«Лакрал шяраваллан лакрал имамтал биял хъанай бакъар»

Мубараксса Рамазан зуруй «Илчилул» хъин хъамаличувну хьунни Ккуллал райондалул имам МухIаммад-Маннар Бариев. МухIаммад-Маннардущал та-бухьурчангу ччимур темалийн багьайсса ихтилат буван бюхъай. Мукуннугу, ва мубараксса зурул махъсса гьантрай дакIурдин ххину-чIявуну кьамулмину бур диндалиями ихтилатру. Байгу-бишинну ванал цалва мукъурттийну.

– Ассаламу аьлайкум ва рахI­матуллагьи ва баракату, ххирасса лакрал жямат, уссурвал, ссурвал, жулва лакрал миллатрал «Илчи» кказитрал зузалт! Цалчин учин, ххариссара зу бушиврия, зу буну тIийри миллатрал кказитгу бусса. Вания гихуннайгу Аллагьнал тавпикь дулуннав зухьхьун кказитгу, мазгу буручлансса.
– Вааьлайкум ссалам ва рахIматуллагьи ва баракату, Му­хIаммад-Маннар. ТIайла дацIаннав ва мубараксса зуруй ина дур­сса дуаьрду. Буси виява кутIану.
– На Хьурттал шяравассара. Ттул ппу Билал ур ветврач, нину Аьишат бур ингилис мазрал учитель, вай зий ва ялапар хъанай бур Хьурив. Хъунагу хьуссара, школагу бувккуссар буттал шяраву. 2004 шинал увхссара Ухссавнил Ккавкказуллал Исламрал университетравун. Вания махъ къуртал бувссар Дагъусттаннал Исламрал университет ва Теологиялул институт. Бувккуссар Дагъусттаннал Гуманитар институтрал магистратурагу. Дурккуну зана хьуну, 6 шин дурссар буттал шяраву цIуну тIивтIусса мизитраву зий. Муния махъ зий ивкIссара Гъази-Гъумучиял имамну, Лакрал райондалул имамну, Дагъусттаннал Муфтиятрал просвещениялул отделданий. ИвкIссара Лакрал жагьилтурал ккурандалул хъунаманугу. Гуржиянавун тIайла увккун, цаппарасса хIаллай тийхгу зий уссияв. Яла ивтунна Ккуллал райондалул имамну, шикку зий ттул шамилчинсса шинни. ЦIанасса чIумал на заочнайну дуклай ура Шяраваллил хозяйствалул вузраву 2-мур курсирай.

– ДукIусса вищалсса ихтилатрая махъ райондалий ци даххана хьур, цIусса ци бусан бюхъанссар?
ДукIусса ихтилатраву на кIицI лавгссия Ккуллал райондалул циняр шяраваллаву бушиву мизитру, так Ссухъиящиял шяравалу личIаннин. Аллагьнайн щукру, тти ва шяравугу байбихьлай бур мизит буллай. ЦIущуллал шяравусса хьхьичIавасса мизитрал къатригу махъуннай мизитрахьхьун дулунсса икьрал дуссар. Жул цалчинмур мурад гьарца шяраву Аллагьнал къатта бикIавур, кIилчинмур – мизитирттаву имамтал бикIавур, акбаргу тIий, оьрчIан кьурангу лахьхьин буллай, диндалул багьу-бизугу бачин буллан.
Ца агьамсса зат цамургу – диндалул ххуллийх бачинсса, дин гихуннай дачин дувансса, элму дурккусса жагьилтал бушивур. Ва мурад щаллу шаву мурадрай, Ваччав ва Ккулув мадрасартту буллай байбивхьуссару. Жул мурадри Лаккуявасса оьрчIал, дугу-дурккуну, цалла-цалла шяраваллаву дин дачин даву.

– Жулва хьхьичIмур ихтилатраву ина кIицI лавгуна лакрал шяраваллан лакрал имамтал биял хъанай бакъашиву. ЦIана тагьар цукун дур?
– Лакрал имамтурацIун дархIусса тагьар даххана къархьунни. Лакрал имамтал бур анжагъ ца-кIира шяраву.
Гьарца шяраваллил жяматрал, бавтIун, маслихIат бувну, цала шярава диндалул элму лахьхьин ца-кIия оьрчI тIайла уккарчан, цуксса ххуйну къабикIанссия. Шяравасса, кIиккура мина-гьану дусса имам ухьурчан, цукссагу къулайшиву дикIанссия.
Жу дуклай бивкIсса Дахадаевлул цIанийсса кIичIиравусса Исламрал университетраву дуклакиминнан дур 5 шинай украсса дукия, лаххия, уттуишинсса кIану, дуккаву, кутIану учин, дуклан ччисса, диндалул кIулшивуртту ласлан ччисса жагьилтурансса циняр шартIру.

– Исламрал вузирдаву жула лакрал оьрчIру чаншивруц1ун дарх1усса тагьар даххана хьурив?
– На дуклан увхсса шиннардий Лаккуй динчитал ца канийсса кIисурттай буккинуксса бикIайва, вузирдаву дуклакимигу – вайкссава. ЦIана жу лавгсса чIумал, Аллагьнайн щукрур, лакрал миллатраясса тамансса оьрчIру бия дуклакисса. Жу лакрал шаннагу райондалиясса оьрчIащал хьунабавкьуру. Вайннаву яла чIявумигу бур Вихьуллал шяравасса. Та чIумух бурувгун, тагьар къулай хьуну дур, та чIумал увагу 4-5 оьрчI ия, цIана – 23. Умуд бур мадрасартту тIитIаврицIун исламрал вузирдаву дуклакисса лакрал оьрчIругу чIяву хьунссар тIисса.

– Мадрасарттан цIусса къатри дуллалиссарив ягу духми цIу дуккан дуллалиссарив?
– Мадрасарттан цIусса къатри къадуварду, духми цIу дуккан дуллай буру. Ккулув, мисалдаран, мизитрал тия чулий дуссар Исламрал университетгу бувккусса, жулла Лакрал ва Ккуллал районнал хьхьичIунсса динчи Сиражу­ттин Кьурбановлул кIизивулийсса ххаллилсса къатри, вай щаллуну цIу дуккан дуллалиссар, вайннул залуннал ихтияр дуллунни шиву дарсру дихьлан. Ваччавгу мукунна цIу дуккан дувантIиссар духсса, хьхьичIра налоговыйлухь диркIсса къатри. Жул мурад дин лахьхьин бувкIсса оьрчIан шай­ссаксса къулайшиннарду щаллу давур, марцIшивугу, гъилишивугу, чанигу, чаннашивугу, оьрчIан кIикку шайссаксса хъуннасса чIун гьан дуллансса гъира бикIавур, кIиккусса агьаммур дуккаврия махъ, продленкалий кунма, бигьагу лавгун, цанна чяйзагу хIарчIун, школалийсса цалла дарсругу дурну, чIунгу мюнпатну гьан дурну шаппа-шаппай лагавур.
Мадрасартту, Аллагьналгу кабавкьуну, ва шинал сентябрь зуруй зузи бувансса умуд бур. ОьрчIанми къатри личIину, душваранми личIину бикIантIиссар. Мадрасартту цивппа цалсса щаллу къавхьунугу, Ккулув ва Ваччав оьрчIру кьуран лахьлай буссар.
ХIакьину жува жулва оьрчIал ниттил мазгу, буттал буттахъал дингу лахьхьаврил ялув къабацIарча, гьунттий-сара вайннан вай хъамараритан тIий дур. Вай лахьланшиврулгу, оьрчIаву патриотизмалул гьану бикIан аьркинссар, вайннаву ва гьану бизавугу жуйвасса буржри, жулва хьхьичIсса мурадри.
– ЦIанасса чIумал къачанну шай ивкIуманахлу садакьа бачIин аьркин-къааьркиншиврул ялувсса бястру.
– Садакьа бувну хъинссар. Амма, балики ивкIуманай бурж бухьурча, мугу бивтун, садакьа бачIлачIаву къатIайлассар. Бурж – му хъинну захIматссар. ХIатта Аллагьнал хьхьичI даража лавай­сса шагьидтурангума (Аллагьнал ххуллий ливтIусса) бурж багъишла къабитайссар. Муниятур инсан учлачисса чIумал цIугу-цIуххайсса, ивкIума щинкIуй буржирай ивкIун урив-акъарив, бурж ливчIхьурча, му ягу гъан-маччанал лахъан, ягу хIалал битан. ИвкIуманал къадургьусса зумардахлусса тIий, таксса инсаннан дулун лирчIмунил ялувсса тIий, бурж къалавхъссаксса ивкIуманал хъуслия садакьа буллан къабучIиссар.
– ЦIана ца яла цIюрув­кьумур теману хъана­хъисса СВО-рал ялув. Къачанну баяй та жулла аьрщи дакъар, тай мусулман бакъар, тиккун талан гьан къааьркинссия тIисса ихтилатру.

– ТIайлар, чан къашай мукунсса ихтилатру. Тарихрал ккаккан бунни «моя хата с краю» тIий щябивкIний душманнал канийн ласайшиву, аьрщивгу цаллашиврий дирхьуну. Жулва буттахъал буслай, жунма кIулли чIатлу цалунма гъагъан къашайшивриясса, ва, шиккува, ца-цаних тIий, щяпри лахIан буллай, гъагъан бигьашивриясса, цачIу бухьурча, щищачIав лахIан буван къашайшивриясса бусалардугу. Ва дур жулла ватан, жулла хIукумат, ванил дазурду душманнал ппив дуллай унува тийнмай бацIарча, ци хьунссар.

Жуйнна къарши дурккун дур цимирагу хIукумат. Амма, навагу къалавгун, цаманахь чара бакъа тихун насу учингу я ттуща, я цаманаща къашайссар. Тихун лавгминнахьрив тIий буру, зулла ватан дуруччин най буру, ванийн зарал къабияншиврул най буру тIисса ният дувара тIий.
Дяъвигу бацIаннав, аьрщарай ччясса чIумуй паракьатшиву хьуннав. Амин.

– Вила буттал шяраву, Хьурив, бикIу, лакрал цайми шяраваллаву бикIу, мизитирттавун заназисса чIявусса бурив?
– Ттун дакIний бур, на дахьа дурккуну шяравун увкIсса чIумал му шинал тIивтIусса мизитравун заназисса кIия инсан икIайва: ттула ппугу, Мусалав тIисса ца яручувгу. Мукуна мукьа чIивисса оьрчIгу, ттучIа га шинал рирщусса вайннал суратгу дуссар. ХIакьину, Аллагьнайн щукру, шяравусса жагьилтурал 90% бур мизитравун заназисса. Сакин бувссар шяраваллил фонд, шяравалу цIу ду­ккан дуллай, мюнпат бусса личIи-личIисса давуртту, проектру щаллу дуллалисса. «Хьурттал мизит» тIисса цIанилусса группагу буссар, чIун-чIумуй батIайссару, Лаккуй бикIу, шагьрулий бикIу, бувайссар спортрал бяст-ччаллу, ххал бигьайссар агьамсса масъалартту. ДакI ххари хъанай дур укунмасса фондру лакрал цайми щархъалгу буну, лакрал мюрщи щархъурду цIу лаглай чIалай.

– Хъунма хIал ливчIун бакъар мубараксса Рамазан барз къуртал хьун. Ва зурул ливчIми гьантри цукун гьан буван маслихIат бавияв ина?
– Цалчин, на барча дуллай ура зухь, лакрал миллатрахьгу, Да­гъусттаннахьгу, ялун нанисса байран. Зу дургьуцири зумарду, бувцири хъинбаларду АллагьначIа кьамулну лякъиннав. Ва зурул барачатшиву щаллусса шинай личIаннав жущалла.

Вай ливчIсса гьантригу, зумардугу дургьуну, уттинин къадургьусса ухьурча, царарагу дургьуну, дуаьрдай, имандалий гьан бувансса тавпикь дулуннав Аллагьнал жухьхьунна.
Шинайсса ацIния кIивагу зуруву яла даража лаваймур хъанахъи­ссар Рамазан барз, нюжмардийсса аруллагу кьинилуву яла даража лаваймур хъанахъиссар нюжмаркьини, шинайсса 365 кьинилуву яла хъинмур кьинину хъанахъиссар Аьрапалул кьини, мукунна циняв хьхьурдардиву дуссар яла хъинмур хьхьу – Кьуран ливксса, Рамазан зуруй дучIайсса Лайлатулкьадрулул хьхьу. Ванил даража азарва зурулнияр (вай 82 шин хъанай дур) лавайссар тIар. Лайлатулкьадрулул хьхьугу Рамазан зурул махъва-махъсса ацIва гьантлийн дагьай­ссар, цурдагу чут дакъамур кьинилийн. Му хасну цумур хьхьуривгу къабувсун бур инсантурахь, цанчирча му бувсъссания, инсантурал ца му хьхьуну дурсса эбадатрайну гьашиву дувантIиссия.

– Рамазан зурул ахирданий булайсса закат цукун щаллу бувну хъинссар? Ва таксса инсаннан буллуну хъинссарив ягу мизитравун?
– СсахI булун гьарцагу инсаннайсса буржри, ахIвал-хIал кIюламиннан ва аваданминнан цанна-цанна ккаккан дурсса лагру дур. Ккаккан дурмурнияр чанну дулун къабучIиссар, ххину – бучIиссар.

Ва кIанай, ттунма хIисав хьуну, чIявуну бяйкьлан бикIай инсантал: таксса инсаннан буллуну хъинссарив ягу мизитравун тIисса чIумал, вайннан ххай бикIай мизитравун дуллумур гиккура личIайсса. ЛичIан къабюхъайссар. Мизитравун дуллумургу дачIайссар ссахI багьлагьиминнайх.
Кулпатравуминнахлу (оьр­чIахлу, щарссанихлу, хъунив хьусса нитти-буттахлу) закат булайссар къатлул бакIчинал.
Ятинтуран буваймур кумагрив личIиссар, вайннан кумаг бавриясса, вайннал чIарав бацIавриясса личIисса хIадисру, аятру буссар. Шиккугу бувчIлачIисса зат бур, ва зуруй дуллумур, дурмур цимиллагу хъунна хъанахъишиву.
– КIулли ина, диндалуву акъасса, спортравугу, цайми-цайми иширттавугу хьхьичIунсса ушиву. ХIатта мотоциклетру ххя­ххан давривугума…
– Мяйжанссар, спорт ттун чIивинияцIара ххирассар, ваних­сса ччаву ттул оьттувура дур. На оьрмулул 5 шинавува спортрахух гьан увнав буттал. Лечин, тIанкI учин, лачIун уккан, турникрай личIи-личIисса увинтру дуллан. ЛачIун уккавриву райондалий бугьайссия хьхьичIунсса кIанттурду. Цахъис махъ агьра муххардихун: штанга гьаз дуллай, пут личлай. Республикалул чемпионатирттай бувгьуссар хьхьичIунсса кIанттурду. Махъ агьра грепплинграхун. ДукIу Къазаннай хьусса грепплинграл Аьрасатнал чемпионатрай на бувгьуссия цалчинсса кIану. ЛачIун уккаврил, ка дишаврил, лечаврил, архъан кIункIу даврил ва цаймигу бяст-ччаллай гьуртту шара.
Спорт дакъа ттуща ацIан къашай. На жагьилтурахьгу мудан тIий икIара, Аллагьнал жуйнма аманат бувсса чурх жува ябуван аьркин­ссар, жулла цIуллу-сагъшиврул ялув бацIан аьркинссару тIий.

Мотоциклетгу ттун хъинну ххирар. Ва ххяххан дурну на ВацIилу-зунттул бакIрайн ияннин лахъайссара.
ДукIу-кIурссану на агьра лыжардахунгу. Вайннуй бигьин лагара Эльбрусрайн. Ххирар футболданий, волейболданий уклан, чIатIаракI ритлан. ХьхьичIва сурат дихьлангу хъунмасса гъира бикIайссия. Кьадру бур суратирттал, вайннуву буну тIий жулва лавгмур, тарих, багьу-бизу. Гъира ва пикри бур ДГУ-рал филологиялул факультетрал лакку мазрал отделениялийн дуклангу уххансса.
– Хъунмасса барчаллагь, МухIаммад-Маннар, був­сса гьарта-гьарзасса ихтилатрахлу. Аллагьнал кабакьиннав ина дуллалисса гьарцагу давриву.
– Дяъвирдугу бавцIуну, аьрщарай паракьатшиву хьуннав. Жухьхьунна ванияр тихуннайгу чIярусса шиннардий Рамазан барз лайкьну хьунабакьлансса ва тIайла буклансса тавпикь, цIуллушиву дулуннав Хъунасса Заннал, ва куццуй батIлансса, диндалуха, ниттил мазраха зунсса гъира-гьавас тачIав къалещаннав, вайннухсса жулла ччаву ялу-ялун гужлан хъананнав.

Бадрижамал Аьлиева
P.S: Ккуллал райондалул имам МухIаммад-Маннар Бариевлу­хьхьун буллусса, ва макьалалувун къалавгун ливчIсса суаллу ва вайннухунсса жавабру дулунну кказит­рал хъиривсса номерданий «Суал – жаваб» тIисса рубрикалуву.