Ттатта ия нукIузаманнул блогер

ХьхьичIмур ник яла ларгун махъ хIайп тIий личIару, вайннан кIулну бивкIмур ххуйну дакIний битанссияхха, лаласунссияхха тIий. Цукссагу тIааьнну бикIай, ттул ттаттал, ттул буттал, ттул ниттил учайва, бусайва тIий ихтилатру буллалиминнах вичIи дишин. Навагу, ччя-ччяни дакIнийн дичлай, тикрал дуллан бикIара ттула бава-ттаттахъал зуматусса калимартту, хаварду. Ва ххуллухь бусан ччай бура ттула ниттил ппу Кубачанов Хъун-МахIаммадая.

Жул ттатта ия шяраву хъинну хIурмат-кьиматрайсса адамина. Ванал Кубачанов тIисса фамилиялулгу бур цилва тарих. Хъун-МахIаммадал буттал ппу ивкIун ур Оьргъращал (Кубачиящал) хIалашиву дусса адамина. Буттал хъамал ваначIангу бучIайва. Оьргърал шяравасса МахIаммад тIисса хъамаличувнал цIагу дирзун дур жул ттаттан (Хъун- МахIаммадан). Шяраву чIявуминнал МахIаммадов тIисса фамилия дуну, дуснал хIурматран мугу кIура даен дурну дур Кубачановлуйн.

Ттаттал цайнува цалва лавхьхьуну бия оьрус ва аьраб мазурдий буккин, чичин. БувчIайва ттаттан даргиял, лазгиял ва къумукьнал мазругу. ЧIяруми цала чичрурду аьраб мазрай дайва. Буруккинттарай икIайва цува дунияллия лавгун махъ, аьраб мазрайсса цала луттирду, чичрурду щийн аманат дан хъинавав тIий. Оьрмулухун дуллай ивкIсса чичрурду ва аьраб мазрайсса луттирдал библиотека аманат бувну бия хъунама арснайн, Камалуттин Кубачановлуйн. МахIаммадал цала зумувну аькьилну тарбия бувну бия шама арс, Камалуттин, Мямма, СилахIуттин, ва душру Нарисат, Риваят ва АьтIикат.
Ия хъинну дусшиву дангу, ядангу кIулсса. ЦIанихсса инсантал бикIайва ванал дустал. Машгьурсса шаэр МахIаммад-Загьид Аминовлул къаучирчангу, Хъун-МахIаммада хъунану ва хьхьичIунну икIайва шяравугу. Хъу-лухччинулшиврий чIаххув-чIаравсса инсантурал дянив рагьсса чIумал ва цаймигу бувчIу-къабувчIу хьусса иширттал хIакъираву инсантал, шяраваллил советрайн, райондалул милицанайн къабувккун, ххуллу-хха кIулсса, кIулсса Хъун-МахIаммадайн леххаврий буккайва. Мунияту ва жяматрал агьулданул (товарищеский) судрал хъунаману ивтун ия.
Увну ур МахIаммада 1898 шинал Хъусращиял шяраву. 1913 шинал Ккуллал шяравусса школалий дуклай ивкIун ур. 1921 шинал Хъусращиял шяраву школа тIивтIукун, шикку учительшиву дуллай ивкIун ур.

Ттаттан оьрмулуву чIявусса ккавккун бия. Революция хьуннин хIухчушиву дуллай ивкIун ур, зий ивкIун ур Бакуй, яла колхозраву – колхозникная тIайла хьуну, колхозрал председательнайн ияннин. ЛичIи-личIисса шиннардий зий ивкIун ур Хъусращиял шяраваллил советрал секретарьну, ТIаннул ЦIувкIуллал шяраву учительну, Хъусращиял шяраваллил советрал председательну, Лакрал райондалул исполкомрал инструкторну, Ккуллал шяраву нагь-нис дайсса заводрал директорну, райондалул заготконторалул управляющийну. 1935 шинал МахIаммада райкомрал тIайла увккун ур Хъусращиял шяраву кооператив-колхоз сакин дан. Ванал хIарачатрайну 600 лухIи ризкьи, 1200 яттил хIайван цачIун бувсса колхоз сакин дурну дур. 14 шин дурну дур колхозрал кассирну зий. ЦукунчIавсса шилтагъшиву хьун къариртун зий ивкIун ур ва даврийгу. ДакIнийхтуну бувсса захIматрайну лайкь хьуну ур хIукуматрал чулухасса ХIурматрал грамотарттан. Миннувух дур 1930 шинал Кураллал даралуву Совет ХIукуматрайн къарщисса банда духлаган давриву чялишсса гьурттушинна даврихлусса Дагъусттаннал ХIукуматрал чулухасса грамота. Дур мукунна шяраваллил хозяйствалул давриву хьхьичIунсса ккаккияртту хьун даврихлусса, ялун нанисса ник тарбия давриву бивхьусса захIматрахлусса ва райондалул кказитрал давривух хьхьичIунсса гьурттушинна даврихлусса наградартту.
Жяматрал бусласаврийн бувну, МахIаммада ивкIун ур, ци бакIрачIан бучIарчангу, тIайламунил бакъа чул къабугьайсса инсан. Мукунсса унутIий инсантуран ххирассагу ивкIун ур.
Ттаттал ххуйсса гьурттушинна дайва райондалул кказитрай, ванал чирчусса макьалартту дуккайва «Дагъусттаннал правда» кказитрай, «Дусшиву», «Зунттал хъами», «ЧIавалачин» журналлай. Ххуйсса асар биян бувна буккултрайн «Илчи» кказитрай бивщусса Кубачановлул кьумукь мазраяту таржума бувсса «150 суал, 150 жаваб» тIисса Маликаясса хаварданул. Чичайсса макьаларттугу дикIайва мяъна дусса, инсантал ххуй чулий тарбия баврийн, шяраву дуллалисса давурттацIун кабакьу баврийн чул бишлашисса.

Школалия арх дакъа дикIайва ттаттал къатри. Цала къатлул хьхьичI бикIайва «Хъун-МахIаммадал» тIий цIа дирзсса ккурчIа. ВаначIан ккурчIав укъачIайсса инсан къаикIайва.
Арсналгу, душвавралгу оьрчIру тарбия баврил ялувгу хъинну ацIайва. Армиялий къуллугъ бан лавгсса оьрчIал оьрчIайнгу, тайннал командиртурайнгу ттатта чичлай ивкIсса чагъарду яхьуну бур хIакьинусса кьинигу.
КарчI дакъа учIайва жу дарсру цукун лахьлай бурив ххал бан. ТтаттачIа шаппа оьрчIру цачIун бавтIсса чIумал, къаххирассия мунан жу лахъну хъяй. Буслайна икIайва тарбиялул насихIатру. ЦукунчIав мяъшарданий ччатI мабукару, лагма-ялттунах бурувгун къуццу бара тIун икIайва. Каникуллу дучIайхту, яржа бивхьуну бикIайссияв ттаттащал МахIачкъалалийн гьан. Жул ттаттал цIакьсса дусшиву дия машгьурсса чичу, шаэр, журналист ва Граждан дяъвилул иширттал чялишсса гьурттучи Ибрагьин-Халил Кьурбанаьлиевлущал. ДакIний бур МахIачкъалалив Советская кIичIиравусса къатраву Кьурбанаьлиевхъанний ттаттащал хъамалугу хьусса чIун.
Пахрулий икIайва тархъаншиврухлу талай бивкIсса ЯтIул партизантурал кьюкьравух цувагу чялишну гьуртту хъанай ивкIшиврия. Буслан икIайва Лаващав Гьарун Саэдов ккавксса ва мунал кьюкьлуву гьуртту хьусса куц.

Мукуна, буслан икIайва Саэд Габиев, душмантурал увгьуну ур тIий бавну, леххаврий бувксса Хъусращиял ва Ккуллал жагьилтурал ххассал увссия тIий. Му ппурттуву Саэд Габиевлул вайннахь увкуну бия: «Ттул зуйн вихшала дуссия, Аьштти Ккуллал жагьилтал, хъунмасса барчаллагь», – куну.
Оьрмулул 20 шинаву байбивхьуну бур ванал цала кулпатрая, жяматрал оьрмулия чичлачисса дневник. Цува дунияллия гьаннин, 1988 шинайн бияннин, ванал дневникрай цала кулпатраву, шяраву ва райондалий хьусса цуппа ца иш лях гьан къабивтун бур.
ДакIний бур, тамансса инсантал ттаттачIан бучIайва, цала кулпатрал ягу цанма аьркин багьлагьисса иширттая кIул бан ва ми хьусса чIун тасттикь дан. Тамансса ишру хьуссар ттаттал дневникрайсса чичрурду гьануну ларсун, чIявусса инсантурал оьрмулул шинну тIайла дацIан дурсса, пенсияртту бишаврин ва цаймигу иширттан кумаг хьусса. Яруннан чани чан хьуну, цува цIуллу-сагъшиврул хIура увксса чIумалгу, шяраву хьусса иширттая жу чичлачи байвав. ХIакьинусса кьинигу кьадру-кьиматрай ядуллай буру оьрмулухун дуллай ивкIсса чичрурду. Къабяйкьинссара, вайннуйн Хъусращиял шяраваллил архив учирчангу. ХIасил, чувчIав къачивчусса иширттаягу шикку чивчуну бур. ХIакьину ттул ттатта кунмасса инсантурайн блогертал тIий бур.

Ттаттал даптарданувасса цаппара чичрурду

1931 шинал ЧIарттал неххайх ламу бувссия. Прорабну уссия Гъумучатусса Явубукухъал Кьади. Му ппурттуву на шяраваллил советрал председательну уссияв. Ламу бувсса ххаришиврул ЧIарттал жяматрал хъатIи бувна. Ламу бакъасса чIумал, нех лахълахъийни, оьрчIру, инсантал бугьлан бикIайва. Ва буниялагу ххари хьунсса иш хьуну бия.
1931-1932 шиннардий Хъусращиял школалул гьану бивзссия, школа тIитIин кумагран учIайва Исполкомрал председатель Дандамаев Аьбдулкьадир.
1936 шинал Обкомрай нава партиялува уккан увра, ккулактурахлу уклай ивкIун тIий.
1936 шинал Хъуннеххайх ламу бувна.
1936 шинал ттул ссу Асия бивкIуссар лекьрулухьхьун биривну.
1938 шинал Ккулув бувсса электростанциялул хъатIуйн лавгссияв.
1939 шинал ттунма суд бувну, шанна шин дуллуссар колхозрал кьункри ливтIуну тIий.
1945 шинал Обкомрал ва Совнаркомрал Занази ЯтIул ттугъ буллуна жул колхозран.
1945 шинал август зурул 9-нний Загълиев увкIуна Япуннащалсса дяъви байбивхьушиву баян бан.
1948 шинал август зурул 1-нний Бярув радио дирхьуссар.
1949 шинал март зурул 20-нний Хъарас щаврил хъатIи бувна, чIявусса хъамалгу бувкIуна.
1950 шинал жуннийн чани бувцуссар.
1952 шинал декабрь зурул 6-нний базаллувун лагай Ханзада диркIуссар.
1954 шинал Залкип парторгну увчIуссар.
Даптардануву бур хьхьичIазаманнул сипат, шяравусса агьалинал оьрму, багьу-бизу ккаккан буллалисса, цIанакулсса чIумал жунма тамаша бизансса чIявусса хаварду.

Имара
Саидова