Бархъаллал ХIажил ПатIицIун дархIусса цаппара материаллу, зун дакIний бухьурча, жу аьлтту дурссия «Илчилий» ванияр ацIнияхъайсса шиннардил хьхьичIра.Тани ми жул редакциялийн ларсун бучIайва Хамис Ссупиянова.
Жула кказитрал «Адабиятрал лажиндарай» зун бакIрайн дагьайсса диркIссар Хамислул циллами назмурдугу. Хамис щар хьуну бивкIссар ттул шяравучу МахIаммадлул арс Ссупиянов Аьлибуттан. Ва цуппа тIурча, Бархъаратуссая. ХIажил ПатIищалсса дахIавугу хъунмурчIин ванийхчIинъя жул хьусса. ХIакьину вай цавагу бакъар дунияллий, лавгун бур аьпалухьхьун. Цал бунагьирттал аьпа баннав! Та чIумал, яни Хамислул жучIан ХIажил ПатIил цIа дусса текстру лавсун бучIайсса чIумал, цинна ПатIин дия 95 шин.
ХIажил ПатIи бувну бур 1925-кусса шинал Бархъаллал шяраву. Ванил ппу ХIажи ва нину Ххадижат бивкIун бур щалагу жяматрал дянив, цила чIумух бурувгун, чантI увкусса, аьрабрай дурккусса инсантал. Мунийн бувну чIавану бунува диндалухун машхул хьуну бивкIсса вайннал душнингу ххуйну лавхьхьуну бивкIун бур аьрабрай буккингу, чичингу. Му бакъассагу, ттизаманнул школагу цила буттал шяраву ванил къуртал бувну бур марцIсса ххювардай.
Муния махъ, дяъвилул шиннугу хIалану, ПатIимат зий бивкIун бур Бархъаллал библиотекалул хъунмурну. МуницIунна бартдигьлай бивкIун бур тIахIунтту дай заводрал учетчицал ва звеневойнал давурттугу. Ми шаннагу даврийсса харжгу ванил тIайла буклай бивкIун бур Хъун дяъвилул фронтрансса кумаграл ххуллий. Зий бивкIун бур мукунма кканаврттайгу. ХIалалгу дурну дур ванил «За трудовую доблесть» тIисса орден. Ва бувну гьашину хъанай дур 100 шингу.
Бархъаллал ХIажил ПатIин дакIних лавхьхьуну бивкIцири затирттал хIисав-ккал дуллан бивкIукун, махIаттал хъанансса бакъа личIлай бакъар. Яла хъунмур махIатталшивугу ссаву дур учирча, му дур хIат-хIисав дакъа чIявусса затру, цайминнал чивчуну бивкIсса поэзиялул произведенияртту, балайрду, диндалул вяъзарду, санаъру, тарихийсса асарду ца инсаннаща ца дакIниву, ца кIулшилуву салкьи бан бюхъаву, яхьуну ливчIун бушиву. Ва ца махIатталшиву. КIилчинмур махIатталшиву тIурча – урчIцIаллийхъайсса шиннардивусса инсаннан ми хъамакъабивтун, цищава чагъарданий чичин хъанай бикIаву, сайки ца хха бяйкьин къабивтун.
Ва цIанасса «Адабиятрал лажиндарай» бишлай буру Бархъаллал ХIажил ПатIия ливчIсса даптарданува язи бувгьусса цаппара текстру, хъунмурчIин поэзиялул журалийсса.
Руслан Башаев
Бархъаллал Малла-МахIаммадлул (Маллайл)
бувсса вяъзалул назму
Ттун дукра дуллуну,
Уччин увнугу,
На ттула Аллагьнал
ТIиния увкра.
Лахханмур дуллуну,
Ххира увнугу,
Ттул чурх къабавцIунни
Аллагьнал тIиний.
На Кьуран буккаврил
Чири чичайрбав,
МукьацIа ттул яру
Кьавкьун бунува.
Тавба данна тIисса
Кьаст ттул дунугу,
Кьасаватирал цIу
Лешлай дакъари.
Уссур-ссу, гьалмахтал
ЛитIлай бунугу,
Нава ивчIаврия
Хавар бакъари.
Гьаттал хIавтIлил сурат
ЧIалай дунугу.
Чурххал хIал баххана
Хъанай бакъари.
Чирахъ бакъа къушлий
Къума шай ттул дакI,
ЦIан гьаттаву ина
Цукун яхI банна?
Шанул кIукIлушиву
Къагьашай ттул чурх,
Кьянкьа аьрщараву
Цукун бацIанна?
Цими уссу ва ссу,
Лас ва щар бурвав,
Цаннан ца ччайнугу,
Цив личIи бувсса.
Цими сянаткарнал
Мусил ка дурвав,
Чуллахух дирхьуну,
Цив кьаркьун ларгсса.
Аьрщарав бивхьуну
АьянтIи ттул чурх
Аьсив хъанахъаву
Дуркьай аьламат.
ЦIан хIавтIливун экьи
БутIинтIи яру
Хъювхъу тIун бикIаву
Дуркьай карамат.
Ина гьарта шивуй,
Я къумасса гьав,
Вияр ххишаласса
Вяъза ци буссар!
ЧIаящиял МухIаммад-апаннинаха
Бархъаллал Маллайл бувсса шеъри
Муъминтурал чурхру
ХъюлчайтIи байма,
Аьршлува ливчусса
Якьутирал мурхь,
Хъинминнул хьулурду
ТIитIайсса чIумал,
Вил ялун тIитIиннав
ТIарикьатрал нур.
ЧIаяхърал* шяраву
ХIакьикьатрал хIавз,
ХIарчIцириннал дакIру
Аьшукь дувайсса,
Тавпикьрал рахIматру
Бувайсса чIумал,
Вил ялув дацIаннав
Шариаьтрал нур.
Гьуйнна-РатIух нани
Тасавупрал нех,
БакIру бивссуминнал
Чурхру марцI шайсса,
Пайзирал цIакьшиврул
ДацIан къадуван
Арцул ламу бара
ВицIхъиял ратIнийх.
Дарвиштурал хIачIай
Шавкьирал шараб
Кайп хьуннин хIачIира,
Щайхнал муридтал.
Аькьилтурал букай
Алжаннул тIутIи
Мукьахун букира,
Щайхнал муридтал.
Канихьхьун биривсса
Ляълужавагьи,
Мюхчанну ябара,
Щайхнал муридтал.
Ахттарай ххал хьусса
Лайлатул-Кьадри
Кьадрулий дитира,
Щайхнал муридтал.
Шариаьт, тIарикьат,
Хъирив хIакьикьат –
Идавсил элмурду
БутIурай ларсма,
Вил зумату буккай,
Ттиркьюкьал вирхху
Къурагъсса аьрщаран
РахIматну хьуннав.
Эшкьилул хIужралий
Шавкьирал мажлис,
Зулмат чани бувай
Нурданул мяъдан,
Вил ялув дацIаннав
Щалла дин-ислам,
МухIаммад-апанний,
Аьзизав усттаз!
*ЧIаящиял къакуну, ЧIаяхърал куну бур шикку. Укун чайсса бунуккар бархъаллал лугъатрай. –Р. Б.
Бархъаллал Маллай накьлу хьусса чIумал
Карашрал Шяпинал
бувсса шеъри
СсалахIру увкунни тIар
Бархъаллал мизитрава,
Муршид Малла-МахIаммад
РухIирачIа ур куну…
Ва леххаву чуннайри,
Вай халкьуннан ци бавссар,
Хьуна-хьунаавкьума
БакI кIутIу дуллай урхха?
Щурщурду буллай бурхха
Гьарцагу ххуллул бакIрах,
Хасапи накьлу шаврил
Хавар мяйжан хьуссарвав.
Ахъушияйн оьвчара,
Лакрайн леххаву чара,
Элмулул дурцIу шуша
ХIавтIливух дирхьунни тIий.
Мукьвагу илданийсса
Муридтуран кIул бара,
Силсилалул мусаннип
Накьлу хьунни увкуну.
Дагъусттан чанна байсса
БувцIуну буккай цIубарз,
ЦIан ттуруллул бувгьуну,
Тти къабуккантIиссар тIар.
Бартхъиял махIлалийсса
Маул хIаятирал хIавз
ХIайп бакъаяв, уссурвал,
Мякь къаливхна кьавкьун гьан.
Муридтурал мажлис бай
Вил даиралул хIужра,
Мажлис байми бухлавгун,
Утти бачIва ливчIунни.
Бархъаллал ЩутIул бакIрай
Нагъмурду ххуйсса булбул
РахIманнахсса эшкьилул
Барзахравун левххунни.
Гъумучиял ПатIиматлул аманатрал шеъри
Ца хьхьуну, ттул дус Мяммай,
Аьжаивсса макI дия:
ЦIубарз хьхьиривун багьну
ЦIурттал жижара буллай.
Яла ттул хьхьичI бавцIури
Кьиблалул чанна цIуку.
«Ина цура, на цура,
Ва аьламат цир?» – учав.
«Хизри-идавсра, – куна,
– Вил вяъдалул бахттилул
Мутта бухлавгсса бусан
Аллагьнал тIайла увсса».
Хизри-идавсра кукун,
Ццах куну, чантI увкура.
Чурх цIуцIаврихь лявкъуна —
Эшкьилул оьсса азар.
Мяммай, тти на ци бави,
ЧIалай дурив душнил макI…
Ттул ялун дичинтIисса
Азайннал хъахъи аьрщи
Гьалмагъайл къадичирча,
Гьарай, цукун духIави?
Ттул ялун лакьинтIисса
Азайннал лухIи чару
Гьалмагъайл къалакьирча,
Ссавур цукун дувави?
Хъинну дикIу, ттул бавай,
Утти на бавчуссара,
Къума гьаттал яхъулу
Арцул чурх аьян бишин.
Арцул ххаллал халича
Бути, бавай, гьаттавун,
Ттулва мурадиращал
Аьллай бикIу увкуну.
Ттун бивтсса ххазинагу
Неххал аьтарттуйн бича,
Ххуй душнил талихIращал
Хьхьирийн бюкьу увкуну.
Буттал хъунма давлагу
Хъус ччиминнан кьабивтун,
Утти на буххайссара
ЛухIи гьаттал къатлувун.
Гьартасса ар-майданну
Къумаминнан кьабивтун,
Бачин хIадур хьуссара
НякI чарил буркIунттулун.
Аманатри, ттул бавай,
Щюлли къурув мадуккав,
Урттуй тIутIив маххал дав,
Ттул яруннан къалащан.
Душ бивчIивуй, ттул бавай,
Ци пикрирдай дикIанна,
Вилва ляълужавагьи
ЛухIи гьаттал бувгьукун?
Ци давраннай дикIанна
Ва пана дунияллий,
Ца бакъа-бакъа душнийн
Чарил буркIна лавкьукун?
Аманатри, гьалмагъай,
Ниттийн хаин машара,
Лякьа ччурччу байчара
Язугъ хьун мадитара.
КIилчинссагу аманат,
Эшкьилул ва ччаврил дус,
Шинай цал бухьурчагу,
Ттуйн зиярат булува.
Хаваргу тIайла букки,
ХIусманлуврайн бияннин,
Ханнахъал хан ПатIимат
Халват хьуссар увкуну.