Лакрал театрданул сахIналий хъунмасса тIайлабацIулущал оьрус мазрай ва лакку мазрай най бур совет заманнул цIанихсса чичу Чингиз Айтматовлул «Ниттил хъу» тIисса кьиссалийнусса спектакль. Ва кьиссалухлу чичу цала заманнай лайкь хьуну ивкIссар Лениннул премиялун.
Лакку мазрайн бувцуну бур Аьрасатнал магьирлугърал лайкь хьусса ишккакку Гулизар Султановал. Спектакль бивхьуну бур, Дагъусттаннал театрал магьирлугърал зузалтран акъасса, тамашачитурангу ххуйну кIул хьусса ва бусрав хьусса, Ухссавнил АьсатIиннал ва Къабардин-Балкьарнал лайкь хьусса артист Гиви Валиевлул.
Спектакль бивхьуссар магьирлугърал сиптардацIун кабакьу баврил ххуллийсса Аьрасатнал Президентнал ГрантрацIух ва Дагъусттан Республикалул БакIчинал кумаграцIух.
«Аьрщий, ина жу вила хъазамрай бивхьуну дура. Агарда жун талихI къабулурча, циванна ина аьрщи, жу тIурча, циванни дунияллийнмагу ляхъайсса?! Жу вил оьрчIруру, аьрщий, була жун талихI, талихIрайн буккан бува жу!» – укунсса дур пьесалул агьаммур персонаж Толгонайл аьрщарайнсса лабизаву.
БакIлахъия вирдай ларкьуну махъ цурдалу лирчIсса хъунихь дардирдай ва хIасратрай щавшсса цила кьадардания дакI кIидачIин бувкIун бур Буттал КIанттул цIанийсса Хъун дяъвилия лас ва шама арс зана къавхьусса хъамитайпа. Ганил хъунищалсса гъалгъалува кIул хъанай бур тамашачитурангу хъамитайпалул кьадардания.
МяйцIалла шинал мутта лавгун бур тай оьсса шиннардия мукьах. Даххана хьунни цимирагу ник. Амма язиминнацIа хьусса ниттихъал оьзрулул хIакьинугу дур дакIру шишидагьан дуллайнна.
Щихьри язиминнацIа хьусса хъамитайпалул бусантIисса цила оьрмулия? ЛирчIун дур так ца хъу, аьрщи – нину, аьрщи – оьрмулул щаращи ва дайлитIу. Аьрщарал бур инсаннан кьувватгу, гьавасгу буллай. Аьрщи дур инсаннал вихшаласса ва аькьилсса ихтилатчи.
Хъунихь Толгонай (Дагъусттаннал лайкь хьусса артистка Луиза Шахдилова) буслай бур цила оьрмулия. Ганил яруннил хьхьичI бацIлай бур щалва оьрму.
СахIналийн буклай бур жагьилсса, гьавасрал ва чаннасса асардал вибувцIусса Толгонай (Жамила Закарьяева). Шикку, вана ва хъув, оьрмулул ацIния арулла шинаву хьунаакьлай ур ганин бусса оьрмулий дакIнил лавсъсса Суванкул (Ибрагьим Мусиев).
«Аьрщигу га някIсса чаннасса хьхьуну жущал талихI кIибачIлай дия. Аьрщигу дия жущал дюхлулия ва паракьатшиврия ишттахI ласлай. Щалва авлахърайра ца паракьатшиву дия. Уртту-тIутIал кьункьал бакI гьанагьи буллай бия», – дакIнийн бутлай бур Толгонай.
Оьрму най бур талихIрал кIутIу тIий. Хъуни хьунни шама арс. ЧIун лерххун ларгунни. Хъуна-хъунама Кьасимлул (Илларкьади ХIажикьурбанов) щар дуцай, цанма ччисса аьнтIикIа Алиман (Дагъусттаннал лайкь хьусса артистка Зинаида Чавтараева). Дянивма Маселбек (Руслан Ларин) лавгунни шагьрулийн дуклан, учитель хьун. ЧIина-чIивима Жайнак (Мурад АьбдурахIманов) хъанай ур шяраву комсомолданул кьюкьлул хъунама.
Толгонайл ишру най бур. Амма хар-хавар бакъа ялун бивсса дяъвилул бивщунни цила оьсса хъапа кулпатрал талихIрайх – къазана хьунни дяъвилия я лас, я шамуннава цаягу арс, щахъамину лирчIунни нинугу, жагьилсса арснал щаргу.
«Вил арсру виртталну ливтIуссар, гайннал цIарду абадлий личIантIиссар», – тIисса Аьрщарахь (Дагъусттаннал халкьуннал артистка Саният Рамазанова) Толгонай бур: «ЦIа ласун бакъар ниттихъал арсру бувайсса! Ххаришиврунни, талихIранни, тирххандаранни, оьрму бутланшиврулли!» – тIий.
Цуксса хъуннасса дакъар вай мукъурттил агьамшиву хIакьину Украиннал аьрщарай нанисса хасъсса аьралий операциялий паччахIлугърал мурадру буруччаврил ххуллий миллатрал язи-язими арсваврал жанну кьурван дуллалисса чIумал.
… Амма ласгу, шама арсгу дяъвилул бюкьаврийну байлитIлай бакъар Толгонайл ужагърайн ливксса бала.
Толгонай ва Алиман – захIматри вайннава цумунил къюву ягинссарив бувчIин, актрисахъал тIуркIулух буруглай. Луиза Шахдилова ва Зинаида Чавтараева анжагъ рольлу дургьуну бакъар, кIиннилагу,цаламур къюкIливухгу дуккан дурну, тамашачитурал оьтту-ттурчIавухгу дукканну ккаккан дай язиминнацIа хьусса хъаннил къюву. Муксса куртIну бувххун бияхха кIивагу рольлавун. Тамашачитурал дянив ивкIшиву къакIулли цаягу, хIатта арамталгума, иттав макь къадуркIсса.
Аьрщарал роль дургьусса Саният Рамазанова режиссернал залдануву тамашачитурал дянив щябитаврилгу дур цила мяъна, гьамин, тамашачитуращал бур Толгонай цила къюву кIидачIлай, гайннащал бур жап тIий.
Жагьилну ва щащарну ливчIсса арснал щарнил ялувгу дард-хажалатрай бур Толгонай. Ганил щала оьрму хьхьичI бур, аьркинни яхъанан, эшкьи-ччаву дан, оьрчI буван. Амма щакъаливхсса ласнахсса ччаву муксса куртIсса дурхха, ганища итххяххан хъанай бакъар. Амма, ци хьунгу,най бур ччаврил хьхьичIун, так бяйкьлай бур. Толгонайн Алиман ххира хъанай бур цила аьзизсса душ кунма. Бяйкьуну, чил ласнацIа увсса ванил арсгу (Алиман цуппамур оьрчIах бивчIай) цила арснал арсшиврий хъуна уллай бур, кулпатраву усса чувнацIа хьуну ялгъузну къаличIан Заннал ядигар бувсса талихI-тирхханну хIисаврай кьамулну, хъуна уллай бур.
Зулайхат Тахакьаева