Ласунгу, буруччингу къабигьасса краповый берет

Украиннал аьрщарай хасъсса аьралий операция байбивхьуния шинмай Ватандалул мурадру буручлачисса, лакраву цалчин краповый берет лайкь бувсса Ися Буттаев хьунни «Илчилул» ва нюжмардийсса хъамаличуну. Ися увну ур 1993 шинал ЦIуссалакрал райондалийсса Чараваллал шяраву. ЦIуссаккуллал шяраву къуртал бувну бур 9 класс, 10-11-ми классирттаву дуклай ивкIун ур Нижневартовскалий. Школа къуртал байхту, лавгун ур аьралуннаву къуллугъ буллан. Аьралий бурж бартбигьлай ивкIун ур Аьшттарханнал областьрайсса ракетарттал аьралуннаву. «Учебкалий» ккаккиялунну къуллугъ буллай ивкIун тIий, ванахьхьун, хасъсса удостоверениегу буллуну, ракетарттаха зунсса ихтияр дуллуну дур. Яла хьхьичIунсса аьралийтуравух гихунмайсса къуллугъ буллан тIайла увккун ур Клин шагьрулийн (ПВО). Школалий дуклакинива хияллай ивкIун ур хасъсса подразделениялуву къуллугъ буллан.
Армиялия зана хьуну мукьах Ися увххун ур Грознайлийсса аьралий частьравусса «Скиф» тIисса кьюкьлул развед-группалувун. Хъинну захIматну бивкIун бур ва кьюкьлувун буххан. Та чIумал частьраву ва бивкIун бур яла хьхьичIунмур группа. Ванил командиргу ивкIун ур краповый берет лайкь бувсса.
Командирнал бувсун бур, сержантная командирнайн бияннин, ца инсаннал рязишинна къадулурчан, кьамул ан къахьунтIишиву, отрядраву мукунсса аьдат душиву. Исяхьхьун шанс дуллуну дур.
– ЦIубутIуй, ттуйн вихшала дакъа, ярагъ булун нигьабуслан бикIайва. Ттуща ккаккан бан бювхъуна ттула бюхъу-бажар, сисаву, хасият. Ттун хъунмасса гъира бия шикку къуллугъ буллан, хIадурну ивкIра цинярда захIматшивуртту духIан, – тIий, буслай ур Ися.
Бусан къашайсса захIматсса диркIун дур шивун кьамул уллалини дулайсса нормативрду. Миннувугу яла захIматмур диркIун дур инструктортуращалсса бияву. Микку ванан цукунчIав ух хьун бучIину бивкIун бакъар. Цинярда нормативрду лайкьсса даражалий дурурччусса Исян, барчагу увну, аьдатрайн бувну, командирнал дуллуну дур разведчикнал чIила. Укун разведчик-пулеметчикну къуллугъ буллай ивкIун ур ва отрядраву ца шинайсса. Къуллугъ буллалиссаксса хIаллайгу ванал лавайсса даражалий дулайсса диркIун дур нормативрду, спортрал бяст-ччаллавух гьуртту хьуну, мудангу бугьайсса бивкIун бур хьхьичIунсса кIанттурду.
Исял хIарачатгу, хIадуршиндарал даражагу чIалай, тIайла увккун ур «Русь» тIисса спецназрал университетраву дуклан. Шиккугу итххявхсса Ися хъунама разведчикну ивтун ур, дуллуну дур пишакаршиврул сертификатгу.
Шичча увкIун махъ отрядравусса «краповиктал» байбивхьуну бур Ися краповый берет ласун хIадур уллай. Цурда ца щилтагъшиву дакъа къуллугъ буллай уну тIий, ванахьхьун ихтияр дуллуну дур краповый берет ласунсса нормативрду дулун.
Краповый берет бишинсса ихтияр дулайссар, спецподразделениялул пишакартурава яла хьхьичIунми язи бувгьуну. Краповый берет хъанахъиссар аьралийтурал ва Росгвардиялул спецназрал хасъсса подразделениярттал ларайсса магьиршиву ккаккан дуллалисса лишанну. Ва ласунсса бяст-ччаллавух гьуртту хъанахъисса аьралийтал ссятурдил мутталий, ярагъуннищал, цимигу километралийх, бакIлавай ва бакIъялавай, захIматшивурттугу духIлай, левчуну бачайссар. Спортрал нормативрду дулаву бакъассагу, «краповиктурал» чулухуннайсса тIалавшиннарду хIат-хIисав дакъасса дур. Аттестационный комиссиялийн бувхсса чIумал, хъуними хIаписартал, мюрш бикIлай, «краповикнах» буруглай, аьй лякъинмуних хьуну бикIайсса бур. Вай цинярдагу захIматшивуртту лавайсса даражалий дурхIуну дунугу, цимурца так цаннайн хъар хъанай дакъар. Исящал чут хьуну нанисса аьралийчунаща «щаву дирсса» Ися аьркинсса кIанайн иян ан къавхьуну тIий, берет ласаврил бяст-ччаллава вай букьан бувну бур. Ва иш хъинну къащи хьуну бур, цанма Исян бакъассагу, цинявппагу ванай дакI цIий бивкIсса, ва цала кьюкьлуву ччай бивкIсса «краповиктуран». Цалчинсса базилух байча щусса, тIайлабацIу къавхьусса чIявуми аьралийтурал, яхI гъавгъун, кIилчин гьуртту хьунсса гъира лещайсса бур.
Разведгруппалуву хьхьичIунсса аьралийтуравух Ися гьан увну ур хасъсса аьралий задания биттур даву мурадрайсса командировкалий Сириянавун. Шиккунгу Ися вихшала дишин бучIисса, сивсусса аьралийчу уну тIий тIайла увккун ур. Мукьва барз бувну бур тих ванал. Командировка къуртал хьуну, шаппайн бавчусса ппурттуву, вайннал колонна пIякь учин дурну дур. Та иширавугу Исял цала даража ккаккан бувну бур. Мунихлу ванан Суворовлул медаль дуллуну дур. Ва хьуну дур Исял цалчинсса ПаччахIлугърал награда.
– Переговордайн лавгсса чIумал жу баргъ бахьлаганнин зана бикIан аьркинссияв, тайннал луркIандалухьхьун къабирияншиврул. Жу тIурча, маслихIат, машварартту буллай, лахъи лаган бувну, хъяврин бувну бияв. Тайннал цIакьсса аьралгу бия, тайннащал махъ лякъингу захIматну бия. «Восток – дело тонкое» нахIакьдан бакъахьунссар учайсса. Жу переговордай буна, хъуннасса луркIан дурну дия. На уссияв БТР-даний цалчинма ялувацIуну. Ттул хьхьичI пIякь учин бувна «Тигр» бронемашина. Гиву жул кIия контрразведчик уссия. Му ппурттуву сайки цинявппа контузия хьуну бия. Навагу ца лахIзалий хъанахъимур къабувчIлай ивкIра. Яла байбивхьунни бацIаву дакъа «Тигрданийн» битлай. Му чIумал на, гьанавиххи къавхьуну, жула группалува цалчин айивхьура махъунмай битлай. Пулемет буруган байхту, тай цинявппа, ливхъун, бакъа-къатIа хьуна. Яла анаварну, пуркIугу буруган бувну, байбивхьуру щавурду, цIунцIияртту хьусса аьралийтал ххассал буллай. Жул колонналува шама инсаннайн щавурду дирну дия, вайми цинявппа сагъ-саламатну бия. Му ишираву ттуща бювхъуна жула щала отряд ххассал дуван, – буслай ур Ися.
Дяъвилул иширттаву савсъсса ва опыт салкьи хьусса Исял, командировкалия цала частьравун зана хьуну мукьах, ахиргу, лавсун бур краповый берет. Ванал группалуву му ласавриву бяст-ччаллий увксса 16 инсаннава ласун бювхъуну бур ца Исяща.
– ЧIявуминнан краповый берет кIулну къабикIай. ЦIуссалакрал райондалий Аьрасатнал Виричу Дмитрий Серковлун гьайкал тIитIлатIисса аьпалул мажлисрай на уссияв, беретгу хъазамраву бивхьуну, итталун къаагьанмур буллай. Аьрасатнал Виричу МахIаммад Баачиловлун му хIисав хьуну, ттучIангу гъан хьуну, берет биша тIий миннат бунни. Ванал бувсуна цувагу краповый берет ласунсса хияллай ивкIшиву, – буслай ур Ися.
Краповый берет, лавсун махъгу, узданну ва бусраврай буруччин аьркинссар. Къуллугърал бурж бартбигьлагьийни бакъассагу, укунмасса оьрмулувугу кьюкьала къахьунну ябан аьркинссар. Машинарттал ххуллурдайгума аьчIа къадишинну икIан аьркинссар.
Исял краповый берет ласунсса нормативрду дуллалисса комиссиялуву ивкIун бур Росгвардиялул Балашихалийсса «Витязь» тIисса хасъсса подразделениялул инструктор. Хъиривмур кьини «Витязь» элиталул подразделениялуву къуллугъ буллан оьвтIисса приглашение дуркIун дур Исяйн. Ванахь увкуну бур: «Элиталул кьюкьлуву харжи чансса буссар. Агана ина жул кьюкьлувун хъунмасса харжирал цIаний, ягу пенсиялийн укканшиврул най ухьурчан, вин шиккун учIан пайда бакъассар. Так вила пишалул фанат ухьурчанна учIантIисса», – куну. Укунсса даражалул спецназрал цайнма оьвчаврия ххари хьусса Ися махъ бакъа рязи хьуну ур.
Спецназрал элиталувун кьамул увну махъгу аьраличунан цува цукунсса уссарив иширайну ккаккан бан аьркинну бур. ЦIусса частьраву къуллугъ буллан най, поездрава уккайхтува, гьан увну ур Каруннах бияврил армейский турнирданий гьуртту хьун. Ва хьуну дур хIадур хьунсса чIун дакъасса, хавар бакъулийсса, аьраличунал хIал-тагьар ххал дигьлагьисса турнир. Шикку Ися, спецназравасса яла итххявхми инструктортуращал ххюйла данди увккун, мукьийла ххув хьуну ур.
– Ина лавайсса даражалий ккаккан бунни вихшала дишинсса аьралийчу ушиву. Утти жу ина уссушиврий кьамул уллалиссару, ва вил хьхьичI цинявппагу ххуллурду тIивтIуну бикIантIиссар. Гьарица ишираву жу вил махъ кьянкьану бацIантIиссару, – увкуну бур Исяхь командирнал.
«Витязь» тIисса спецназрал подразделениялуву къуллугъ буллай дачIи шин шайхту, Ися гьан увну ур Украиннал аьрщарай нанисса хасъсса аьралий операциялий гьуртту хьун. Укун буслай ур та дяъвилий ккавкмуния.
– Дяъвилийн нанишиврийн вих хьун ччай бакъая, амма ярагъ буллан бивкIукун, жун бувчIуна жува аьралий операциялий гьуртту хьун най бушиву. Краповый беретру буминнайн тапшур бунни вайми аьралийтурал дакI данну сукку тIун. Жул аьралий ххуллу бия Киеврал чулухунмай. Душмантуран жу нанисса кIул хьуну, луркIан дурну дия. Шиккува кIицI лаган, тай нукIува хIадур хъанай бивкIун бия ва дяъвилийн, мунияту цIубутIуй жула аьралуннаву чIявусса ливтIусса ва бивщусса хьуссар. ЦIанасса ппурттуву тIурча, Аьрасатнал аьралуннал иш оьккину бакъассар. Украиннал аьрщарайн бувкIсса цалчинсса гьантрай хъинну захIматну бия, бацIансса чIун дакъая. Жул хъирив най диркIсса дуки-хIачIия, лаххи-ликкия ларсун нанисса колонна, жугу хьхьичIа гьан бивтун, махъачIин пIякь учин дуруна. Жула аьралийтал ят буцан баншиврул, пIякь учин бувна шанмагу ламугу. Му чIумал жу захIматсса тагьарданийн багьунав.
Душманнал луркIандалухьхьун биривсса, связь дакъа, чунмай бачинссарив къакIулсса жу, ххуллу бяйкьуну, Чернобыллайн бакIрайн багьру. Тикку жун та лавкьусса саркофаггу ккавкссар. Жул шаттирай ша бизлай, хъирив най бия ВСУ-лул аьралийтал. Ахиргу жу, цукуннугу, тичча жула дазуйн бувкру. Агарда ясирну багьансса тагьар хIасул хьурчагу тIий, гьарицаннал цала хъазамраву гранатарду дурурххуссия, иш багьарчан, ишла даншиврул. Украиннал нацистурал жула аьралийтурай рахIму ча банссия, цала инсанталгума, цIими къабувну, цала мурадру щаллу баннин ишла буллай бия. Тичча ххассал хьуну, дазуйн буккайхту, оьвкуссия ниттийн. Ниттил бувсуна чIивима уссу Исламгу Украиннай ушиву. Уссу связьрайн укканцIа буруккинттарай ивкIра, – буслай ур Ися.
Хасъсса аьралий операциялий ккаккан дурсса къучагъшиврухлу Ися лайкь хьуну ур «За заслуги перед Отечеством» II степени с мечами ордендалул медальданун. Вара наградалун лайкь хьуну ур Исял чIивима уссугу. Уссурвавран цаннан ца цивппа дяъвилий бушиву кIулну къабивкIун бур.
Спецназраву контракт къуртал хьуну махъ, Ися увххун ур Аьрасатнал МинобороналучIасса агьаммур разведуправлениялувун. Шичча ва командировкалий лагайсса ур Росгвардиялул Ислам усса частьравун инструкторну. ЦIана Ися ур Тула шагьрулий хасъсса аьралий операциялул иширттаву гьуртту хьун нанисса аьралийтал хIадур буллай. Къуллугърал бурж лавайсса даражалий бартбигьаврихлу лайкь хьуну ур «За отвагу» тIисса медальданун. Ванин лайкь хьуну ур Исял уссу Исламгу.
ХIакьинусса кьини Ися ца яла хьхьичIунма пишакарнан ккаллину ур. Цанма Дагъусттаннай, цала Ватандалий зун ччай бушиву бувсукун, командованиялул ванахь увкуну бур: «Жуща цIана ина цукунчIав итаакьин къахьунссара. Ина куна опыт бусса пишакартурал гьунаргу, бюхъугу хъинну аьркинну бур. Яла бурганну ина итаакьин урив, акъарив».
Даву нигьачIаву дусса душиврийн бувну, командованиялул Исяхь кулпат бан анавар уккансса маслихIатгу бувну бур.
– Лаккудуш буцин ччай уссияв. Нясив бунни Тула шагьрулиясса оьрусдуш. Мукунсса бухьунссия кьадар, – тIий ур Ися.
Исян увну ур арс. ЧIивима уссин Исламлун бувну бур душ.
Хасъсса аьралий операциялий Ватандалул ххуллий чувшиврий жан дуллуну дур Исял ва Исламлул буттал Чупаннул.
– Ца ппурттуву буттал оьвкунни, Бердянскалий ура тIий. «Ттула кIиягу арс аьралий иширттавух гьуртту хъанай уну, на шава паракьатну ацIан хъанай акъара», – увкунни. Тичча арх бакъа буссар къизгъинсса талатавуртту най диркIсса Токмак тIисса шагьру. Ттун най бунува пикри хьунни та тиккун тIайла укканссар тIисса. Яла айивхьура ттула организациялийхчIин му цахъи паракьатшиву дусса кIанттурдайн гьан уванмур буллай. Документиртталсса буллай уна, ппу Токмакрайн гьан увну ия. Бутта, жу рязи къахьунтIишиву кIулну, жухьгу къабувсун, цала хушрай лавгун ия. Токмакрая оьвкуна буттал, штурмрайн гьан уллай ура тIий. Му чIумал 48 инсан гьан увну ия, миннава цаягу зана къавхьуну ия. Сайки ца шинай уссия ппу ятIа-тIар бакъа бакъа хьуминнал сияхIрай. Апрель зурул 30-нний ттуйн оьвкуна, лявкъунни тIий. Буттан та иш хьусса чIумал, Исламлун макIра ккавккун ия, лекьа-пIякьу хьусса къатрава изан къахъанай, – буслай ур Ися.
Имара Саидова