Ванал чIарав бацIан аьркинни

Сайки дура-духла­гавайсса ЦIувкIуллал магьирлугъ цIу дуккан дуван ссавруннайн гьаз хьусса чаннацIукуха лащан уван бучIир 1-мур ЦIувкIратусса Камил Маммаев. Оьрмулул 42 шинавусса жагьилнал ччарча захIматсса трюкирттайну хIайран бунни агьали, ччарчагу «Россия-1» телеканалданий «Караматсса инсантал» тIисса шоулий ххув хьунни.

Гьай-гьай, жун пахру багьунни, азаруннава шоулий гьуртту хьун мукьцIала яла итххявхми, гьунар буми язи бугьайхту, миннавугу Камил ххув хьуну, ххюва миллиондалунсса премия ласун лайкь шаву. На Камиллухь цIувххуссия, яла захIматмур трюк цумур бия кунуча, гьанай нанисса кIива шардануцIун дархIусса архъандалийх лахъан увкуна. Ва гьунарданул хIайран бувна комиссиялул члентал ва Аьрасатнал тамашачитал, уттинин билаятрай укунсса даву дурсса пагьламан акъассар. Зува пикри бара, мукьцIалла метралул лахъшиврий гьаваллаву, 25 метралул лахъишиву дусса архъандалийх лахъан. Щурущисса, гьанагьисса архъандалийх. Агь, ина цIуллу ивуй, Камил! Ва номер цуппагу Аьрасатнал рекордирттал ва Гиннесрал рекордирттал луттирдавун бутан лайкьсса номерди. Камил цувагу мукIру хьунни, Гиннесрал рекорд ласуншиврул ва номер ккаккан буван кабакьу бувансса спонсорнах луглай ивкIшиву, амма кумаг буванма къаувкшиву. Телевидениелий ва номер ккаккан бувансса хIалу дагьайхту, гъирарай гьуртту хьушиву. Камиллул хIайран бунни Аьрасатнал агьлу мотоциклетрай хьхьуттайх лавхъунгу. Укунсса трюкру бувай Китайнаву, амма тайннал мотоциклетирттай къулайшиврун хасъсса покрышкартту бикIайссар. Камиллулмур мотоциклетрай укуннасса сина. Камил ва номер хъиннува ягингу, бюхъангу бансса хияллай ур: мотоциклетрай хьхьуттайх лахъан, бакIрай авцIуну. БакI ялавайну яъни.

Камиллуя цаятува кутIану бусан. Увну ур ва 1-мур ЦIувкIрав, июньдалул 13-нний 1981 шинал. Ванал техникалул ва педагогикалул кIулшивуртту дур. «На оьрчIнияцIава хьхьуттайх лахъан лахьлай ивкIра, гьай-гьай, зувира шинал хьхьичI, ххуттайн гьаз шайний ттуву нигь дакъа-дакъая. Утти, кьянкьану учин хьунссар, кIичIирттавухнияр, щяхнияр хьхьуттайх сивсуну ачара, хьхьуттай мюхчаншиву дур ялагума, куну. Тренировкарттай кувний ххюцIалийла бакI ялавай агьайхьунссияв. Лавай ивзуну, цIунилгу хьхьуттайн гьаз шайссияв», – тIий ур ва. ЦIанакул Камил ЦIувкIрав ва Ваччав оьрчIан хьхьуттайх лахъан лахьхьин буллай ур. «Хьхьуттайх лахъан лахьхьин баврил цаймигу ххуйшивуртту дуссар. ОьрчIру хасиятралгу, чурххалгу кьянкьа-кьурчIи шайссар. ЧIун архIалминнал дянив оьннасса чIун гьан дуллалаврия хайр буссар. Ва ялагу, оьрчIан ххувшавричIан хъит тIун, нигьа усласаврияр ххув хьун, сисин, сасан кумаг хъанахъиссар», – тIий ур Камил. Ва ур оьрчIан хьхьуттайх лахъан лахьхьин буллансса, гьарца чулуха гьармунил дузалсса центр сакин буван ччай. ЧIявусса оьрчIру кIункIу буваншиврул.

– Ттул дуссар «Путь к балансу» тIисса проект. Ва проектран лахъсса кьимат бивщуна щалвагу Аьрасатнал лагрулийсса этно-туризмалул конкурсирттал дянив. Ва мурад бакIуйн букканшиврул ттун арцуйнусса кумаг аьркинни, шоулий ххув хьувкун, чIарав бацIанми букканссар тIисса хиял бур, – тIий ур Камил. Ванал тIимуницIун авкьуну, чIурчIав дуван ччива укунсса иширттай: цила чIумал цIувкIуллал пагьламантурал дуниял хIайран дуршивугу хIисаврайн ларсун, Аьрасатнал ва Дагъусттаннал халкьуннал цIанихсса артистътурал мина душивугу хIисаврайн ларсун, цIувкIуллал магьирлугъ цIудуккан дуван гъирасса ва бюхъу бусса жагьил ухьувкун, бучIия Дагъусттаннал бакIчинайн буккарча ва тавакъюлущал. КIилчингу, гьаз буван аьркинни ЦIувкIрав, Совет Союзрал КIийла Виричув АхIмад-Хан Султаннул цIанийсса музей баврил масъала. Дуван аьркинни циксса арцу аьркин дагьан тIий дуссарив хьхьичIун лавсъсса смета. Ва чагъар хIадур буван аьркинни шяраваллил Жяматийсса советрал активистътурал, шяраваллил жяматрал петициягу чагъарданул чIарав дирхьуну.
Махъ ппурттуву ялун бувккунни шяравалу цI дуккан дувансса давурттаха зун ччисса группа. Ванил каялувчигу ур Юнусов МухIаммад. Ванал хIарачатрайну тамансса давуртту дунни, шяравун бувкIуна историктал, археологтал, журналистътал, кинооператортал ва цаймигу минахуртал бусса экспедиция. Вай шяраваллил лагма бувккуна, хIатталливсса кIалазурдардийсса чичрурду ххал дурна, бухзаманнул мизитирттайсса чартту, ялув бавцIуну гьарзат ххал дурна. Ххуйсса документал журалийсса киносуратгу ларсъссар вайннал. Ва экспедиция шяравун бувкIсса гьантрай, АхIмад-Хан Султаннул гъанчув хIисаврай ттуйнгу оьвкуна. Гьаз бувна АхIмад-Хан Султаннул буттал къатри диркIсса кIанай Виричувнал цIанийсса музей баврил масъалагу. Камил Маммаевлул бувкIцириннан хьхьуттайсса гьунардану ккаккан бувна. МухIаммад Юнусовлул кIицI лавгуна, шяравалу цIу дуккан дуваврил ххуллийсса грантирдаву душиву АхIмад-Хан Султаннул цIанийсса музей буваву ва Пагьламаншиврул центр буваву. Камилгу щюлли жагьил акъар, ванангу 42 шин дур. Цащава шаймур буван ччай ур, ванал хъунисса планну дур. Жува ванал чIарав бацIан аьркинну шайкун. ХъатIайн-хъиншивурттайн занай буру жува, дакI дирссаксса арцу дуллай. ЦIувкIул республикалул кьатIувгу тамансса бур. БучIия гьарцаннал дакI дирсса кумаграл ка кIидахIинсса фонд хIасул дуван. ЧIиви-кьивисса кумаг баврийну цучIав мискин къахьунссар, щийчIав къия къахьунссар. Уттизаманнул никирангу кIулну бикIаншиврул, дакIнийн бутанна, ЦIувкIуллал пагьламантал щалла дунияллий машгьурну бивкIшиву, гастроллай цIувкIул къабивсса билаят къабивкIшиву. Мукьа инсаннал группа бивкIссар цила чIумал дуниял хIайран дуллай: Ярагъи ХIажикьурбанов, Рабадан Абакаров, Сабируллагь Кьурбанов, МахIаммад-Рамазан Заурбагов. Ва группа Киеврал циркраву зий бивкIссар. Яла Ярагъи ХIажикьурбановлул группа личIину зун бивкIссар. Ванал арулвагу душ хьхьуттай гьунарду ккаккан буллай бивкIссар. Жарият ХIажикьурбанован Дагъусттаннал лайкь хьусса артисткал цIа дуллуссар 14 шинал оьрмулуву. Совет циркрал тарихраву укун чIавасса оьрмулий бусравсса цIанин лайкь хьусса иш цалчинни хьусса. ЛичIину зий бивкIссар Агъаев Расуллул, Абакаров МахIаммадлул, Мажидов Кьурбаннул, Мажидов МахIаммадлул группа. Машгьурну ивкIссар Щамхал Абакаров, арснащал Мухтардущал Ленинградуллал мюзик-холлданий зий бивкIсса. Мухтардул арснал Расуллулгу Санкт-Петербурглив, Нева неххал ялттусса Дворцовый ламул дянийх хьхьа бавхIуну, хьхьуттайх лавхъуну хIайран бувссия агьали. МахIаммадов МахIаммадлул ва Лоритал цIарду циркрал тарихраву машгьурну дуссар. Гьаннайсса, Халкьуннал артистътурал минар. Ва чIирисса шярава увкссар Дагъусттаннал ва Аьрасатнал лайкь хьусса 18 артист! Аьрасатнал халкьуннал артистътал Ярагъи ХIажикьурбановлул ва Рабадан Абакаровлул байбиширчагу ЦIувкIуллал шяравалу ссурулун гьаз дурсса тарих, вайннал ттугъ бугьанми хъирив най бивкIссар. Камиллул ттугъ бугьанми ялун букканшиврул, жунма хIакьину Камиллун кумаг буван багьлай бур. Ва ялагу, Камил лайкьри АхIмад-Хан Султаннул цIанийсса медальданун. Ва чувшиву дусса, патриот асарду дакIурдиву цIакь хьусса оьрчIру тарбия буллай унутIий ЦIувкIуллал пагьламантурал школалул хъунама Рамазан ХIажиевлущал архIал. ЦIувкIуллал жяматрал, шяраваллил Жяматийсса советрал цIанияту Дагъусттаннал хъуниминнайн буккан аьркинни Камил Маммаевлун АхIмад-Хан Султаннул медальгу дулун, ванан Пагьламантурал центргу тIитIин кумаг бувара тIисса тавакъюращал.

ХIажикьурбанов Сайдун
Таржума ПатIимат
Рамазановал