[dropcap]З[/dropcap]ул-хIижжа барз хъанахъи­ссар бусурманнал яла ххирами зурдардивасса барзну. Хъиннува ххирассар му зурул хьхьичIсса 10 гьантта.

Му зурул 10-мур кьини дикIайссар бусурманнал яла хъуннамур байран – Кьурбан- байран (Эд аль-АдхIа). Зул-хIижжа зуруй бусурманнал байссар диндалул ца аслуну хъанахъисса хIаж. Му зурул 9-мур кьини Аьрафатрал кьини хъанахъиссар. Му кьини 1000-ва сура «ал-Ихляс» (Кьулгьу) бувккуну хъинссар. Идавсил хIадисраву бувсун бур му кьини азарва Кьулгьу бувккуманал циняв бунагьру шюшайшиву. Цамур хIадисраву МухIаммад Идавс (с.аь.с) тIий ур: «Аллагьнан яла ххирами кьинирду Зул-хIижжа зурул хьхьичIсса ацIва гьанттар». Му зурул хьхьичIсса 9 кьини, хаснура Аьрапалул кьини ва хьхьичIкьини, зума дугьаву суннатссар, хIаж буллалисса хIажитал личIаннин, миннал къадугьайссар.
Зул-хIижжа барз хьунабакьин аьркинссар дакIнийхтуну, циняв бунагьирттая тавбагу дурну, му гьарца бусурманчунал буржри. Тавбалуву буссар бусурманчунал дунияллийсса ва ахиратравусса талихI. Кьурбаннул кьини – Эд-аль-АдхIа – хъанахъиссар бусурманнал ца яла хъунмур байранну. Байрандалул хьхьичIсса кьини Аьрафатрал кьинири. Мунил хъиривсса 3 гьантлуйн (11-мур, 12-мур, 13-мур кьини) учайссар «ташрикьрал гьантри» куну. Аьрапалул кьини кIюрххил чаклияту байбивхьуну, гьарца чаклил хъирив, фаризасса бикIу, суннатсса бикIу, такбир бишаву суннатссар 3-мур ташрикьрал кьини ахттакьун чак баннин.
Аьрапалул кьини, баргъ лавгун махъ, кIичIирттаву, мизитирттаву, лахъсса чIуний бюх­ттулну бишавугу суннатссар, эдрал чак булланнин. ХIажлив уманал, такбир къабивхьуну, «лаббайк» учайссар. Мукун лахъсса чIуний такбир бишаву хъанахъиссар га шяраву ягу шагьрулий бусурман ялапар хъанай бушиврул лишан. Мува такбир бишайссар Кьурбандалул кьини ва ташрикьрал гьантрай гьарца фаризасса чаклил хъиривгу. Кьурбан-байрандалул хьхьу, эбадат дуллай, уттара давугу хъинссар, суннатссар. Щалла хьхьу уттара дан къашайманал шайссаксса данссар.
Кьурбан биххаву Кьурбан-байрандалул кьини ягу хъирив­сса ташрикьрал шанма гьантлий хъинссар. Кьурбан биххайссар балугъравун увхсса бусурманчунаха. Машгьурсса аьлимтурал гьарца шинал кьурбан биххан хIарачат байсса бивкIссар, жунмагу аьркинссар муних хъуннасса къулагъас дан. Идавсил (с.аь.с) увкуссар: «Ттул умматрава яла лайкьминналли кьурбан биххай­сса», – куну. Кьурбаннун биххан бучIиссар варани, оьл (ниц) ягу ятту (ппалул­сса ва гъалулсса).
Кьурбаннун биххайсса хIай­ван варани бухьурча, 5 шин хьуну, 6-ку шинавун бувхсса бикIан аьркинссар; гъа­ттарал хIайван 2 шин хьуну, 3-ку шинавун бувхсса бикIан аьркин­ссар. Ми цивппагу арулунная ца биххан шайссар, щалва цанная, цама хIала акъа, биххангу бучIиссар. Яттил хIайван ппалулсса бухьурча, ца шин хьу­сса, кIийлку шинавун бувхсса бикIан аьркинссар; гъалулсса кIира шин хьусса, шамулку шинавун бувхсса бикIан аьркин­ссар. Ца яттил хIайван цаннахлу бакъа биххан къабучIиссар. Вай ба­къасса цамур хIайван биххаврийну кьурбан щаллу къашай­ссар. Кулпатраву ца инсаннахлу кьурбан биххарчагу, суннат биттур баврил чири щалва кулпатрайн бияйссар. Му кьурбангу адаминал цаятува цалва биххаву хъин­ссар, цама вакил увнунияр. Мукун бюхълай бакъахьурча, цама вакил увну, муна­хьхьун пурман булунссар. Хъанниллив цама вакил аву хъин­ссар. Цаманал биххарчагу, цаятува биххайма чIарав ацIаву суннатссар. Бивхсса кьурбандалияту, ца базу бунугу, шакъархьунна мискинтуран дулун ялувссар, гайннал цанма ччимур бан, ччарча дукан, ччарча даххан. Так аваданманан дулурча, кьурбан хIисав къашайссар. Яламур шархьуну цаллагу дуркуну, цанна ччинангу дулунссар. Яла хъинмур – винма барачатран шаппа ца касак кьабивтун, лирчIмур мискинтурайх дачIаву. Ягу бучIиссар дикI шанма бутIуйх дарчIуну, ца бутIа мискинтуран, ца – чIаххувран ва гъан-маччаминнан булун, цагу винма кьабитан. Кьурбаннул дикI, махъун диртун, кьакьан дурнунияр, дуркуну хъинссар. Мунил бурчу бикIу, дикI дикIу даххангу къабучIиссар, садакьалун дулунссар, ягу укра цаманан дулунссар, ягу цалла дуркуну, ишла дурну мюнпат ласунссар.
ХIайван биххайсса чIила ххуйну дайл дурну дикIан аьркинссар. Биххан хIадур був­сса хIайвандалун чIила кка­ккан дурну, ягу ца хIайван гайминнун чIалай бивххун къа­хъинссар. Кьурбан биххайни учайссар: «Бисмиллагьи-р-рахIмани-р-рахIим. Аллагьумма салли аьла МухIаммадин ва аьла али МухIаммад». Яла такбир буккайссар. Кьурбаннул кьини садакьа буллай, гъан-маччаминначIан, чIаххурачIан хъамалу занай, ливтIуминнал гьаттардийн зиярат буллай, хъамал кьамул буллай, кувннал-кув барча буллай гьан дан аьркин­ссар. Так баласса коронавирусрал азар уттигу дирчIан дурану духьукун, бурувччуну бикIан аьркинни, хаснува байрандалул гьантрай халкьуннал ккучуннавун къакьутIлай. Ва ялагу.
Укуннагу хIарамсса хIан хIачIаву му кьини жулла дин кьякьлухун дишаву хъана­хъиссар.
Макьала хIадур дур­ссар «НасихIатуль- аьвам» («ГьунчIукьатIан») тIисса лу­ттирайн чул бивщуну
ХIадур бувссар
ПатIимат Рамазановал