Жагьилтурал ккурандалул бияла хъунмассар

Миллатрал бучIантIимур лайкьсса карунниву бушиву исват шай зун гъирагу, бюхъугу, бажаргу бусса, даву дачин дан кIулсса жагьилсса никиращал хьунабакьайхту. Лакрал жяматрал иширттавух чялишну гьуртту шайсса, оьрмулулгу, захIматралгу ххуллу эбратну бутлатисса ур ва базилух­сса «Илчилул» хъамаличув — «Лакрал жагьилтурал ккурандалул» (ДРОО) правлениелул председатель, Русланнул арс Давуд Атаев.
Давудлул бюхъу-гьунардания кIулми тIурча, вихшала дирхьуну бур ва чIумуцIун бавхIуну къуццу тIутIисса, ялун нани­сса ник тарбия даврил масъалартту чулийн буккан бан бю­хъайсса хIарачатрал инсан ушиврий. КIицI лаганна Давуд мазгу, миллатгу ххирасса хIакьсса патриот ушиву.

Давуд Атаев

– Давуд, буси виятува, захIматрал ххуллия.

– На увссара 1985 шинал февральданул 3-нний Гъумучиял шяраву. Ттул ппу Руслан,аьпа баннав цал, ГьунчIукьатIрал шяравассар, нину Светлана Гъумучатуссар. Дуклай уссияв Гъумучиял дянивмур даражалул школалий. 2001 шинал дуклан увхссара Дагъусттаннал паччахIлугърал университетрал химиялул факультетрайн. 2006 шинал университетгу къуртал бувну, зий айивхьуссара ДНЦ РАН-далул Геотермиялул ва энергетикалул институтрал филиалданий. 2012 шинал ДНЦ РАН-далувува аспирантурагу бувккуну, химиялул элмурдал кандидат шай­сса диссертация дурурччуссар. 2016 шиная шийнай, хIакьинусса кьининин, зий ура ва институтраву хъунама элмийсса пишакарну. 2017 шинал хIала увхра «Патриоты» тIисса Ассоциациялул иширттавух. 2018 шинал ттуйн вихшала дунни «Лакрал жагьилтурал ккуран». Ларгсса шинал на ивтунна Дагъусттаннал паччахIлугърал гуманитар институтрал цалчинма проректорну. Дуклакисса шиннардийгу на чялишну гьур­тту шайссияв Жагьилтурал комитетрал иширттавух.

– Жагьилсса оьрмулий хъуннасса хъар лахълай ура ина. Цукунсса бур цIана инава зузисса гуманитар вузрал ва каялувшиву дуллали­сса ккурандалул хьхьичI хху­ттай бивхьусса масъалартту?

– ЦIанасса ппурттуву жула республикалий ххуйсса давуртту дачин дурсса, хьхьичIунну зузи­сса жагьилтурал организацияртту чансса дакъар. ХIакьину на зузисса институтирттал бикIу, жагьилтурал ккурандалул бикIу хьхьичI ххуттайн лавсъсса ма­съаларттавасса бур ялун нани­сса ник тIулдакъашивурттая дуруччаву, миннан патриот зумунусса тарбия дулаву, спортрахун бичаву. Шаннагу лакрал райондалий дуссар лакрал жагьилтурал масъаларттаха зузи­сса ххаллилсса ккуранну. Вайннал хIарачатрайну дачин дурну буссар ниттил маз буруччаву мурадрайсса, жагьилтал спортрахун машхул буллалисса жура-журасса мероприятияртту.
Лакрал жагьилтурал ккуран­далул вакилтал буссар школардай, вузирдаву дуклаки­сса оьрчIащал хьунабакьлай, ми мюнпат бусса давурттал лагма лаган буллалисса давуртту дачин дурну.

– Лакрал жагьилтурал ккурандалул каялувшиндарай, чIявусса оьрчIругу хIала буххан бувну дуллай бивкIсса лакку мазрайсса шеърирду буккаврил конкурс уттигу дансса пикрилий бакъарув?

– ОьрчIан лакку маз ххира шаву, лакрал тарих лахьхьин баву мурадрайсса давуртту дачин дан буржлувссар цума-цагу инсан. ТIайламур бусан, гьашинугу конкурс дансса пикрилий буссияв. Ттулла давуртту чансса-дунугу сантирайн дирчуну махъ зунна мунихагу. Жухва бурувгун, цайми миллатругу байбивхьуну буссия ниттил мазрайсса шеърирду буккаврил конкурсру дуллай. Амма жучIара кунна, чIявусса инсанталгу чIарав бавцIуну, сий дуну щилчIав къадунни. Ванийн бувнугу исват хъанай бур жула халкьуннан мазгу ххирану бушиву, буттахъал ирсирал кьадру-кьиматгу бушиву.

– Давуд, цукун агьра ина Гуманитар институтравун?

– «Патриоты» АОО-лийн баян байссар цумур-бухьур­чангу вузравун ягу цамур жаваблувсса даврийн ххуйсса кIулшивуртту дусса, вихшала дишинсса пишакар аьркинну ур тIий. Ассоциациялул хъунаманащал маслихIат ккавккун, жагьилтуращалсса ва элмий­сса даврил опытгу хIисав бувну, ттуйн вихшала бунни Гуманитар институтрал цалчинма ректорнал къуллугъ. На акъа цаймигу пишакартал шиккун даврийн кьамул буллалийни «Даву жура лахьхьин данну, так инсаншиву ва низам дусса пишакар гьан ара» тIисса дикIай вузрал каялувчитурал чулуха­сса тIалавшинна.

– Цукунсса пишакартал хIадур байссар гуманитар вузраву? Бурив зучIа лакрал миллатраясса студентътал?

– Гуманитар вузрал дур шанна направление: журналистика-лингвистика, теология, экономикалул ва информациялул технология. КIулшивуртту дулаву бакъассагу, вузраву хъуннасса къулагъасрайн лавсун бур жагьилтал тарбия баврил масъалартту. Гьашину Гуманитар институтран там хъанахъиссар 20 шин. Вайксса шиннардил мутталий хIасиллу дуллай, шичча итабавкьусса выпускниктурава цаягу наркоманиялухун агьсса ягу экстремизмалул иширттавух хIала увхсса къавхьунни. Цайми вузирдаву кунма, шивугу, светский кIулшивуртту дуллай, цачIу дуклай буссар оьрчIру ва душру.

– Гуманитар вузрал буллусса диплом паччахI­лугърал вуз бувккуминнал кунмасса бюхъу-каширду дусса хъана­хъиссарив?

– Аккредитация ларсъсса паччахIлугърал вузну хъана­хъиссар Гуманитар институт. Му­нияту, ва вузрал дипломрал хъис личIишиву дакъассар хIу­куматралмурнияр.

– ХIакьинусса кьини Гуманитар институтрал хIадур бувсса журналистътал тIалавну бур вай­миннаяр. Ци учинна миннал хIакъираву?

– Вузраву буниялагу хъунна­сса къулагъас дур студентътурах. Шикку дакъассар цукунчIавсса коррупция. Ва бур халкьуннаха зузисса вуз. Буссар шиву 15-нния ливчусса бюджетрал кIанттугу, булайссар стипендия, буссар общежитие. Вузравусса кIулшивуртту дулаврил даражагу, тарбиялул давугу ттунна ккарккун махъ, цума-цагу выпускникнан кьянкьану маслихIат ккаккавияв шиву дук­лансса.

– Жагьилтурал ккурандалул давриву, ислам цIакьну дуруччаву бакъассагу, виятува тIайла хьуну, пасихIну лакку мазрай ихтилат бан кIулсса жагьилтал гьарза хъанай бушиврия дакI ххари хъанан дикIай. Цукунсса бур цIана жула лакку мазрал бучIантIимур?

– На дуклакисса ппур­ттуву школалий оьрус мазрай махъ учаву кьюкьаласса затран ккаллиссия. ЦIана уруглай, Ла­ккуй хъуни хьусса оьрчIру бур марцIну оьрус мазрай жап буллуну. Ттул пикрилий, ва цинярдагу щархъавусса буруккин бур. Вай ишру хIисавравун лавсун, пикри хьуна жун ниттил мазрал сий гьаз даву мурадрайсса конкурс дан. Ванилгу цуксса кумаг банссарив къакIулли, шаймур буллай буру. ИчIува нину-ппу, учительтал ниттил мазрай гъалгъа тIий бакъассаксса, маз ла­хьхьаврил, ябаврил масъалалия гъалгъа тIун пайда бакъар.

– Ялун нанисса никиран хъуннасса нигьачIаву дур наркотикирттая. Ялу-ялун чIяву хъанай бур чIавасса оьрмулий ххуй бакъасса иширттахун багьсса оьрчIру. Жагьилтал ва балаллуя мюхчан баву мурадрай цукунсса давуртту дуллай буру зу?

– Жагьилтал бавтIсса гьарица мероприятиялий буллай бу­ссару патриотъталну, бавкьуну, дусшиврий, цашиврий бикIан аьркинсса насихIатру. Хаснува итталу буссар 9-11-ми кла­ссирттал оьрчIру. Къалма­къаллу, бувчIу-къабувчIурду хьу­сса чIумалгума хъирив лавну, маслихIат ккавккун щаллу бан хIарачат бару. Жагьилтал, наркоманиялия ва цаймигу зарал­сса иширттая арх баншиврул, спортрахун бичин аьркинссар. Жагьилтал жула ххаллилсса бур. Ттун ччива жула оьрчIал цала гужгу, гьавасгу мюнпатну ишла бувну, тIайла бавцIусса, жаваб­лувсса, эбратрансса, жула республикалул цIа лайкьну дуручлансса инсантал хьуну.

– Ихтилат къуртал буллай, ци учивияв жула жагьилтурая?

– На мудангу икIара Да­гъусттаннал жагьилтал яла хьхьичIунми, яла узданми ва ххаллилми бур тIий. Так миннан цала бюхъу-гьунар кка­ккан бансса ххуллу тIитIин, захIматсса иширттавун багьсса чIумал чIарав бацIан аьркин­ссар тIий. Интернетрал каширду хъунисса замана бувкIун бур. ХIакьинусса жагьилтуран тIивтIуну бур щала дунияллийнсса чIавахьулу. Вайннаща бюхълай бур ччимур билаятрайсса инсантуращал дахIаву дан, цанна дакIнил ларсмур культура кьамул дан. Жагьилтал мудангу хъуниминнал итталу бикIан аьркинссар, вайннан мудан насихIат буллан, тIайла бацIан буллан аьркинссар.

Имара Саидова