[dropcap]М[/dropcap]ахъ лирчIунни кIирисса гъи. ДуркIунни ссут, ахъаву, хъуруннай ххярхмур ичIуннай духхан дувайсса ва аьрщи кIинтнийн ва инттухуннайсса давурттайн хIадур дувайсса чIун. Ахъуву октябрь зуруйми давуртту, мюрш-кьюршсса дунугу, аьркинсса дур.
* * *
Инттухуннай диххан, дугьан бигьану дикIаншиврул ссуттихуннай аьрщи диххан аьркинссар тIисса пикри бур. Мукунма бур, дирхсса аьрщараву ахъувусса-хъуруннайсса личIи-личIисса зиянчитуран кIи рутан бигьану бикIантIиссар, къадирххунна дитарча хъинссар аьрщи, диххарча, мивусса мюнпатсса микроорганизмарду литIайссар, яла цIинцI-уртту чIяру шайссар тIимур пикригу. Зувагу укун кIихIуллану бухьурча, бучIиссар бачIи ахъ бивххун, бачIи къабивххун битан, ялуннин ялув бацIан, бакIлахъия ххуйсса чув шайрив ххал бан.
Ва ялагу, ссуттихуннай, щак бакъа, дирххун хъинссар хъинну ларсса кIусса аьрщи. Амма шиккугу дихлахийни хьусса къуркъив хъинссар бусса куццуй, мюрш къабувнува, кьабивтун. КIинттул микIлавчIун, инттунийн ми цивппа ппив хьунтIиссар.
* * *
ДакIний битияра, ссутихуннай аьрщаравун дичайссар калийралми ва фосфорданулми оьргъашивуртту. Ссуттихуннай къабучIиссар ишла дуллан азотралми оьргъашивуртту.
* * *
БакIлахъия дартIун махъ хъинссар аьрщарал ялтту, балики бухьурча, ххалал ягу нухьхьал къат дирчуну (лаян дурну), инттунин цIаракIлай дикIаншиврул. Мукунсса къатлил лув инттухуннин аьрщарал микрофлора къулай дуллалисса ххаллилсса шартIру яхьунтIиссар. Мукунма аьрщаран бакъа чара бакъасса кьюнукьи-шатран укунсса къатлул лув лап къулайну бикIантIиссар.
* * *
Махъва-махъ бияйми гьивчул ва хъюртул сортирдал мурхьирдаясса ахъулсса датIин аьркинссар миннуйсса хьхьем ягу цамур хъатру кьаркьун махъ. Щаллуну хъатру кьаркьсса мурхьирая рирттусса ахъулсса кIинттулнин ядувангу бигьассар. ЦукунчIавсса ххарци-аьй дакъасса ахъулсса личIи дурну, лултту кказитгу бавкьусса ящикIирттаву мугъаятну дирхьуну, миннул дяних опилкартту дичара, ми кувннийн кув къащиланну. Ягу гьарца хъюрт-гьивч цуппа-цуппалу пергамент чагъардануву кай-кай бувара.
Ахъулссаннущалсса ящикIру най бунава бявкъусса къатлуву мабишару, цанчирча цакуну даххана хьусса гьавалул температура сававну най дуна гъилиния дяркъунийн дуркьсса ахъулсса бюхъайссар, гьухъа диртун, зия хъанай дачин. Мунияту ахъулсса цал чIаркIув дирхьуну хъинссар, махъ, кьатIувгу дяркъу хъанан диркIукун, бявкъусса подвалданувун дукьан.
* * *
Гьава бяхълан бивкIукун, кьатI хъанан бикIай мурхьирдайсса чIапIивгу, ваца аьрщи циллара тIабиаьтрал дякъакъин кIучI дуллалисса кунна. КIинттулсса дякъил къатIрал мархри зия бувансса нигь духьурча, мамарттул, хъасарал, ванил-танил къатIрал лагмасса аьрщи мурхьирдая кьатI хьусса чIапIайну кIучI дурну хъинссар.
* * *
Ссут гъараллал мискинсса духьурча, ахъуву лирчIмунийн (мурхьру, къатIри, кьюнукьи) щин дутIара, ялтту, торфрал дурив, опилкарттал дурив, къатгу дувара.
Ссуттихуннай чIяру гъараллу лачIлай духьурча, ххисса щин аьрщаравун гьаншиврул, хьюла бурив, цамур ци дурив, ахъуву шикку-тикку шайний ва шайссаксса куртIну аьрщаравун кьутIара.
* * *
Газондалухгу къулагъас дувара: лахъ хьусса уртту ттихIара, 5-8 см. лахъшиврийсса диртун, ццунсса ххялаххи дурккун, датIияра миккусса мюршсса цIинцI ва кьатI хьусса чIапIив, уртту ххялтIа хьунийн бичияра урттул цIусса гьанна, дуччин дувара уртту калийрал.
* * *
Ахъува бавтIсса чIапIив, цIинцI-уртту дичияра, цIаракIлай дикIаншиврул, хъунтIуллувун. Мурхьирдая, къатIрая кьуркьусса аьркин дакъасса хъархъив кьакьан дитира, ччурччуну, миннуя ливчIсса лах оьргъашиврун ишла буван.
ХIадур бувссар
Бадрижамал Аьлиевал