. Ваний каялувшиву дувайсса диркIун дур радиоканалданийхчил.
Гания шиннай дурккун дур чIярусса сферардаву дучIину ляхълахъисса цимирагу журалул устройство. Укунмасса инсантураву тIурчан ва техника махъсса шиннардий машгьур хьуну дур.
ЦIанасса чIумаллив беспилотникру яла хьхьичIунну ишла дуллалими бур аьралий гужру. Ударный БПЛА-рал атака дувайсса дур дрон-камикадзел кунна, ишан ларснийн щуну, цурдагу пIякь куну. Ягу боезаряд дутайсса дур ишан ларсъсса объектрайн. Вай ишла даврил ца «плюсгу» дур аьралий задачартту пилот акъана щаллу баву, ваналмур оьрмулун нигьачIаву дакъашиву.
Вайннуя нигьачIаву дур, аьралий ишру нанисса кIанттурдайминнан дакъа, паракьатсса кIанттурдайминнангу. Махъсса ппурттуву ца хьхьу-кьинилул дянив цимивагу иш хъанай бур душманнал чулуха беспилотникру лерххун дукIлакIисса, хаснува аьралий ишру нанисса кIанттурдачIан гъанний.
ЦIанасса бигьа дакъасса чIумал, аьркин хьунгу, къахьунгу, вайннуя чансса бунугу хавар буну бикIан аьркинхьунссару жува. Ванийн бувну, гилунмай буллай буру Аьрасатнал МЧС-рал Дагъусттаннайсса управлениялул зузалтрал увкумунийн чул бивщуну хIадур бувсса ххару.
– Ччай-къаччай, БПЛА-рал атака дуварчан, лувми зивурдайн, подвалданувун, паркингравун бучIан аьркинссар. Амма лифт ишла дуван къабучIиссар.
– Къатлуву чIавахьулттичIан гъанну бацIан къабучIиссар.
– Мюхчан хьун аьркинссар подвалдануву, ванная къатлуву, коридордануву.
– Агарда кьатIув бухьурчан, къатраву, аьрщарал лувсса переходраву ягу паркинграву лабикIан аьркинссар.
– Агана машиналуву бухьурчан, мугу кьабивтун, лабикIансса мюхчансса кIану лякъин аьркинссар, хаснува жяматийсса транспортраву най бухьурчан. Бензин, газ бусса машиналуву нигьачIишиву хъиннура хъуннассар.
– Агар авлахърай, тIивтIусса кIанай бухьурчан, чIарав дусса куртIшивуртту (щинаххуллу, канава, нух, ратI) ишла дуван аьркинссар лабикIаншиврул.
– Лихъан багьарчан, левчуну бачин аьркинссар саргъун бакъа, тийнмай-шийнмай хъанай, учиннуча «зигзаграй», лерххун нанисса беспилотникраща ишан ласун къахьуншиврул.
– Агана чIявусса инсантал бавтIсса кIанай ва иширацIунсса аваза, паника сукку хьуну, лабикIансса кIану ягу чIун дакъахьурчан, ккучун къадурну, ца чулухунмай циняв къалевчуну, мукьрагу чулухунмай лечин аьркинссар.
– Дуртсса БПЛА ягу мунил бутIри ккаккарчан, цукунчIав къабучIиссар миннуйн ка щун, ми пIякь учин бюхъайссар ягу ми загьрусса бикIан бюхъайссар. Кьабитан аьркинссар ми дусса кIану.
– Агана зунна чув-дунугу БПЛА ккаккарчан, мугьлат бакъа баян буван аьркинссар 112 номерданий оьвкуну, зулла цIа-бакIгу бувсун, зунна чув ва циксса БПЛА ккаркссарив. Амма вайннучIан гъансса кIанай телефон (рация ва ва журалул цамургу техника) ишла дуван къабучIиссар. Балики, архнияра сурат рищунсса ягу видеолийн ласунсса сант дирирну, зучIара сурат ягу видео духьурча, вай полициялул зузалтрахьхьун дулун аьркинссар.
– КъабучIиссар укунсса суратру, видеорду интернетраву дихьлан. Вайннуйну душманнан ялунмагу кумаг хьун бюхъайссар.
-КъабучIиссар ххал къадурсса информация интернетравух ппив дуллан, инсантураву аваза гьаз буллан.
– КъабучIиссар лерххун нанисса аппаратран тIайланма чIалачIиний бацIан. Къатлуву лабикIансса я чIун, я манзил бакъахьурчан, къатлул чIирах, мурхьирах лабикIан аьркинссар, аппаратрал ва инсаннал дянивсса манзил 100 метралуяр чансса къабикIанну.
– КъабучIиссар БПЛА дутанмур буллан. Мунил чIарав радиоаппаратура, телефонну ва ва журалул цаймигу затру ишла дуллан.
– Дрон, итталун дагьаннин, лерххун нанишиву чIунийну бувчIинтIиссар. Ванил чIу чIявумур чIумал бикIайссар газонокосилкалул чIуниха лавхьхьусса. Багьлул ххираминнулмур тIурчан, мопедирттал чIуниха лавхьхьусса.
ХIадур бувссар
Бадрижамал Аьлиевал