«Ттул мурад бартлавгунни»

Цуксса гужсса аьрал ва аьралий техника дунугу, ххувшаву ласун мюхчансса къинтта бакъа къашайшиву мяълум хьуну бур Буттал кIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъвилул чIумалгу, цайми-цайми чIуннардийгу, мяълум хъанай бур цIанагу. Билаятран ххишала бакъа захIматсса ппурттуву шайма шаймур буллай ур жулва аьралийтурансса кумагран. Ттигъанну СВО-лийн гуманитар кумагращал лавгун зана хьунни къертту щашлашисса волонтертурал «Диалог» центрданул вакилталгу, вайннавасса цагу – Шахьуватусса Кьурбанова Лидия Мусал душ.

Ва кунмасса инсантурал каруннил дурмунил гьарца кьини, гьарца ссятрай буручлай бур жулва жагьилтурал оьрмурду ва цIуллу-сагъшиву.
Архсса ва захIматсса аьрххилия зана хьуну, вари чинну бигьалаганмагу къабавцIуну, лавгунни Лида Лаккуйн, шаппа бакъа биялсса гьантри хьуну тIий, ичIура даймур дуван. Лавгун, аьралийтурансса кIира къеригу щарщуну, мигу ларсун, махъунмай бувкIунни.
Лидал хъунмасса хIалъя СВО нанисса кIанттурдайн гьан ччай.
– Жула билаятрал бакIчинал СВО баян бувния шинмай ттун ччай буссия аьралийтуран ка-кумаг буван гьан, хIатта талатавурттавух гьуртту хьунгума. Му ттун ттулва буржну чIалай бия, навагу военнообязанный бухьувкун, пединститутраву дуклакисса чIумал, медицинагу лархьхьуну, жун военный билетругу нахIакь къабуллуссияхха, – тIий бур ва.
Лида, тихун гьан бувара тIий, военкоматирттайн, Минздраврайн бувкссар, амма, хъами буцлай бакъару, хаснува вил оьрмулувусса тIий, цавагу аьралий комиссариатрал къабувцуссар. Жулла Республикалул бакIчи Сергей Меликовлухьгума тавакъю бувссар ванил, кумаг бува ва ишираву тIий. Амма ванил дакIниймур щаллу къавхьуссар.
ДукIу, Республикалул Национальная библиотекалувун цила иширай бувкIсса чIумал, хар-хавар бакъа багьну бур Лида шиккусса ца площадкалийн – ва цири, цукунни куну цIувххукун, бувсун бур ванихь ва СВО-райн гьан дувансса маскировочный къертту щашлашисса кIанур куну. Укун Лида багьну бур «Диалог» волонтертурал центрданийн.
– Нава шиккун тIайла бацIаву ттунма хьусса хъунмасса талихIиран ккалли бувара. ДакI-аьмалданул хъинну ххуйсса душру лявкъунни, вайннал на хъинну ххуйну кьамулгу бунна. Центрданул хъунмур Зайнаб ХIажиевнагу, спонсортал ляхълай, даву дакъацIан, цила чIумуй аьркинсса яннагу, цамургу ласлай, хIарачат буллай зузисса инсан бур. Спонсортал бакъасса чIумалгу, жула зузи группалувун чивчуну, ххуллу-чаран лякъай, – буслай бур ва.
Байбивхьуну бур Лида ва центрданийн занай. Гъумук М. Дандамаевал цIанийсса ОьрчIал искусствардал школалийгу тIивтIуну бур ванил аьралийтурансса къертту щашлашисса кIану. Укун, шагьрулийгу, Лаккуйгу чялишну зий ванил сайки шинни.
«Волонтер» центрданий зун бивкIун махъгу, цинма СВО-райн гьан ччишиврул, площадкалийн букIлакIисса, жагь щаву дирсса, жагь отпускалийсса жагьилтурахьгу цIухлай бивкIун бур тийх госпитальданий цинмасса кIану къабикIанссарив, санитарканувагу зун, щавурду дирсса жагьилтуран дукра дуллан тIий. Жагьилтуралгу ца зумату кунма учайсса бивкIун бур: «Вил шийхвасса кумаг тийх яла аьркинмурди» куну.
Ва площадкалийн бучIайминнавух къачансса бур лакрал жагьилталгу. Мукун, Лида кIул хьуну бур Бархъаратусса Жамалуттиннущал, Хъюлиясса Мирзащал, Щаратусса МахIаммадлущал, ЦIийшатусса Заурдущал ва цайминнащал. Контузия хьуну, чIугу ххуйну къабаллай, гъалгъа тIавугу захIмат хьусса Мирза буслай ивкIун ур цува бивкIулуща къерттарал ххассал увсса куц, дрон ххарарххуну, пIякь къауркуна лирчIун. Вай жагьилтал цIунилгу тихунмай лавгун бур.
СВО-райн, цамур куццуй къахьурчан, гуманитар кумагращалвагу гьан бюхъаврия, тийх хъанахъимур цила яруннин ккаккан шаврия рязину бур Лида, «ттул мурад бартлавгунни» тIий.
Махъ къерттацIун Лидал бурухлан бивкIссар щавурду дирминнал бакIралу, кару-ччанналу бихьлансса чIувусса мюрщи кIараллугу («косточки»). Шиккува кIицI лаган, Лидал дуруххайссар снайпертурансса ва разведчиктурансса яннагу. Лаккуй Лидал каруннил бувсса тамансса кIараллугу, 60-ксса къеригу салкьи хьуссар.
Тихун бачинсса транспортрал масъала щаллу буван захIмат хъанай бивкIун бур, ва ишираву кумаг бувну бур Национальный библиотекалул хъунама Аьли Джаватовичлул.
– Ва ххаллилсса каялувчи ур. Библиотекалул охраналуву цачIава зузисса жагьил тIайла увккунни жущал тихун машиналий. Ххуллийх ванал бувсуна цувагу тихун гьан хъунмасса гъирарай ивкIшиву, –буслай бур Лида.
Укун, ва аьрххилий цачIун багьну бур ца пикри-зикрилул, оьрмулухсса бургаврил гьалмахтал, Ватандалул патриотътал. Ххуллийх тихунгу, махъунмайгу вайннал сайки нюжмар хьуну дур, 5 хьхьу гостиницардаву, ца хьхьу «Каспий» батальондалул частьраву Луганскалий дуртун дур.
– Жу бувкIсса ппурттуву частьраву 80-ксса оьрчIру бия, передовойлий къакIулли циксса буссияв. Тай бахханаххи хъанай бия, цавай бигьалаган бувкIун буна, вайми миннан кIанай лаглай. Бигьалаган бувкIмигу чIун оьнна гьан дуллай бакъая, цанна бигьа-рахIатшиврунсса давуртту дуллай зий бия, бавкьуну, нахIуну, кувннал чIарав кув бацIлай. Жу бучIаврия хъинну ххари хьуна. Тайннахь цIувххукун, ци диял хъанай къадикIай, ци гьан дурну ччива куну, къерттугу, шану-кIараллийх дичаймургу чIяруну аьркин шайсса дия. Къертту передовойлий ххишала дакъа дучIину лякъайсса дия. Шану-кIараллийх дичаймургу – шюшлансса шартIру дакъани, ишлагу дурну, экьидичайсса дия. Бусравну бия уттулу, турт, «сникерс» батончикру, «хъартсса салфеткарду». Ялагу ца зат учин ччива. Аьралийтуран гьан буллалисса гуманитар кумаг къабиллай бур, экьибичлай бур, ххуллийх бяйкьлай, бахлай бур тIисса хаварду баллай бухьувкунгу ччай бия тихун биян. Лавгун, иш-тагьар жула яруннин ккарккун махъ, жуярасса жаваблувшинна ларай хьунни, кумаг буллансса гъирагу ххи хьунни, жура гьан дурмур аьралийтуран мяйжаннугу аьркинну, жулва кумаг бусравну бушиврий дакI дарцIукун, – тIий бур Лида.
Асар хьунсса ишругу аьрххилий цимивагу хьуну бур. Тихун най, Ростовуллал областьрайн бивсса чIумал, аьралийтуран куну, машан лавсун бур ахъвазандалул ящик. Тихун бивну, хьхьичI-хьхьичIмур ликкан дуллайна, ахъвазандалул ящик, бахкъачилан, тинмай бувну бур. Ца жагьилнал, гъан хьуну: «БучIирив ттун ца ахъвазан ласун?» – куну, цIувххуну бур. «Цанни къабучIисса, цимивагу ласи, вай зуннихха лавсъсса», – увкуну бур вайннал. Микку жагьил мукIру хьуну ур, цал ахъвазан янин ххал къавхьуну 2 шинни куну. Лида буслай бур му хIалатраву цилла дакI хъинну къума ларгшиву, жува шийх ччимур канай, дукрарду, бусрав бакъа, кьадру-кьимат бакъа, зия дуллай буру, тийхсса оьрчIрурив, ккашил хъанай бакъанугу, ччимур дукан хъанай бакъар, шардасса дукрардах мякьну бикIайхьунссар тIий.
Асар хьусса ца иш ялагу.
– На ккаччаяту хъинну нигьабусайссара. «Каспий» батальондалувун бувкIсса чIумал, ца чIивисса ккаччи бувкIун, ччаннацIух ссултIу тIун бивкIуна, на, нигьабувсун, хъит кусса ххал хьуну, оьрчIал, хъянгу бивкIун, ва къаххяххайссар, ва хъинсса ккаччир куна. Ца я някIсса, ца я лухIисса ккаччи бия. Командирнал бувсуна вания: ва, вайнначIан щаву дирну багьну, хъин буван сайки 60 азарда къуруш харж дурну дия вайннал, ветлечебницалийн буцлай. Вайннащал дус хьуну, ккаччи муния махъ вайнначIату тий-шийнмай къашайсса бия, частьрал ккаччину бия. КомандирначIа кабинетравугу, цинмасса ца мурцIугу лащу-щаллу бувну, ччиту (заллу акъа ливчIсса) ва дахьва яру тIивтIусса ччитул оьрчIру бия, – буслай бур Лида, цивппа тукун захIматсса кIанттурдай буна, цIими ва инсаншиву ххисса, вай хасиятру дуруччин бювхъусса жулва аьралийтурая.
Командирнал Дагъусттанная кумагращал бувкIсса группалувусса цинявннан, цалва кабинетравун оьвкуну, грамотартту дуллуну дур. ТаначIа кабинетраву (столданийгу, магъула яларай кIутIу тIийгу) диркIун дур жулва аьралийтурал дирчусса душманнал беспилотникру. Таная ихтияргу ларсун, Лидал ца цищалла ларсун дур Гъумук музейраву дишин.
«Каспий» батальондалул частьраву Лидалгу, центрданул каялувчи Зайнаб Рашидовалгу, ГьунчIукьатIрал шяравасса Саида Къушиевалгу, Южносухокумскалиясса Ххадижат Оьмаровалгу, дикIгу дуртун, яруссаннал ва хIухчил ххункI бивчуну бур, жулва, лакрал, мюрш гьавккуригу бувну бур. Шаппайн бивссаксса хьунну тIий, жулва оьрчIру ххарину бивкIун бур.
Вай тиха бачлан нанисса чIумал, ялун увкIун ур лап чIавану чIалачIисса кIия жагьил. Яр, зу шиккун щил итабавкьуру, зун 18-рарагу шин дурив тIисса вайннахь жагьилтурал бувсун бур цаннан 23 шин, ваманан 25 шин душиву, Ватан дуруччингу цала хушрай бувкIшиву. Жула цIа ларгсса пианист Хан Башировлул уссил оьрчIгу хьунаавкьуну ур тийх, Мирзахан тIисса. Ванал, Буйнакскалия хушрай увкIун, кIира шин хьуну дур талай.
«Каспий» батальондалуву поварталну зузисса оьрчIал вайннахь бувсун бур шикку имамну лаккучув уссар куну. Шахьлай кIункIурдуву дикIгу кьадиртун, кьатIув бувксса Лидан хьунаавкьуну ур цила яруннил хьхьичI, Гъумукун гъинтнил каникуллай бава-ттаттачIан укIлай, хъуна хъанай ивкIсса МухIаммад Майранов. Ванаятур яла ванин кIул хьусса тиккува Мирзахангу ушиву.
Тичча лавгун бур, кумагиран ларсун бувкIмур ликкан дуван, Луганскалийвасса цамур кIанайн, тиччагу – Донецкалийн. Шикку связь ххуйну къазий, Лидаща цила ссурахъил оьрчIащал хьунабакьин къавхьуну бур, шаппатува ванан хIадур бувсса ссайгъатгу бунува.
Яла вай бивну бур Белгородскаллал областьрайн. Шиккусса Буйнакскаллал райондалиясса 136-мур бригадалуву цила шяравачув Нариман – Шахьуватусса Мариян Кандаевал арс, ушиву дакIнин багьну бур Лидан, дяъвилий цалчинсса гьантрая шинай талатисса. Амма Лидан Нариман отпускалий уссарив, тийх уссарив кIулну бивкIун бакъар, я танал номер къабивкIун бур. Оьвкуну Дагъусттаннайн гъанчувначIан, тавакъю бувну бур кIул буван. Дагъусттанная гьан бувну Нариманнул номер, Лидал хьхьунивува чивчуну бур ваначIан. КIюрххицIун жаваб дуркIун дур Нариманнуя, Запорожьелия шиккун бивчуну, цал шикку шанма гьанттар тIисса. Икьрал дурну, хьунабавкьуну бур.
– Яла жу бивру 136-мур бригадалувун (штурмовиктурал) – вайнначIансса бия жул гуманитар кумаграл хъунмур бутIа. Вайннал дия хасъсса янна, вайгу, къерттугу ишла дурну, окоправун ва махъунмай бияннин «коридор» дувайсса дия душманнан ялату цивппа ххал къахьун. Шикку жу ликкан буварду ПаччахIлугърал Думалул депутат Жамалуттин ХIасановлул чулухасса генераторгу, жура щаршсса 70 къеригу, цайми-цайми затругу. Хъинну ххуйсса командиргу ия, гьарцагу цала талаталай дакI цIуцIисса. ОьрчIру цивппа ххувшаврийн хъинну хьул-умуд бивхьуну бия, ххувшаву жухьрар дикIантIисса тIий. Лавгун тихун, цимурца ттула яруннин ккарккун, тти жаваблувшинна ларай хьунни. Къерттугу хъиннура чIярусса дуллансса гъира багьунни, вай тайннан мяйжаннугу дакъа чара бакъашиву ккарккун.
Жул каялувчи Зайнаб Рашидовал ва аьрххи щаллу хьун къачансса захIмат бивхьунни. МахIачкъала шагьрулул депутатътурал мажлисрал председатель, жула Марис Илиясовлулгу цалва чулухасса кумаг бунни ва ишираву. Пикри бур вания тихунмайгу, дяъви къуртал хьуннин, тихун занансса, – тIий бур Лида Мусаевна.
Ва аьрххилий вайннал цивппа бивсса Луганскаллал Республикалий, Донецкаллал Республикалий ва Белгородскаллал областьрай арулва кIанай ликкан бувссар гуманитар кумаг (къертту, медикаментру, дуки-хIачIия ва м.ц.).
Шиккува бусан, цила аякьалулун лавсун, Лида, Лаккуй бикIу, шагьрулий бикIу, хьунабакьлай, тIайла буклай, чIарав бацIлай бур СВО-рай талатисса жагьилтурал, вайннал кулпатирттал, мукунма цищава шайсса кумаг буллай бур «Память гор» организациялул республикалул районнайсса отделениярттан.
Лидал ва ва кунмасса патриотътурал уттинин бувмур ххувшаврил ва чирилул ххуллийсса хьуннав. Дуниял паракьат хьуннав.
Бадрижамал Аьлиева