Президентнал Федерал Собраниялийнсса Рисала

ХIурмат бусса сенатортал, ПаччахIлугърал Думалул депутатътал! ХIурмат бусса аьрасатлувтал!

Федерал Собраниялийн­сса гьарца Рисала хъанахъи­ссар ялун дучIансса чIумухсса буругаву. ХIакьину ихтилат хьунтIиссар, жула яла гъанми планная бакъасса, стратегиялул задачарттаягу, чIярусса шиннардий билаят лябуккан буллан агьамшиву дусса масъаларттаягу.
Вай давурттал балжисса чараннал программа щаллу хьуссар регионнайн лавгсса чIумал обороналул заводирттал зузалтращал, инженертуращал, духтуртуращал, учительтуращал, аьлимтуращал, волонтертуращал, ишбажаранчитуращал, чIявусса оьрчIру бусса кулпатирттащал, Аьрасатнал Аьралуннал саллатIнащал ва хIаписартуращал гъалгъа баврийну. ЧIявусса пикри-зикрирду бувсуна хъунисса жяматийсса ва экспертътурал форумирттайгу.
ХIакьину инсантурал бувсъ­сса предложенияртту, миннал хIарачатру ва умудру хьун­тIи­ссар проектирдал ва сиптардал гьануну.
Жува тасттикь барду жущава бюхъайшиву бартбигьин яла захIматми задачартту, жаваб дулун яла захIматми вызовирттайн. Жура дайщун дурссар дунияллул халкьуннал терроризмалул агрессия, дурурччуссар билаятрал цашиву, къабивтссар му цила чIумал парчари буван.
ХIакьинугу, жула Ватандалул цила суверенитетгу, мюхчаншивугу дуручлачисса чIумал, Донбассрайсса ва Новороссиялий­сса ватанлувтурал оьрмурду буручлачисса чIумал, ва тIайласса талатавриву хъунмур кIану бугьлай бур жула инсантурал, жула лагма лагаврил, аьзизсса билаятрайн дакI тIайлашиврул, мунил кьадарданул жаваблувшиврул.
Вай хасиятру ялун лирчуна хасъсса дяъвилул операциялул дайдихьулийра, Аьрасатнал чIявуми агьалинал муницIун кабакьу бувсса чIумал.
Производствалий зий бур шанма сменалий – фронтран аьркинссаксса. Щалла экономика кьянкьану цалий дарцIуну дур. Барчаллагь чин ччай бур цIана ишбажаранчитурахь, инженертурахь, зузалтрахь, шяраваллил захIматкашнахь, жаваблувсса ва захIматсса давурттахлу.
Жува кумаг буллан аьркинссару оьрчIру бусса кулпатирттан. Хъунмасса кулпат хьун аьркинссар жула норману, жяматрал оьрмулул философияну, щала паччахIлугърал стратегиялул ишарану(ориентир).
Яла гъансса 6 шинал му­тталий жува аьркин­ссар оьрчI­ру бавриву лябу­кку буван. МуницIун кабакьу буллан­тIи­ссар хIукуматралгу, оьрчIру тарбия баврил, дуккин баврил, региондалул ва экономикалул лябуккулул системалуву ялун ххи бувсса хIукмурду кьамул бувну.
Айишинна ца яла захIматмур масъалалия – му хъанай бур чIявуоьрчIру бусса кулпатирттал доходру чансса душаву.
2000 шинал Аьрасатнаву мискинссаннан ккаллину бия 42 млн инсантурал. Муния махъ тагьар тамансса даххана хьунни. ДукIусса шинал хIасиллайн бувну, мискинссаннан ккаллину бия 13,5 млн инсантурал. Гьай-гьай, мигума чIявуссар. Амма жу масъалалух къулагъас дуллай буру даим.
Цаппара чаранну кьамул бувссар ттигъанну. Ларгсса шинал январьданул 1-нния шийнмай щурущи дурну дуссар чан­сса доходру дусса кулпатирттан гьар зуруйсса напакьартту булаву. ДукIу мукунсса напакьартту ласлай бивкIссар 11 миллион инсантурал.
Аьркинссар оьрчIру бусса кулпатирттал оьрмулул даража лавай буллансса даимансса даву дуллан. Мунийн бувну, жу зузи дулланну цIусса национал проект «Кулпат».
Къулбас дурссар щала билаятрай чIявуоьрчIру бусса кулпатирттал цасса статус ккаккан буллалисса ХIукмулий. Утти мунил положенияртту щаллу буван аьркинни балжисса хIукмурдайну федерал ва региондалул даражалий, инсантурал тIалавшиннугу хIисаврайн ларсун.
ЦIанасса ппурттуву Аьрасатнаву дянивсса оьрмулул лахъишиву 73 шинаяр лахъ хьунни. Жува зана хьуру коронавирусрал пандемия дайдишаврил чIумалнинсса даражалийн. 2030 шинайннин Аьрасатнаву оьрмулул лахъишиву хьун аьркинссар 78 шинаяр къачансса, муния махъ букканну «80+» даражалийн.
Жура ттинияр тихуннайгу бартдигьланну къюкIлил ва туннурдал, онкологиялул азардащал ва диабетращал талатаврил федерал проектру.
Ми дакъасса, зузи дуван аьркинни нинушиву дуруччаврин хасъсса, оьрчIал цIуллушиву дуруччаврил комплексрал программа. Ванил приоритетруну хьунтIий дур хъаннил консультациярду чIяру шаву, перинаталь центрдал, оьрчIал поликлиникарттал ва азарханардал модернизация.
Спортрахун машхул хъанан­сса шартIру дузал дуван аьркин­ссар вузирдавугу, колледжир­ттавугу, школардайгу,оьрчIал багъирдавугу.
19,5 азарва школалий дуван аьркинни капитал ремонт. 2030 шинайннин жува регионнан кумаг буванну му масъала чулийн буккан буван, муния махъ школарду бакьин булланну пландалул низамрай. Аьмну оьрчIал багъирдал ва школардал ремонт дуван итадакьинну ялун ххи дурну 400 млрд къуруширттал.
Аьркинни ялун нанисса 6 шинал мутталий цIу буккан буван ягу цIуну тIитIин школардай медициналул пунктру.
Уттигу ца агьамсса тема. ХIакьину хъуни хъанай бур шагьрурду. Микку хъун хъанай дур социал сфералунсса гьиву. Гьарза хъанай бур школалий дуклаки оьрчIру, личIинува кIилчинмур сменалий дуклакими. Махъ бакъа ва масъала дузал буван аьркинни.

ХIурмат бусса даврил уртакьтал!
Ттул пикрилий, аьркинни жагьилтурал политикалуву хьусса хъинчулийсса опыт цачIун буван ва гьашину зузи дуван цIусса национал проект – «Аьрасатнал жагьилтал». Ва бур жула учительтурал мурад.
Школалий наставниктурал хъунмасса кIану бугьлай бур. 2024 шинал сентябрьданул 1-нния шийнмай аьркинни буллан федерал выплата – 5 азарда къуруш зуруй циняв школардал ва колледжирттал директортурал тарбиялул советниктуран. Хъуни бакъасса шагьрурдал районнал центрдал, шяраваллал школардал классрал каялувшиву дуллалиминнан ва классрал куратортуран кIилий ххи дуван федерал выплата гьашину мартрал 1-нния шийннай – 10 азарда къурушрайн диянцIа.
ЦIанасса ппурттуву бюджетниктурал харжру чIаххувсса регионнайгума личIи-личIисса бур. Му масъалагу дузрайн бу­ккан буван аьркинни .
На ХIукуматрахь тавакъю буллай ура 2025 шинайннин бюджетниктурал харжирдал цIусса модель дузал дуван Федерациялул субъектирттай пилотрал проектирттал лагрулий. 2026 шинал тIурча, ахир хIукму кьамул буван щала билаятран хасну.
Яла гъансса 6 шинал мутталий билаятрал ВВП-луву харжирдалмур бутIа лахъ хьун аьркинссар. 2020 шиная тIайла хьуну МРОТ лахъ хьуссар 1,5 — лийла – 12 азарда къурушраяту 19 азаруннийн диянцIа. 2030 шинайннин МРОТ лахъ хьун аьркинссар уттигу сайки кIилий – 35 азарда къурушрайн диянцIа, микссалийлва лахъ хьунтIиссар социал пособияртту, харжру бюджетрал бутIуву ва экономикалуву.
Экономикалул лябуккулуву хъунмасса захIмат бихьлай бур чIиримур ва дянивмур бизнесрал. ХIакьинусса кьини занакьулу даврил производствалуву, туризмалуву IT- луву бизнесрал бутIа хIисавну бур 21 процент. ЦIанасса ппурттуву зий бур билаятрал 100-хъул брендру. Ларгсса шинал Аьрасатнаву сияхIрайн ларсун дур 1 миллион ва 200 азарда цIусса компания чIиримур ва дянивмур бизнесраву. 2023 шинал 20 процентрал гьарза хьуну бур жагьилсса ишбажаранчитал. ХIакьину ми бур 240 азара.
Цинярда шартIру щаллу дуван аьркинссар чIивимур ва дянивмур даражалул компанияртту лядукланшиврул. Аьмну лавсун чIиримур ва дянивмур бизнесрал производствалул идарарттал налогирттал низам куклу дуван аьркинссар.

ХIурмат бусса аьрасатлувтал! Аьзизсса дустал!
Даиман хьунаакьара СВО-лул гьурттучитуращал. Ми циняв талай бур ярагъгу кIунттихьну. ДакI пахрулул дуцIай ми ккавккун. Мукунсса инсантал давурттаву махъунмай къахьунтIиссар, хъяврин къабантIиссар, хаин къахьунтIиссар. Миннал бугьан аьркинссар хьхьичIунми кIанттурду дуккаврил системалувугу, жагьилтал тарбия бавривугу, жяматийсса ккураннавугу, госкомпаниярттавугу, бизнесравугу, паччахIлугърал ва муниципал каялувшиврувугу, регионнай, предприятиярттай, яла хъуними ватандалул проектирдай каялувшиву давривугу.
Мунийн бувну, 2024 шинал мартрал 1-нния шийнмай хасъсса дяъвилул операциялул ветерантураща, мукунма цIана талатисса саллатIтураща ва хIаписартураща бюхъайссар заявленияртту булун хасъсса кадрардал программалул ду­ккаврил цалчинмур потокравух гьуртту хьуншиврул. Мунин цIагу дизанну «Вирттаврал чIун». Дуккаву дайдишинтIиссар яла гъанми зурдардий. Ва программа дузал хьунтIиссар жула яла хъинми проектирдал стандартирттайну: Высшая школа государственного управления, мунийн чайссар цамур куццуй «школа губернаторов», мукунма «Аьрасатнал лидертал». Миннул выпускниктурал бугьайссар лавайсса къуллугъру личIи-личIисса арардаву, хIатта шайссар министртал, регионнал бакIчитал.
Программалул гьурттучитал хьун бюхъайссар лаваймур даражалул кIулшиву дусса ва управлениялул опыт бусса ветерантураща.
СВО-лул ветерантураща ва гьурттучитураща шайссар приоритетрал низамрай лаваймур даражалул кIулшиву ласун, граждан сянат лахьхьин жула хьхьичIунми вузирдаву.
Жура ккаккан дурсса планну хIакьину хъар хъанай дур цIана фронтрай талатисса жула саллатIнайн, хIаписартурайн, доброволчитурайн – циняв аьра­литурайн. Минналли хIакьину жунна чара бакъа аьркинсса шартIру дузал дуллалисса билаятрал ялун бучIантIимунил ва лябуккулул цIаний.
Вихссара жула ххувшавурттайн, хьхьичIуннайшивурттайн, Аьрасатнал ялун бучIан­тIи­мунийн!
ХIадур бувссар
ХIасан Аьдиловлул