Ризкьилул чIарахсса ххиличIрурдал хIакъиравусса цIусса закон

Гьашину мартрал 1-нния шийннай зун диркIунни «Ризкьилул чIарахсса сурсатирттал (побочные продукты) хIакъираву ва цаппара законнаву дахханашивуртту даврия» тIисса 248-мур Федерал закон. Ва закондалуцIун хъузалтрал ва ризкьичитурал чулухату чIявусса суаллу хIасул хъанай бушивугу хIисавравун лавсун, ДР-лул шяраваллил хозяйствалул министрнал цалчинма хъиривчу Шарип Шариповлул жавабру дуллунни цаппара суаллахьхьун.

– Ссайн бувну кьамул дур­ссар ва ризкьилул чулухами сурсатирттал (пара, хъут) хIакъиравусса закон?
– Пара, хъут ва мукунна ризкьилул лурсса (подстилка) ва экьилаглагимур (стоки) хъанахъиссар ризкьилул чIарахсса сурсатруну, миннуя шайссар хъинну ххирасса органикалул оьргъашиву. Утти ва цIусса закондалийну, ми сурсатру дукьан дуллалиссар «Производствалул ва ишлашиндарал ххиличIрурду» тIисса Федерал Закондалувату. Мунил мяънанугу хъанахъиссар ризкьилул пара сивсуну бичин бюхълахъаву хъуруннайн, аьрщи оьргъа даншиврул. Утти ризкьичитурал цалва пикри бантIиссар ци бан бурив ми сурсатирттан. Масалдаран, агана хъузалан ччай бухьурча, миннуя органикалул оьргъашиву дуван, му цIусса закондалуцIун бавкьусса зат бур. Агана мунал пикрилий, пара ххиличIрулун ккаллину бухьурча, мунан аьркинссар цайми законнал ва норматив актирдал лагрулий къуццу тIун.
Мунийн бувну, мартрал 1-нния шийннай, закон зун диркIукун, ризкьичитурал давурттал шартIру хъин чулийннай даххана хъанахъисар.

– ЧIалачIиссаксса, закон зунтIий дур аьрщарал оьргъашиву лахъ давриха?
– Гьай, му Дагъусттаннан хъинну агьамсса ишри. Жулла аьрщарал ялувмур къатливу чансса дур оьргъашиву. Дянивну гумус дур 2-2,5 процент. Мунияту аьрщаравух оьргъашиву хIала даврийну хъунил рахIмат лахъ хъанахъиссар. Махъсса шиннардий Дагъусттаннал хъузалтрал чанну дичлай бур органикалул оьргъашиву хъуруннайн.
– Дянивну ца шинал мутталий циксса пара салкьи шайссар жула республикалий? Циксса пара бичайссар хъуруннайн?
– Республикалий ми шайсса дур 6-7 тоннаксса. Цуксса хIайпнугу, махъсса 30 шинал мутталий органикалул оьргъашиву чанну дичлай бур хъуруннайн, дянивну шинал мутталий дичлай бур 1,5 млн тонна.

– Цукун кIул дуван бю­хъан­тIиссар, ссан ккалли дантIиссарив ризкьилул ххиличIрурду? Ми кIул дайсса мухIлу-хIин ду­ссарив?
– Закондалул ккаккан бувсса куццуй, гьашину майрал 1-ннийнин ризкьичинал ДР-лул Россельхознадзорданул управлениялийн баян бан аьркинну бур циксса пара хьунтIий буссарив цачIава (прогноз хIисаврай) ва миннуя циксса органикалул оьргъашиву ласунтIиссарив. Агарда ризкьичинаяту мукунсса баян баву къадучIарча, мунал сурсатру ккалли дантIиссар ххиличIрулун (отходирттан).

2024 шиная шийнмай ризкьичитурал цала сурсатирттал хIакъираву баян буван аьркин­ссар гава идаралийн гьар шинал декабрьданул 31-ннийнин. Гьарца хозяйствалий бикIан аьркинссар ми баян бавурттал хIакъиравусса ва сурсатирттал ккаккияртту чирчусса журнал.
– ХIисав-сан (учет) ци чIумал дуван аьркинссар: ризкьи тIунурдай бусса чIумаллив, ягу лухччай бунигу хIисавравун лавсун, цачIу?
– Так тIунурдай бусса чIумал дуван аьркинссар.

– Чув сахла дуван аьркин­ссар ризкьилул чIарахсса сурсатру, миннуя органикалул оьргъашиву дуван най бухьурча?
– Миннун хасъсса кIанттурду бикIан аьркинссар бетондалул чIангу дурсса ва цаймигу тIалавшиннацIун даркьусса, цанчирча ялув бацIай органнал ашкара дуллантIиссар миккусса диялдакъашивуртту.

– Цуксса хIаллай ми кIура даен аьркинссар органикалул оьргъашиврийн?
– Ца шинал мутталий. Агана хъузалал 2-3 зуруйсса ми ягу дурну хъуруннайн дичирча, му закон лиян даву хъанахъиссар.
– Утти закондалул ми сурсатру хозяйствалул залуннал хъуслин ккалли дурну дурив?
– Дур, ми налогирттал ягу бухгалтериялул хIисав-сандалий чIалачIи даншиврул.

– Контрольданул давуртту ва аькIри дишавуртту закон зий дайдирхьукуннив дуллантIисса?
– Юх, 2023 шинал дуллан­тIиссар закондалул хIакъира­вусса бувчIин бавуртту.
Ва закондалул тIалавшинну бартдигьларча, къааьркинссар багьа булун лагмасса тIабиаьтрайн зарал биян баврихлу, уттинин кунма. Яла агьаммур – хозяйственниктуравун гъира бутлатиссар пара хъуруннайн бичлан, аьрщарал оьргъашиву лахъ даву мурадрай.
Гьаннайсса, ва хъинну агьамсса законни, шяраваллил хозяйствалул мурадирттаха зунсса.