Ванал опытгу, кIулшивурттугу гьар кIанай дучIи лякъайва

Кьунияхъайсса шиннардий пенитенциар системалуву зий, Залимхан ХIасановлул хIурмат хъунмасса бия каялувчитурачIа ва архIал зузиминначIа бакъассагу, дуснакь бувминначIагу. Вайннал хIурмат Залимхан Уцумиевичлул лайкь бувну бия цала инсаншиврийну, рахIму-цIимилийсса ургаврийну.

Ва системалуву акъассагу, Залимхан зий ивкIун ур личIи-личIисса давурттай, ччарча производствалуву, ччарча органнаву. Гьар кIанайгу ккаккан увну ур цува ххаллилсса пишакар ва жаваблувсса зузала ушиву. Та чIумалсса хъунисса кулпатирттаву тарбия хьусса чIявуми оьрчIру куна, вагу захIмат ххирасса, дуккавриву, давриву хIарачат бусса жагьил ивкIун ур. Буттал къатлуву ларсъсса тарбиялул ва цала хIарачатрал лахъан увну ур ва лавайсса даражалийнгу. Авадансса ва яргсса бур ванал захIматрал ххуллу.
Увну ур Залимхан Инишиял шяраву, 7 оьрчI бусса Уцумил ва Зувайрижатлул кулпатраву. 1970-ку шинал ххуйсса кьиматирттай къуртал бувну бур Вихьуллал дянивмур даражалул школа. Дуклакисса шиннардий ва мудан гьуртту шайсса ивкIун ур райондалул лагрулийсса физикалул, химиялул, математикалул, историялул, биологиялул олимпиадарттай. Мукуна жяматийсса давурттавух. ИвкIун ур школалул комсомол организациялул секретарьну, интернатрал старостану.
Школалий дуклакисса чIу­малва ванал хиял бивкIун бур гьарца ишираву цана эбратну хьусса шяравучу, цIанихсса физик МахIаммадов Ясупи Бадруттинович куна физикалул учитель хьун. Буллуну бур документру Дагъусттаннал университетрал физикалул ва математикалул факультетрайн, амма балл биял къавхьуну, цалчинсса шинал къаувххун ур. Тай шинну цирдагу вузирдавун лак чанну кьамул буллалисса диркIун дур, бюхъай му багьана хьуну бикIангу. Ца-кIива зуруй буттан кумагран хIухчушиву дуллайгу ивкIун, шагьрулийн увкIун ур. Увххун ур МахIаммад ХIажиевлул цIанийсса заводрал 11-мур цехравун токарь-револьверщикнал ученикну. Мичча увцуну ур аьралуннаву къуллугъ буллан. КIира шинай (1971-1973) къуллугъ буллай ивкIун ур Германнаву (ГДР) танковый полкраву механик-водительну. Итххявхсса, бюхъу-хъит бусса Залимхан шиккугу ччяни командованиялул итталун агьну ур. Армиялий ва кьамул увну ур партиялул член хьунсса кандидатну. Зана шайхту зун ивкIун ур МахIачкъалаллал машиностроительный заводрай 9-мур цехраву. Ца-кIива зурува, ххуйсса ккаккияртту хьун дуллай тIий, ласлан ивкIун ур премияртту. Шиккугу Залимхан цехрал комсомол организациялул секретарьну увчIуну ур. Хъунма хIал къавхьуну ванан дуллуну дур паччахIлугърал награда – «За трудовое отличие» медаль. Му чIумал Залимхан университетрал физикалул факультетрай 4-мур курсрай дуклайгу ивкIун ур. Давриву куна, дуккавривугу хьхьичIунну ивкIун ур.
– Жул элмийсса институтрал дурсса установкартту Японналминнуяр 15 % ххишалану мюнпат бусса дур тIун бикIайва. На заводрай унува дурсса установкар­тту хIакьинусса кьинигу дуссар университетраву. Институтрал элмийсса зузалал ми Ленинградрайн ларсун лавгун, чарвитул медаль ларсъссия, – буслай ур Залимхан.
Заводрая производствалул опыт бусса Залимхан тIайла ув­ккун ур 4-мур колониялийн дуснакь бувсса инсантуран зун ла­хьхьин буллан. Шикку 14 шин дурну дур. Ва ивкIун ур политикалул ва тарбиялул даврил отделданул хъунаману, 7 шинай – парторгнугу. Шичча даврил хIал кIулсса Залимхан кадрардащалсса давриха зун центральный аппаратравун, миччагу цIуну тIивтIусса къуллугърайн – 1-мур СИЗО-лул хъунаманал политикалул ва тарбиялул давриха зузисса хъиривчуну увцуну ур.
– Тай дия захIматсса 90-ку шинну. ЧIявусса органнал зузалт оьрмурдацIа буллай бия. 1998-ку шинал МахIачкъалалив Пархоменкол цIанийсса кIичIираву дурна теракт. Ттул къаттагу ппив хьуна, ттул цIуллу-сагъшиврунгу зарал бивуна. Зувиллий шама инсан та чIумал оьрмурдацIа хьуна. На изолятордануву зузисса чIумал му теракт дурсса 5-6 инсан уссия ттучIа щяивкIун. Жула органнал зузалтрал хъунмасса захIмат бивхьуссар му тахсиркаршиву ашкара дан. Ва оьхIалшиву дурнан укун-тукун бан аьркинссар тIий, сситтул вибувцIуну бикIайва жучIа зузимигу. Органнал цала бантIиссар багьаймур, жунма къааьркинссар минная кьисас ласлан, жунма яхIирай къуццу тIун аьркинссар гьарца ишираву тIий, цаягу зузала тIайла акъа сукку тIун къаитайссия вайннал чулухунай. Вайннал бакъассагу, цума-цагу дуснакьлувнал чулухунай, – буслай ур Залимхан.
Чув зий ухьурчагу, ядурну дур Залимханнул цала инсаншиву, адав, ас-намус. 1-мур СИЗО-ву зий ванал 10 шин дурну дур. Шичча лавгун ур ва пенсиялийнгу.
Пенсиялийн увккун махъ Мос­кавлив лавгун, светотехникалул 4-5 завод цачIун бувсса Светотехникалул холдинграй зун ивкIун ур. Шиккугу ва жаваблувсса къуллугърай – хIадурсса продукциялул реализациялуха зузисса отделданул хъунаманал хъиривчуну, ивтун ур.
– ЖучIа итадакьлакьисса гьарцагу лампочкалул ялув бацIаву дуссия. Та чIумал на ка щусса лампочка Кремлилувугума лархъун диркIссар, – тIий, хъяй буслай ур Залимхан.
Шикку итадаркьусса лампочкарду гьан дайсса диркIссар, Аьрасатнавух дакъассагу, цайми билаятирттайнгу – Италиянавун, Грециянавун. ДучIайсса диркIссар ми жучIанна Дагъус­ттаннайнгу.
Ца-кIира шинава Залимхан занахьуну ур Дагъусттаннайн. Му чIумал ванаяту бавсса Судрал приставтурал управлениялул хъунаманал, оьвкуну, увкуну бур: «Ина кIулшивуртту дусса, даврил сант кIулсса инсан ура. КIулли ихтиярду дуруччай органнал системалувугу лайкьну зий ивкIшиву. Жун ина кунасса инсан аьркинни», – куну.
Шикку Залимхан зун ивкIун ур коррупциялийн къарши­сса отделданий, паччахIлугърал кьюлтIмур ялун буккан къабитаврил, мобилизациялул ва граждан обороналул давриха. ЧIирисса чIумул дянив ванал хIарачатрайну управлениялул даврил ккаккияртту ххуйсса хьуну дур. Ва зун увкIсса чIумал Аьрасатнал 84 региондалуву ккаккиярттал чулуха дянивсса ххуттай бивкIсса Дагъусттан цалчинсса ххюва региондалул сияхIравун багьну бур. Ва даврий 12-нния лирчусса шиннардий зий, чIярусса наградарттангу лайкь хьуну ур. МяйцIаллий мукьвагу региондалиясса системалул хьхьичIунсса 7 зузалавух Залимханнул суратгу диркIун дур лархъун Агьаммур управлениялучIа Кузнецкий ламуй. Залимхан ур ЗахIматрал ветеран.
Шиккува кIицI лаган, укунма бюхъу-бажар бусса, цала давурттай хьхьичIунсса инсантал бур ванал уссурвалгу, ссугу.
Надир тIима уссу Лаккуй МЧС-рал отделданул хъунаману ур. Абакар Каспийскалий ГАИ-лул хъунаману ивкIун ур. Изуттин тIима ивкIун ур Каспийскаллал хъунама технадзорну. Шагьимардан (Шах) таможнялул къуллугърай зий ивкIун ур майорнал чин ласуннин. ЦIана Москавуллал областьрайсса Шаховская тIисса поселокрай лачIун буккаврил хъунама тренерну ур. Ванал хIадур бувсса оьрчIал Щалагу Аьрасатнал бяст-ччаллаву хьхьичIунсса кIанттурду бугьай. Шагьимарданнул арс цIана ФСБ-лул лавайсса даражалул академия къуртал буллай ур. Вайннал ссу Роза Каспийскалий Роспотребнадзорданул хъунаманал хъиривчуну бур.
Цинявппагу уссурссу цивппа бусса кIанттурдай хьхьичIунну, бусравну бур. Вай гьармунил гьа­ну буттал къатлуву ларсъсса тарбиялул бизайхьунссар. Хха­ллилсса тарбия дуллуну дур Уцу­мил ва Зувайрижатлул цала оьрчIан.

Андриана Аьбдуллаева