Уттисса замана инсантал чIярумур чIумал дакIнил макьу дакъа, чачунгу депрессияртту дусса бур. Оьрмурив най бур анаварсса бущилий. Зукъазий чара бакъанугу, инсаннан чурхгу, дакIгу дигьалаган дансса муттагу лякъин багьайхьунссар. Дигьалагрулун яла хIалумур чIунгу гъинтнил гьантри бур: баргъгу, гьавагу, хьхьиригу, отпускгу канилу бусса.
Чун лавгун хъинавав бигьалаган? Ва суал чIявуссаннал бакIурдиву хIасул шайхьунссар. Бигьалагай кIанттурдугу дунияллий чансса бакъархха – чил билаятирттайгу, Аьрасатнавугу, жучIава Дагъусттаннайгу.
Аьрасатнаву сийлий бур Краснодардал крайрайсса ЛухIи хьхьирил зуманицIухсса курортру: Сочи, Адлер, Туапсе, Геленджик, Анапа, Витязево, Лазаревское, Хоста; Балтийский хьхьирил зуманийсса Зеленоградск, Пионерский, Светлогорск; Горный Алтайрайсса Белокуриха, Манжерок, Телецкое озеро ва мукунма цаймигу.
Чил билаятирттай аьрасатлувтуран яла тIалавну буми курортирттан ккаллину бур Турциянавуми ва Египетнавуми. Шиккун гьаншиврул виза тIалав дуллай бакъар. МуницIунма шиккун, цала кашилух урувгун, цума-цаннащагу «эконом классрай» «горящий путевка» ларсун гьансса хIалугу дур.
Журив «жунмагу кIулсса, жувагу кIулсса» Сочи язи бувгьуссия. МахIачкъалалия ссят ва дачIинний иян бюхълай бур самолетрай. Шиккусса курортру гъинттулгу гъилисса, кIинттулгу кIукIлусса бур. Бивтнасса баргъ бур майрая октябрьданийн бияннин, кIинтнилмур сезонгу, ноябрьдания дайдирхьуну, апрельданул ахирданийннин дур. Аэропортрая электричкалий щяивкIун вища бюхълай бур винна ччимур пляжрайн иян. ЛухIи хьхьирил зуманийх тIитIибавкьусса курортру бур туристътурал я ххари буллалисса, аьркинмунил лащу-щаллусса: дукия, бакбиссай кабинартту, туалетру, шаттирал бакIрахсса цIинцI дичайсса кьаллу, чяй, кофе хIачIансса исвагьисса каферду. Яла дакI дакьаймурдив шикку щюллисса, мурхьирдал ва тIутIал балгусса, цаннияр ца чIюлусса кучарду бур, щириркIуну заназисса жяматийсса транспорт дур.
ЦIана инсантураща дунияллул зуманив бияннин гьан бюхълай бур бигьалаган. ЧIалай дур инсантуран къулайшиндаран дурсса шартIру.
Дагъусттан бур Аьрасатнаву ца ляличIиссаннун ккаллисса регион: караматсса тIабиаьт, аьдат-эбадатру, культура, инсантурал дакI тIитIаву ва хъамалушинна. Туристътуран нуш бизансса цикссагу кIанттурду бур Дагъусттаннай аьвзал заманнулгу, тарихралгу памятникирттащалсса. Туристътал гъирарай занай бур бархан Сарыкум, Сулакский каньон, Къарадагъуллал теснина, Хучниннал къала, Гамсутль ва цаймигу кIантту ххал бан. Дагъусттаннал ттиркьюкьи – Каспий хьхьирилгу кIункIу буллай бур хъамал. Барзул кюртти кунна, бюхттулнийсса зунттал щархъал туристътал хIайран буллай бур. Ххуйшивуртту цикссагу дур, туристъталгу нех дирхьуну най бур жучIанма.
Амма, хIисав дурну бургарча, Дагъусттаннал инфраструктура дурар ттигу мунин лархьхьуну лахъсса даражалийн диян. Жяматийсса транспортрах ялугьлай ссятуксса чIун лаглай дур, маршруткарду биялну занай бакъар, бумигу ва бугъливух щапI куну бувцIусса буну, гьухъал ва бугълил ссихI ласунсса иш бакъар, пляжру узданну бакъар, жямат бигьалагайсса хьхьирил зуманив ххют дагьан дурсса чIамурду диялну дакъар, туалетирттах луглай цукссагу манзилданийх занан багьлай бур, гостиницардай цIухху-бусу бакъа лешлай, лахълай бур чани, мукунна щингу, ччюрклил бакIурду бур шаттирахун, шагьрулул дянивсса ца-кIива кIичIира личIаннин, зумакъирагърайми лащинсса тагьарданий бур. КунницIун кув гъанну дурсса къатрал дазу-зума дакъар.
Цаннивав, вайми регионнай кунна, цамур цичIар къадарчагу, щюллишиврувунгу бахьлаган бувну, марцI-чапалшивугу дуруччинмур къабуллалисса ? Цири диял къахъанахъисса? Налогруния чIун-чIумуй датIлай бур. БучIирхха акциярдал лагрулий мурхьру бугьлан, марцшиву дуручлачисса субботникру дуллан, ялун нанисса никгу цивппа ялапар хъанахъисса кIанттурдаха аякьалий тарбия хьуншиврул.
Ва масъала республикалул хъуниминнайн хъар хъанахъисса бунугу, жуллагу дакI цIуцIаву дикIан аьркинни жува ялапар хъанахъисса миналий. Экьидичлачимур мугъаятну къурширдавун къадирчуну, ттуя гьаннав чийн къадияннав куну, кьаритлай буру.
Инсантал бигьалагансса, оьрчIащал сайр бансса паркру чанну бур. Соцсетирдаву туристътурал цанма тIааьн къабивзмуния чичлачисса кIанттурдугу бур. Цалсса умуд бишин багьлай бур хъин чулийннайсса дахханашивуртту хьуншиврийн.
«Инфраструктура для жизни», «Наш город» тIисса проектругума дурхха «онлайн-голосованиялий» шагьрулуву инсантуран бигьалагай кIанттурдаха зузисса.
Зунттуяр бюхттулсса зунттур бикIайсса учай, бюхъай бюхттулсса зунттурдал, цIурттан щарщсса ссавруннал, тIутIан лавсъсса бизанттал, пар-пар тIисса щаращал щинал, ххяллайх, цIиникьру кунна, ххярххун нанисса неххардил вай циняр диялдакъашивуртту кIучI дуллай дикIангу.
Ххуйшивуртту ялтту дурккун, цIулаганнав жула цIанихсса Дагъусттан.
Аминат АхIмадова