«Театрданулла на лахъгу, бусравгу бувсса»

Ва зурул 24-нний Дагъусттаннал халкьуннал артистка Буттаева РайхIанат Аьвдуссаламлул душнин хъанай дур 90 шин.

Оьрмулул хъунмур бутIа – 50-нниха лирчусса шинну хьуну дур ванил аьзизсса театрдануву дакIнил ларсъсса даврий зий. Цув театрданул каялувчитуран хьуннав, архIал зий бивкIминнан хьуннав, тамашачитуран ва театрал ишккаккултран хьуннав бусравну бур Лакрал театрданул цIагу, сийгу бюхттул дурсса, Дагъусттаннал театрал магьирлугъ хьхьичIуннай даврил ххуллий яргсса аьш кьариртсса актриса хIисаврай. Пишакарсса кIулшиву ларсун дакъанугу, Занная бивсса гьунарданул ва актрисал пишалухсса ччаврил гьавасрал бюхттулсса даражалийн бувцусса.

Цин чIивинияцIава ххирассия театр, балайрду, къавтIавуртту, тIий бур РайхIанат. Цуппагу чялишну гьуртту шайссияв, тIар, школалул ва шяраваллил самодеятельностьрал давриву.

– Шяравун Лакрал театр бучIаву ттунсса тирхханнуя. Цавагу спектакль, концерт лях гьан къадитайссия. Артистътал лавгун махъгу цукссагу хIаллай дакIнива ххарисса асарду яла къалагайва. Навагу театрдануву зун хияллай бикIайссияв.
ТалихIиннаран, 8 класс къуртал бувсса на Гъумук ца шадлугърай балай увкуну, театрданул директор Минкаил Аьлиев ва актертал ттул лагма лавгун, театрдануву зун рязи хьунцIа итакъабавкьунав, – дакIнин бутлай бур РайхIанат.

РайхIанат Буттаева

– Му иширая цинма баяйхту: «Ша къаласунтIиссар», – куну, гьужум бувна ниттил.
Ахиргу, комсомолданул каялувчитураща цукуннугу бювхъуна ниттищал маз лякъин.
Театр ттун найбуна ххира хьуна. 1950 шиная 2003 шинайннин зий бивкIра. ДакIнил ларсъсса даву кьаритан къашайссар. Ттунгу цIуцIаву, къашайшиву цияв къакIулссия. Муксса гъирарай бачайссияв, бигьалагай кьини къаччиссия. Цинявппа оьрчIругу театрдануву хъуни хьуссар. Душнин пьесарду дакIних кIулну бикIайссия.
ХIакьинусса кьинигу макIрагу сахIналий бура, хьурдай ца роль дугьан тIийнма бикIара.
Ххарисса ва пашмансса кьинирдугу, захIматшивурттугу чансса къаккаркссар. Ци захIмат­шивуртту ккаккарчагу, театрданулла на лахъгу, бусравгу бувсса».
Оьрмулул 14 шинаву театрдануву зун бувкIсса душнихьхьун цIубутIуй дулайсса диркIун дур оьрчIал ягу чIава душварал рольлу. Цалчинсса роль хьуну дур А. Мухтаровлул «Аланнул кулпат» тIисса спектакльдануву Юзгюль тIисса чIаважагьилнал роль.

Ва спектакль ккавксса оьр­мулул бугьарасса инсантурал хIакьинугу асардай дакIнин дутлан бикIай чIаважагьилнал роль РайхIанатлул усттарну дургьуну диркIшиву.
Хъиривмур роль хьуну дур Д. Жабарлылул «Севиль» пьесалуву 14 шинавусса Гундюзлул роль.
Цалчинсса рольданува цинна яла дакIний лирчIунни тIар, Къумукьнал театрдануву зузи­сса Шагьимардан Аьбдуллаевлул чивчусса «Широкая дорога» тIисса пьесалул спектакльдануву дургьусса Москавлиясса студентка Катял роль. Премьера ххал бан МахIачкъалалия Гъумукун бувкIун бивкIун бур хьхьичIунсса театрал ишккаккулт.
Профессор, хьунаавкьуну, нач хьуну ливхъун нанийни, ччанная палцI хьуну дур пьесалуву къаликкан аьркинну диркIсса ус. Профессорма ивкIун ур: «Катяй, ява, ва ус ласи», – тIий, оьвтIий. Му лахIзалий тамашачиталгу гурну хъатру ришлан бивкIуна тIар.

Премьералия махъ, бусравсса хъамал премьералул ялув жап тIутIийни, РайхIанат бивкIун бур, къахьун аьркинну бивкIсса иш хьунни цищава, мунил ялув цуппа театрданува буккан банссара тIий, ххажалатрай ца мурцIув щябивкIун. Гай тIурча: «Ва чIивитIу чув бур» тIий, бувкIун, дуцири цIарду дурну дур. Муний Шагьимарданнул бувсуна тIар ччанная ус лирккун, дуний личIаву яргсса лахIзану хьушиву спектакльдануву.

ДакIний лирчIсса рольлал хIакъираву, ми лап чIяруссар тIар:
– Шинай мукьва премьера бишайссия. Гьарца пьесалуву ттухьхьун дулайва агьаммур роль. ДакIний лирчIуна ХIасан Буттаевлущал цалчин дургьусса «Кречинскийл хъатIи» спектакльдануву Шиллердул, «Макру ва ччаву» ву Луизал, Минкаил Аьлиевлул «Буттал шяраву» спектакльдануву доярка Жариятлул, Минкаил Аьлиев­лул «ПартIу ПатIима» спектакльдануву Бахттуншал, Георгий Хугаевлул «Ттуршама къатлуву», Раиса Хубецовал «Ниттия дурксса цIаниву» Хансиятлул, Курди Закуевлул «Хъявринсса ччавриву» Маймакил рольлу.

Артистнал оьрмулул ца агьам­сса бутIа лагай гастроллай. Асардай ливчIсса аьрххирдугу чан бакъар актрисал авадансса биографиялуву.
– Буссия театрданий аргъ ду­сса замана. Гьарца шяраву театр бучIаннин ялугьлай бикIайва. Шяраваллил инсантуран мунияр ххисса дялахъру цамур къадикIайва. Клуб нажагьсса шяраву бакъа къабикIайва, спектакльлу кьа­тIувъя бишайсса.
Къутаннайгу ягу кьатIув, дуниял дарщу-дарккуну духьурча, чIаркIув бишайссия. Буран бусса чIумал хъинну захIматну бикIайва, декорация мурчал ласун дуллай.
Театр шяравун бувкIсса баяйхту, ахттайн чIун хьуннинма чартту бивхьуну, цанма щябикIансса кIантту бувну, щя-щябивкIун бикIайва агьали. Ттукрай, балчаннай декорациягу дирхьуну, бахьтта лагайссияв шяраваллавун. Ус шала дуциншиврул, шярава буккайхту, лирккун, бачIва ччаннахь ягу тIатIан кIану къалирчIсса усру лаххайссия инсан хьунакъаакьинсса кIанттайх нанийни. АпатIирттащагу, Аллагьнал цIими ххи хьуну, цимилвагу ххассал хьуссару.
Ца базилухь кьурукIинттул Маччайннал махIлалийсса щархъавун спектакль ккаккан бан лавгун буну, Къурлату нанисса чIумал марххала бувну, чани ласлай, ччан личлай азурда хьунав хъинну. Марххалттанийх ччан ливчуну, арснащал багьавай ливчIсса кIанттай, махъа нанисса бурттигьул каниха бувгьуну ххассал бувссару. Зивзуссания, неххай бакъа къабацIанссияв жу, гъинттул марххала бавссукун бакъа лягу къалякъинссия. Шунив хъамаллураннийн лавгун, гайннал кьакьан бувну, гъили лаган бувну тIайла бувкссару.

?

Гьарцагу шяраву хъинну хIурматрай кьамул байвав. Щала миллатран бусравну, кьимат бюхттулну бияв ласгу, навагу. Гьарца шяраву хъамалгу бия. Цалчин гьантта бивкIсса хъамаллурайн хаингу къавхьуссару. ХIасан ивкIуну 3 шинава ттула шяравун Кьубав аьрххи багьну, лагма щархъавасса инсантал букIлай бия, жижара бан бучIан къашаврия начну буру тIий.

– РайхIанат, дугьарамур никирал инсантурал дакIурдиву дахIалай чинсса кIану бувгьусса артист ур РайхIанатлул лас, Дагъусттаннал халкьуннал артист ХIасан Буттаев. Цув дакIний утан жул буккултрангу тIааьнну бикIанссар.
– Ди. Ттун ттула талихIгу театрдануву лявкъуссар. ХIасан ттул учительну хьуссар. На театрдануву зун бучIаннин га цIа ларгсса артист ия. Ганал рухIгу, жангу театр бия. Гьарца ишираву ттул чIарав ацIайсса лас ия. Кьюкьала къабивзун ичIаллил кушулуву кумаг байва. Театрданувунгу, гастроллайгу жущала архIал буцлай хъуни арду 3 арс: Камил, Жамалуттин, МахIаммад ва душ Зулайхат. Вайнная бивзунни 9 оьрчI, вайннаягу – 12 оьрчI.
Ххаришивурттугу, къумашивурттугу, захIматшивурттугу оьр­мулул ххуллий чансса къаккарккунни. Ми духIансса цIуллушиву Заннал чурххахьхьун дулаврийн щукрулий бикIара.

– Ци чIа учинна вила аьзизсса театрданун, инава дакIнийсса тамашачитуран, лакрал миллатран?
– 2003 шинал, цIуллу-сагъшиву сававну, ттун аьзизсса театрданува гьан багьуна. Амма театрданул каялувчитурал ттухсса къулагъас тачIав чан къадурунни. ДакIнийхтуну барчаллагьрай бура вайннайн. Ххарину ва пахрулий бура жула театр республикалий хьхьичIунсса ххуттай бушиврия. Зий бур гьунар бусса цIу-цIусса артистътал, вайннан тIайлабацIу чIатIий бура. Ттунма ххирасса лакрал миллатрайнгу барчаллагьрай бура нава хъун баврихлу.
Ххарину бура миллатрал культуралуву ттула захIматрал бутIа бишин нясивну лякъаврия. На ша бивзсса, ттул хьхьичI цIу-ччатI бивхьусса инсантуран сагъну буминнангу цIуллушиву дулуннав, жуятува батIул хьуминнангу Алжан булуннав! Тяхъашивуртту, тирхханну дакъа къаккакканнав!
Миллатрал ччавугу, хIур­матгу, бусравшивугу багьавай хIалал дурсса актрисан, Лакрал театрданул цIанихсса тарихраву багьа бищун къашайсса захIматрал бутIа кьабитаврихлу барчаллагьгу тIий, чIа тIий буру цIуллушиву, оьрчIая, оьрчIал оьрчIая талихI ва тирхханну ккаккаву.

Зулайхат Тахакьаева