Виричувнал ниттил кьисса

Яруссаннал «ХIакъикъат» кказитрал «СаллатIнал нину» проектрайн бувну
чирчусса ирглийсса макьала хас дурну дур СВО-лийсса Аьрасатнал цалчинсса Виричув НурмахIаммад ХIажимахIаммадовлул ниттин Сапижат Мазаеван.

Хъамитайпа-нину

Хъамитайпа. Нину. Вай кIивагу мукъуву цуксса кьянкьашиву, цуксса гуж бакъар, цивгу хъамитайпа-нину тIисса цасса калималувун цачIун хьусса. Гьарцагу оьрчIан цалла нину хъанахъиссар талихIрал дуссукъаттану. Шиву оьрчIан баллалиссар ниттил балайлул чIу, ккаклакиссар ниттил пишлил ххуйшиву. Хасну шивур оьрчIан щуркIал шайсса ниттил дакIниву цилва оьрчIал цIаний абадлий лархъсса цIарал гъилишиву. Закканттул лагрулийсса къюкI дуссар оьрчIал цIаний хьхьугу, кьинигу лампа тIий лархъун.
Ниттил талихI – оьрчIал кIунттихьри. Амма оьрмулул дур циллами законнугу. ХIакьину, билаятран захIматсса чIумал, ниттил макь цIакьну ва яхIирай дарцIуну дур. Нину, ялун къачIаланну, кьадиркIун аьтIий дур, цинма цуксса захIматну буссарив лагма-ялттуминнан щуркIал къахьунну къювугу, хIасратгу духIлай дур. Гьарцагу хъамитайпалул-ниттил цилла макь дур, гьарца мукьалгу бур цилва кьадар, цилва тарих.
Хъамитайпалул макь. Вайннул бакъар миллат. Вай дунияллийсса цинявппагу хъаннин цасса дур.
СВО-лийсса Аьрасатнал цалчинсса Виричув НурмахIаммад ХIажимахIаммадовлул ниттил, лакку хъамитайпалул, Сапижат Мазаевалгу дур цилла макь, цилва кьадар, цилва кьисса. Ванил кьиссалул цалчинмур бутIун цIагу дур…

Ниттил талихIрал кIива кьадар, кIира тIутIи

Сапижат хIаллих ва мугъаятну най бивкIссар цила талихIрал хьунийн. ТалихIраясса балайлул хъаттирдай левххун най бивкIссар цилва хияллачIан. ЛяличIисса ххуйшиврул заллусса хъамитайпа. Ванил так цилва хияллащал дакъа кIикъадачIайсса кьюлтIшивурттугу диркIссар. Жагьилсса ниттий я къалачIун, хияллалгу кьюлтIмур аьч къабувайсса бивкIссар.
Ахиргу, тIутIайх бивчуссар ва хъит тIий бивкIсса хияллу. Цинна ххаришиву, чани лавсун бувкIсса тIутIун цIагу Сапижатлул дирзссар НурмахIаммад тIисса. ЧIун ларгун, талихIрал ванин кIилчинмур тIутIи-арсгу пишкашну гьан увссар. Ванан Сапижатлул Аьбдулла тIисса цIа дирзссар.
Нину цилва талихIрая я батIин къахъанай диркIссар. Я батIин къашайсса ххуйшиву дусса цилва талихIрайх гьарца кьини цилла ттюнгъашиврийну ках тIий.
Вай тIутIая байбивхьуссар Сапижатлул магьа-кьадар. Оьрмулул сакиншиндарал ахиргу талихI бусса дикIантIишиврийн умудрай бивкIссар ва. Цилва магьа НурмахIаммадлун ва Аьбдуллан хас бувсса нину вайнналшиврий ччимур захIматшиву духIан хIадурну диркIссар. Вайннал талихIралшиврийссар бивкIсса ванил пикрирдугу, балайрдугу, хияллугу.
Кьадарданул бувсса хIукмулийн бувну, Сапижатлун оьрчIалсса буллан цинмалу багьссар. Цила ттюнгъашиврущал ва ччаврищал кьянкьашивугу ишла дуллай хъуни буллай бивкIссар арсру.
– Цамур куццуй къуццу тIий бивкIссания, ниттил ттюнгъашиврул ттюнгъасса тарбиягу дулун най дия. На нава мукунсса тарбиялий къарязину личIанссияв. Ттул арсурваврая, анжагъ на нава бакъасса, буттал шяравалугу, Дагъусттангу, Аьрасатгу пахрулий бикIан аьркинссархха… – буслай бур Сапижат.
Ниттин хъинну захIматну бур арсурвавраясса цанная ларгсса чIун кIицI лаглай ихтилат буллан. ЗахIматну бур ттунгу – оьрмулул аргъиравусса язисса арснацIа хьусса ниттих вичIи дихьлан…
На – ярущар. Сапижат – лаккущар. Укуннугу, жул бур ца кулпат, аьмсса къатта – Дагъусттан. Ттул аьзизсса Дагъусттаннай ххаришивурттугу, къумашивурттугу аьмссархха. Цаманал дард, къумашиву къадикIайшиврувурхха бусса жулва гуж. Дагъусттаннал ца язисса арс ивкIусса хавар бавсса тай гьантрайгу цасса къювулий бия циняв. Дагъусттанлувтал хьхьичIнияргу хъинну билаятрал Президентнал лагма лавгуна.
НурмахIаммад ивкIуну цаппара хIаллавун хьура на Сапижатхъанний, Аьрасатнал Виричувнал ниттичIа…
МахIачкъалалив бизаннин ва ялапар хъанай бивкIун бур Ккуллал райондалий Къяннал шяраву. ОьрчIру ччаннай бацIан баннин ванин цикссагу ссавур дуван, цукссагу гуж харж буван багьну бур. Ванища бювхъуну бур вайннан дикIайкунсса дагъусттаннал тарбия дулун. ОьрчIру лащу-щаллу буван ва кIива-шанма кIанай зий бивкIун бур, вайннувух – шагьрулул 26-мур ва 58-мур школардайгу.
Арсру хIарачат буллай бивкIун бур ниттин цимурцаннуву кумаг буллан, ванил дакI зия хьунмур къабуван.
Школа къуртал бувну махъ НурмахIаммад увххун ур генерал В.Ф. Маргеловлул цIанийсса Рязаннал воздушно-десантный командный училищалувун. Ванал аьралий хъа буллалисса чIумал, Сапижат чIивима арснащал лавгун бур Рязаннайн. Ванин ччай бивкIун бур Аьбдуллангу ккавккун цала хъунама уссия цу хьуну уссарив.
Училищагу къуртал бувну, НурмахIаммад агьну ур Сириянавун. Вай бивкIун бур ванал захIматсса оьрмулувунсса цалчинсса шаттирду ва дуллусса тарбиялул цалчинсса ахъулсса. НурмахIаммад гихунайгу авчуну ур аьралий ххуллу битлай. Ва ххуллухьрив – Украина. Ватандалул оьвчаврийн бувну, зунттал билаятрал арс хасъсса аьралий операциялул цалчинсса гьантрайва Украиннай хьуну ур…

Оьрмулия
личIи шаву

Бюхъай оьрмулул махъва-махъсса лахIзалуву ганал яруннил хьхьичI ниттил сипат дарцIуну дикIангу… Оьрмулул ахир гъанну дусса кIулну бивкIсса куна, ниттичIан чIявуну оьвтIий икIайсса ивкIун ия. Гьарца оьвкутаригу, нину цанна ххирашиврий мукIру хъанай.
Ниттилгу жавабран: «КIулли, ххирама, кIулли», – учайсса бивкIун бур. Амма ниттил дакI вас-ццахлий диркIун дур, хIатта я ванин, я арснан кIулну къабивкIнугу куннан кув тти тачIав ххал къахьунтIисса.

2022-ку шин. 22-мур февраль. НурмахIаммадлун бувну бур душ. Ниттил арснахь ва ххарисса хавар бувсъсса чIумал, ванал ярунниву ва чIуниву ванин цирив-ца къумашиву, пашманшиву хIисав хьуну дур.

– НурмахIаммад чIявуну хъярч буллан икIайва: «Дадай, чIал къавхьуну вил оьрчIал оьрчIру хьунссар, циняв давурттугу кьадиртун, вайннах буруглай шаппа щябикIу, бигьалагу», – тIий. Жавабран нагу хъярч байссия: «Му ци бигьалагавур зу ттун дуллалисса – оьрчIах буруглан. Му бигьалагавурив? На даврийва бигьалаганна», – арс дакIнин утлай бур Сапижат.
– НурмахIаммадрив, хъя­гу-хъяй, гихунайгу хъярч буллан­тIиссия:
– Дадай, балики ттун душ буварчан, ина га тарбия буллан аьркинссара ттюнгъану, кIукIлуну, жу кунма кьянкьану къабуллай, ялунмай хьунтIисса ссу, кулпат, нину хIисаврай…
Цалвагу ниттин пишкаш бувну бур бикIанмагу ца внучка-ляълужавгьар…
Ва хьуну дур ванал ниттин дурсса махъра-махъсса бахшиширттавасса ца – амудада шаву.

23-мур февраль. Ватан Дуруччул кьини. Ва хьхьуну НурмахIаммадлул цалва кулпатрайн оьвкуну бур видеосвязьрай. Хъунмасса хIал бувну бур вайннал гъалгъа тIий. Ва тавакъю буллай ивкIун ур Мадинахь душнил ялув бацIан, ва буручлан. Гъанминнахь хъинну бикIи тIий, оьрмулия личIи хъанахъисса кунмасса иш бивкIун бур.

25-мур февраль. Сапижатлун школалий бавну бур ххишала бакъа кьурчIисса хавар – ванихь цихьва тIайланма бувсун бур НурмахIаммад ивкIушиву – ва лахIзалий лахъния хъинну куртIнийн ахьния багьсса кунма хьуну бур ва. ОьвтIун бивкIун бур цила гъанминначIан, амма цанналагу телефон гьаз дурну дакъар. Ва хьулданий бивкIун бур, ца инсанналлагу жаваб дулунхьуви, цихьва ва бявкъу хаваргу щялуссар куну учинхьуви тIий. Амма мукун къавхьуну бур, ванингу бувчIуну бур бавмур тIайласса бушиву.
СВО-лийсса Аьрасатнал цалчинсса Виричувнал нинушиву – арсная ниттинсса махъра-махъсса бахшиш.
Амудада ва Виричувнал нину – НурмахIаммадлул ниттин кьадиртсса цIарду-бахшишру.
Виричувнал цалла цIарив абадлий цимигу никирай личIантIиссар Аьрасатнал солдат, Дагъусттаннал хIакьсса арс, патриотизмалул эбрат хIисаврай. Цамур куццуй къуццу бувангу ва къаивтссар дагъусттанлувнал намусирал ва аьрасатнал солдатнал дакIнил, духрал.
Ххал буварча, Нур­махIаммад­лул назмурдугу чичайсса диркIун дур. Назмурду усттарну дуккайссагу диркIун дур. Навагу бурувгун, Владикавказрай ниттил мазурдил учительтурал фестивальданий цайминнангу ккаккан дурссия НурмахIаммадлул Расул ХIамзатовлул «Буруччара дустал» тIисса назму ккалаккисса видеоролик. КIулссания зун, цинявннал «жула Виричув, жула НурмахIаммад» тIисса чIумал, на цуксса пахрулий бивкIссарав. Ва лахIзалуцIа дия ххаллилсса дусшиврул кьанкь. ЛичIи-личIисса миллатирттал халкьуннал дусшиврувурхха Аьрасатнал гужгу, ххуйшивугу, ляличIишивугу дусса, вайннул мархрайри жулва бюхттулсса билаят бавцIунугу бусса.
НурмахIаммад аьпалул хьуну махъ кьамул унни Аьрасатнал Чичултрал союзравун, вагур жулва билаятрал халкьуннал дусшиврул ца мисал. НурмахIаммад цала чIивима уссингу эбратну ливчIунни. Аьбдуллал къуртал бунни Рязаннай ФСИН-далул Управлениялул ва правалул академия.

Цасса макьгу, къювугу

– НурмахIаммад увччуссар цала буттал шяраву. Тай гьантрай ттучIан Аьрасатнал личIи-личIисса кIанттурдая оьвтIий бия. Аьрасатнал цинявппагу халкьуннан цасса макьгу, къювугу дия. Тай гьантрай хъинну чIявусса инсантал бувкIуна Дагъусттаннайн. БувкIун, автостанциялийгу, вокзалданийгу, аэропортрайгу луглай, цIухлай бивкIун бия Виричувнал нину чуври, цив ганичIан тIайла бувара тIий. Ттунма кIулвагу бакъасса инсантал ттул къюву кIидачIлай бия. Шанма оьрус хъамитайпа ттущал арснал гьаттайн биян бувкIсса ишгу хьуссия.
Мукунма личIи-личIисса кIанттурдая янналущалсса, игрушкардащалсса ва цаймигу бахшиширттащалсса посылкарду дукIлай дия, ттул Таймиян цIа куну, ца адресрай – Виричувнал душнин тIий.
Тания шиннай шанна шин шавай дур. Та чIумал чичлай бия, ттигу чичлай бур НурмахIаммадлуя оьрус мазрайсса ва личIи-личIисса мазурдийсса прессалий, ваная буслай бур личIи-личIисса каналлай. Хасну ттула аьзизсса аьрасатнал халкьуннал чIарав бацIаврил кумаг бунни ва буллайгу бур ттун ва къюву духIан, – буслай бур Сапижат.
Зий бур Сапижат МахIач­къалаллал шагьрулул 54-мур школалул директорну. Виричувнал нину хIисаврай ванийн оьвчай личIи-личIисса батIавурттайн. Ванилгу ва СВО-лул гьурттучи, Чувшиврул ордендалул кавалер, Каспийскаллал шагьрулул школардавасса цаннил директорну зузисса ттул уссилгу дянив дур цIакьсса дусшиврийнусса арарду. Президентнал бувчIавурттал чIумал вай кIиягу ва ялагу мукьа дагъусттанлув В.В. Путиннул вихшаласса инсанталну буссия.
Ванийну Виричувнал ниттил кьисса къуртал къахъанахъиссар…
Шамай Казанбиева,
яруссаннал «ХIакъикъат»
кказитрал корреспондент
Таржума
Бадрижамал Аьлиевал