1943 шинал февраль зурул 2-нний Сталинград шагьрулухсса талатавриву совет аьралуннал ххит бувну бур немецнал аьрал. Шикку талай ивкIccа 8 дагъусттанлув лайкь хьуссар Совет Союзрал Виричувнал цIанин, миннавух лакгу: АхIмад-Хан Султан ва ЦIаххуй Маккаев.
1942 шинал май зуруй ЯтIул Аьралуннал цаппара частьру Харьков шагьрулул чIарав душманнал вив ларсун дур. Жула аьрал бух хьуну бур Керчь шагьрулучIагу. Вай гьарзатрал кьиблалул чулухсса жула фронтрал тагьар оьнивун руртун дур. Душман гьужум бувну най ивкIун ур. 1942 шинал июль зурул ахирданий душманнал, Донгу лархъун, Ростов бувгьуну бур. Къубаннал аьрщарайх душманнал танкардал колоннарду най диркIун дур. Немецнал канихьхьун ларгун дур Майкоп шагьрулучIасса хъунисса навтлил луртанну. Совет халкьуннал ЯтIул Аьралуннайнсса вихшала кьукьлан диркIун дур. Билаятрал тагьар оьнивун дагьан нанисса чIалан диркIукун, И.В. Сталиннул бувссар бусалдаравун багьсса «Ца ша махъунмай къаласун» («Ни шагу назад») тIисса хIукму. Ноябрь зурул 23-нний совет фронтирттал группировкарду Калач шагьрулучIа салкьи хьуну, вив лавсъссар душманнал 22 дивизия ва 160 часть (аьмну 300-нния ливчусса душман). Ва иширал банд лаган бувссар Гитлердул аьрал.
Январь зурул 8-нний Совет командованиялул канийн бучIансса ультиматум баян бувссар немецнал аьралуннал командующий генерал-полковник Паулюслуйн. Ва канийн учIан рязи къашаврилгу хъиннура оьнивун руртссар душманнал аьралуннал тагьар. Сталинград шагьрулий бувгьуну бивкIсса 91 азара душманнал саллатIнава чIявусса кьатI хьуну бавчуссар дякъил ва азардал.
Ва хьуссар жула аьралуннал ларсъсса яргсса, бюхттулсса ххувшаву. Ва ххувшаврил Совет аьралуннавун гьавас бувтссар, халкьуннал дакIру тирх учин дурссар. Германнаву тIурча, шанма гьантлийсса дягъу баян бувну бивкIссар.
КIиттуршва гьантлий най диркIссар чIявусса оьтту экьибувтIусса талатавуртту шагьрулул зума-къирагърай, шагьрулуву тIурча – гьарца кучалул, къатлул бакIрах. Гьамин, шиккуя лявхъусса «За Волгой для нас земли нет!» тIисса халкьуннал хъа. Сталинградрахлусса талатавриву виричушиврийсса ххувшаву ласаврил миллионнайсса инсантурал дакIурдиву хIасул хьун бувссар лухIисса бала-апатIраща тархъан хьуншиврийнсса умуд .
Цалвамур чулухасса бутIа Сталинградуллал талатавриву бивхьуссар фронтрай талай бивкIсса ва къинттуллух захIмат буллай бивкIсса дагъусттанлувтуралгу, 2000-нная ливчусса дагъусттанлувтурал жанну дуллуссар, микссава ятIа-тIар бакъа бат хьуссар.
Миннайн барчаллагьрайсса ялун нанисса никирттан тачIав хъамакъабитантIиссар шагьру буручлай бивкIминнал бивкIу бакъасса гьунар. Миннал къучагъшиву муданна личIантIиссар лакъахIайсса тархъаншиврул биялану, Ватандалухсса ччавуну.
Бюхттул хьуннав Сталинградуллал вирттаврал ва Буттал кIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъвилул аьралийтурал цIарду!
ЛивтIуминал аьпа абад хьуннав!
Дагъусттаннал БакIчи Сергей Меликов