Бусалдаравун дагьсса чувшиву

Аьрасатнал аьралуннал тарихраву чувшиврул лажин чирчусса, бусалдаравун дагьсса Сталинград шагьрулухлусса талатавриву совет аьралуннал душман ххит увну 82 шин хьунни февраль зурул 2-нний. 1942-ку шинал июль зурул 17-нния 1943-ку шинал февраль зурул 2-ннийн бияннин най диркIсса Сталинград шагьрулухлусса талатаву Буттал КIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъвилул иширттаву ца яла агьамшиву дусса ишну хьуссар. КIивагу чулуха талатавриву гьуртту хьуссар 2 миллиондалия ливчусса саллатI ва хIаписартал.

1942-ку шинал май зуруй ЯтIул аьралуннал цаппара частьру Харьков шагьрулул чIарав душманнал вив ларсъссар. Жула аьрал бух хьуссар Керчь шагьрулучIагу. Оьнивун дагьссар кьиблалул чулухсса жула фронтрал тагьар. 1942-ку шинал июль зурул ахирданий гьужум бувну нанисса немецнал аьралуннал, Донгу лархъун, Ростов канийн лавсъссар. Къубаннал аьрщарайх душманнал танкардал колоннарду най диркIссар. Немецнал канихьхьун ларгссар Майкоп шагьрулучIасса навтлил хъунисса луртанну. Совет халкьуннал дакI гъаргъун, ЯтIул аьралуннайнсса вихшала кьукьлан диркIукун, билаятрал тагьар оьнивун дагьан нанисса чIалай, И.В. Сталиннул бувссар бусалдаравун багьсса «Цуппа ца ша махъунмай къаласун» («Ни шагу назад») тIисса амру. КIиттуршва гьантлий най диркIссар чIявусса оь экьибувтIусса къизгъин­сса талатавуртту шагьрулул зумакъирагърай, шагьрулуву тIурча – гьарица кучалул, къатлул бакIрах. Сталинградуллахлусса талатавуртту нанисса чIумалли маршал Василий Чуйковлул «За Волгой для нас земли нет» увкусса, махъунмай хьун къабучIишиву бувчIин буллай.
1942-ку шинал ноябрь зурул 19-нний байбивхьуссар Константин Жуковлул ва Александр Василевскийл хIадур був­сса, душманнайн гьужум бансса «Уран» операция. Гьужум байбивхьуссар чIярусса «катюшарду» ишла дурсса артиллериялул цIу дишаврийну. Ва хьу­ссар Буттал КIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъвилул шиннардийсса яла гужмур артобстрел. Мунияр шихунмай ноябрь зурул 19-нний кIицI лагайссар Ракетный аьралуннал ва артиллериялул кьини.
Ноябрь зурул 23-нний, совет фронтирттал группировкарду Калач шагьрулучIа цачIун хьуну, вив лавсъссар душманнал 22 дивизия ва 160-нния лирчу­сса частьру (аьмну 300 азарунния ливчусса группировкарду). Ва иширал банд лаган бувссар Гитлердул аьрал.
ЯтIул аьралуннан, немецнащал бакъассагу, Румыниянал, Италиянал, Хорватиянал, Венгриянал аьралуннащалгу талан багьссар. 1943-ку шинал февраль зурул 2-нний Паулюс бакIчисса немецнал саллатI ва хIаписартал (90 азара инсан) канийн бувкIссар. Сталинградуллахлусса талатаврийн хъар хъанай бивкIссар дунияллул чIявусса халкьуннал кьадар. Душман ацIан къаувссания, вермахтлул ва союзниктурал канийн ласун най бивкIссар Поволжье ва Ккавкказ, мукунна миннахьхьун дириян най диркIссар Бакуйннал навтлил луртанну. Сталинградуллахлусса талатавриву совет аьралуннал ххувшаву ласаврил миллионнайсса инсантурал дакIурдиву хIасул хьун бувссар фашистътурал зулмулува буккансса умуд, гьавас бувтссар жула аьралийтуравун. Сталинградуллахлусса талатаву хьуссар жан дукканнин шагьрулул цIаний талай бивкIсса аьра­луннал ва укунмасса инсантурал чувшиврул барашиннану. Ванил даххана дурссар дяъвилул тагьар: ахир хьуссар кьиблалул фронтрай Германнал иш бачаврин. Сталинградуллахлусса талатавриву Гитлер чIявусса аьралуннацIа ва луртаннацIа хьуссар. Талатаву тарихравун дагьссар, аьралуннал ва стратегиялул агьамшиврийну да­къассагу, миллатрал цашиврул, ватан ххирашиврул ва чувшиврул лишаннугу. ЯтIул аьралуннал буниялагу кка­ккан дур­ссар хIат-хIисав дакъасса чувшиву. С. Маршаклул увкусса куццуй, шикку гьарица чару вирттаврансса гьайкалну хьуссар. 1965-ку шинал Сталинградран дуллуссар «Шагьру-Виричу» тIисса цIа.
Сталинград шагьрулухлусса талатавриву гьуртту хьусса 126 аьраличунан, миннава 8 да­гъусттанчунан, миннавагу 2 лаккучунан – АхIмад-Хан Султаннун ва ЦIаххуй Маккаевлун, дуллуссар Совет Союзрал Виричунал цIа. «За оборону Сталинграда» медаль дуллуссар 760 азара инсаннан.