Архиврал материаллу ххилтIу дуллалисса къуллугъ

[dropcap]М[/dropcap]арт зурул 10-мур Архиврал зузалтрал кьинир. Гьашину Да­гъусттаннал архиврал даврингу 100 шин хъанахъиссар.

Инсаниятрал культуралул тарихраву архиврду хIасул буваврил агьамсса кIану бугьлагьиссар. Аьрасатнаву хьхьичIва-хьхьичI «архив» тIисса махъ ишла бувну бур 300 шинал хьхьичIва, Петрдул заманнай. 1720 шинал март зурул 10-нний Цалчинма Петрдул билаятрай архиврал даву сантирайн рутлатисса документрай къулбас дурну дур. Му документран цIагу диркIун дур «Генеральный регламент» тIисса. Архив хъанахъиссар лавгмур, цIанамур ва бучIантIимур цачIун бай кIану. Тарихрал культуралул информациялул бакIщаращи хIисаврай, архиврал бияла хъунмассар. Материаллу ххилтIу дуллай, лахьлай, инсантуран цалва миллатрал культуралия ва тарихрая хIакьмур кIул хъанахъиссар.

ЧIуннардил дахIаву, культура ва жяматрал оьр­му хьхьичIунмай шаврил тарих архиврдавар аьл­тта чIалачIиссагу. ХIакьинусса кьинигу даву сантирай ва бю­хъулий дачин дуван архиврдавасса информация аьркин багьлагьиссар. Шагьрурдал, районнал ва шяраваллал идарарттан ссал-бунугу хIакъираву балжисса информация аьркин багьтари, архиврдал фондирттайн буклакиссар кIул буван, хъирив лавну, мяълум буван. Архиврдал документру – халкьуннал ирс-ххазинар, хъама­къабитулунсса хIуччардур, памятьри.

Архивистнал захIмат итталун къабагьлагьисса бунугу, мунал захIматрал хIарачатрайнур ва бюхъулийнур лавгзаманнул, ттизаманнул ва бучIантIи заманнул тарихийсса ххал дуцан къаритлатисса. На учивияв, архивистнал захIмат – тарихраха, паччахIлугъраха хIакьну къуллугъ буллалисса захIматри куну. Яла-яла, инсаннахасса къуллугъри. Запрос гьан дурну, архиврдайн бувксса азаллийсса инсантурал цанма чара бакъа аьркинсса тIайласса информация кIул буллалиссар. Архиврдал пишакартал, даву ялунгу магьир дуваншиврул, мудангу цIу-цIусса кьяйдардал хъирив багьну буссар, информациялул технологияртту, цIушиннарду архиврдал давриву ишла дуллай, лавайсса даражалийн даву гьаз дувансса бюхъу-хъитлий зий буссар. МуницIухва, творчествалул хIахI бусса, гьармуниву итххявхсса агьлур.
Информациялул хьхьириву, му хъун хъанахъисса уттизаманнул технологияртту цIу дуклаки­сса цIанасса ппурттувугу архиврдал кIану ссалчIав къабугьайссар.

Архиврдавусса документирттайн чул бивщуну инсантал цала ихтиярдал ва куклушиннардал хъирив буккайссар. Дагьаймур, аьркинмур тIалав дуван. Ва кIану хIисавравун лавсунгу агьалинал социал оьрмулуву архиврдал агьамсса кIану бугьлагьиссар. Элмулул, культуралул, сайки гьарзатрал архиврдащал дахIаву дуссар. Гьашинусса шин дагъусттаннал архивистуран ляличIиссар. Март зурул 10-нний архиврал зузалтрал кьинир. Гьашину Да­гъусттаннал архиврал даврингу 100 шин хъанахъиссар. Архиврал юбилей тIайла дарцIунни щаллагу дунияллий машгьурсса халкьуннал шаэр Расул ХIамзатовлул 100 шинал юбилейрайн. Архиврал даврин 80 шин хъанахъисса ппурттуву, архивистал барча буллай, шаэрнал увкуну бур: «Архиврал даврин 80 шин чанни. Щалвагу Да­гъусттаннал, поэзия ххира­сса, виричусса Дагъусттаннал, багьа бищун къашайсса летопись ядуллалисса зу ца азарда шинай утти­гу ххуйну ялапар хъанан аьркинссару!».

Архиврал юбилей анжагъ ва даврий зузиминнал байран да­къар, жулла гьарманал байранни, жулла памятьрал, лавгзаманнул тарихрал байранни. Лакрал райондалий архив хIасул бувну бур 1935 шинал, февраль зурул 22-нний, ДАССР-данул ЦИК-рал цIакь бувсса хIукмулийн бувну. 2019 шинал декабрь зурул 24-нний, Лакрал райондалул Депутатътурал мажлисрал хIукмулийн бувну («Лакский район»№169), хIасул бувну бур учреждение «Лакрал муниципал архив». Ларгсса шинал Архиврал къатрал дагьайкун ремонт дур­ссар.

Документру низамрай буссар. Лакрал райондалул архиврал ххуллух шиннардил лахъишиврува ябивтун, хIакьину бусрав-барчаллагьрай кIицI лаган ччива райондалул рувхIанийсса ххазина ххуйну ябавриву бутIа бивхьу­сса инсантурал цIарду: Хайдакьова Муъминат (1946-1949 ш.ш.), Лух1уева Х1анипат (1950-1954ш.ш.), Исмяилов Амсаруллагь (1954-1955 ш.ш.), Гъапурова Бадрижат (1955-1956 ш.ш.), Какраев СалихI (1956-1962 ш.ш.), Майрамова Равзат (1962-1965 ш.ш.), Чутуев Микьдар (1966-1967 ш.ш), Лух1уева РайхIанат (1967-1978 ш.ш.), Куяева Аьйшат (1978-1980ш.ш.), Щурпаева Саида (1980-1981ш.ш.), МахIаммадова Асват (1981-2007 ш.ш.), Рашкъуева Рима (2007 шиная хIакьинусса кьининийн).

Жулла мусил юбилейрал гьант­рай дакIнийхтуну барча бан ччай бура жуламигу, республикалул цинявппа архивисталгу. ЧIа тIий бура зун цIакьсса цIуллушиву, хьхьичIуннайшивуртту, Аьрасатнал, Дагъусттаннал тарих уттиния тийнмайгу аякьалий ябуллансса гъирагу, кьудратгу.
Рима Рашкъуева