«Зузисса инсаннан чув-бухьурчагу кьисмат чан бакъассар»

Цехраву

МахIачкъалалив, Гагариннул кучалийх нанийни, чIявучин итта­лун багьантIиссар я бацIансса ва тIааьнсса цIа ду­сса ттучан – «Гармония сна» тIисса. Ва жула лакрал ттучан бу­сса кIул шайхту, дакIгума ххари хьунни. Ттучанналул заллухъруну бур ХIажи ва Саида Аьбдуллаевхъул.


ХIажинал ппу Нуцалхан Карашрал шяравасса ур, нину ПатIимат ЦIуликъяниясса бур.
1939-ку шинал, раскулачит увну, цимурцаннуцIа хьусса ПатIиматлул ппу Муса мюрщисса арснащал ва душнищал Карашав ивзун ивкIун ур. Карашрал колхозравун ухханшиврул 2 ницгу, 13 яттил хIайвангу буллуну бур. Шикку цувагу удаманшиву дуллай ивкIун ур. ПатIиматгу Карашав хъунма хьуну бур. Шиккува ташулулгу хьуну бур. Яла ва оьрчIащал УзбакIнавун бивзун бур. Ххюра шин хьуния байбивхьуну, 33 шин хьуннин ХIажинал оьрмугу УзбакIнаву лавгун бур. Мукун бунугу, ца ххуйну, марцIну, ишлану гъалгъа тIий ур ХIажи лакку мазрай, гьарца бусласимуницIун учаларттугу дакIнийн бичлай. КутIасса ихтилатгу гьа шай, ца-ца чIумал, инсаннал яхI-къириятран кьимат бищун.
– ХIажий, кутIану вила оьрмулия бусарча ччива.


На ттула оьрчIахьгу, зузалтрахьгу тIун икIара, вин винна цукунсса зат ччай дурив ишла дан, мукун­сса дувара цайминнангу тIий.


– Увну ура 1963-ку шинал. Ттун ххюра шин хьусса чIумал ниттищал жу бивзссару Узбакисттаннайн, Денау тIисса шагьрулийн. Тийх лавгссара школалийнгу. Школа къуртал байхту, увхра Душанбе шагьрулий Индустриал техникумравун. Ду­ккаву къуртал хьуну махъ, аьралий бурж лахълай, 2 шинай къуллугъ буллай ивкIра Душанбелий милицанал батальондалуву. Мичча направление дуллуну, 1987-ку шинал увхра дуклан милицанал Лавайсса даражалул школалийн Ташкантлив. 1991-ку шинал мугу къуртал бувну, Денау шагьрулий уголов розыскрай зун ивкIра. Ва даврий чIярусса шинну дурссар. Яла Ташкантлив повышениялийн увцунав.

Махъсса шиннардий, Дагъусттаннайн учIаннин, зий уссияв Узбакисттаннал виваллил иширттал министрнал кумагчину. 1995-ку шинал нину ва уссу-ссу Дагъусттаннайн бивзуна, на ливчIунав. Ниттин нагу шихунай ивзун ччай буну, цаппара шиннардива жулмур кулпатгу бивзссар. Министрнан на лавгун ччай бакъая, вин аьркинмур гьарзат щаллу данну, ацIу тIий ия. Щаллусса генерал ттухьа тавакъю буллай, ттун намусгума хъанай бия. Амма ачин багьлай бия.
Зувиллий арулла шинаву подполковникнал чиндалуву пенсиялийн увкра на. Дагъусттаннайн увкIсса чIумал, ттун дия 38 шин.

– Туну, ина, органнал зузала, муния архсса ттисаврил, дуруххаврил даврийн цукун тIайла авцIура?
– Ва ттун ниттия бивсса кьисмат хъанай бур. Жу УзбакIнаву ялапар хъанахъисса чIумал, нину таксомоторный паркраву зий дуссия, маршруткарттан, автобусирттан чехоллу бурухлай, 33 шин дурссар мунил микку зий. ДакIнийри, 9-мур классраву дуклакисса чIумал, ниттихь ура джинси ласи тIий. Таний джинси хIажакру сийлий дия. «Ссан дур?» – куну цIувххунни ниттил.
– 350 къуруш.

 

Арс Муса

Укунсса багьлун дия тани модалувусса джинсру. Вай чIярусса арцуя та чIумал.
– Юх. Мукун ххирасса къаласайссар. Ачу ттущал даврий зузу, харжи ттун, щупиртурал барчаллагьран дуллумур – вин, – увкуна ниттил.
Вана укун, каникуллал 3-гу зуруй зий ивкIссара ниттищал. Ттисин лавхьхьуна, дуруххан лавхьхьуна. Ниттил лахьхьин бувну, ттул кулпатгу дурухлан бивкIуна.
Ниттил мудан учайва: «Зузисса инсаннан чув-бухьурчагу кьисмат чан бакъассар», – куну.


Пикри хьуна ттуллагу, щарссанилгу цIардал (Гаджи, Саида) хьхьичIсса хIарпру дирхьусса цIа ляхъан дуван. Мукун хIасулгу хьуна «Гармония сна» тIисса цIа.


Цурдагу зузисса дия, мусил кару дия. Кьуннияллай щядиркIун, кIюрххилнин свитер щащайва. Базаллувун ларгун, цилла щарщумур даххайва. Буттая дирсса хасият духьунссия. Ниттил буттагу мукуна захIмат ххирасса инсан ивкIун ур. «Совет хIукуматрал ттуща гьарзат зерххунни, так вай кару зеххин къархьунни», – тIун икIайва. Шинну ларгун махъ, ЦIуликъянив увкIун, шяраву цалчин дурну дия шиферданул магъи дирхьусса къатри. Дагъусттаннайн зана хьуну мукьах кулпатгу, навагу, хIалли-хIаллих тIий, шану-кIараллу, миннуцIунсса затру дурухлан бивкIру.

– Чув дуруххару зу ми? Буссарив цех, зузалт?
– Жу Каспийскалий ялапар хъанай буру. ЦIу бутIуй, базаллуву кIану лавсун, тикку зий буссияв. ЦIана тикку ттучан буссар. Тийхва чIивисса дуссукъаттагу буссар дуруххайсса. Жула кулпат – кIиягу арс, щарсса, нава ва 6-7 инсан цаймигу зий буссару. ЖучIа буссар 17 шинай архIал зузисса дарзи — Уручуллал шяравасса Аматуллагь. Кувнная кув рязину буру, давугу нирхиравун дагьну дур. ЦIана жу дурухлай буру личIи-личIисса журардал: кьювкьусса, ххирасса, мюрщисса, хъунисса, ппалул, паммалул, ортопедический ва укунма­сса шанурду, кIараллу, миннул къатри, полотенцарду, хIасил, текстильдануцIун дархIумур. ИнсантурачIа хьхьичIвассаннуя ливчIсса памма бухьурча, мигу цIу буккан бару. ХIарачат ба­ру жула даву инсан рязину личIансса куццуй дан, лазилавкьуну, сантирай дуруххан.

ХIажи ва Саида

На ттула оьрчIахьгу, зузалтрахьгу икIара, винна цукунсса зат ччай дурив ишла дан, мукун­сса дувара цайминнангу тIий. Гьармуниву ччан дикIай низам ва марцIшиву. Ци сянат духьурчагу, сянаткар цала даву ххуйну дуллай ухьурча, мунан мудангу тIайлабацIу чан бакъассар. ДакIниву аьчухшиву дикIай, тIааьнну бикIай, инсантал, 2-3 шинал хьхьичI вичIату уку-тукунсса зат ларсъссия, ххуйсса диячакьай, ттигу дуруххи тIий бувкIукун, ягу цайминнал, ши­кку ххуйсса дикIайссар тIий, гьан бувну бувкIсса чIумал.
Уттигъанну, Гъумучиял мизитраву мадраса тIитIлай, шанурду аьркинну буну, ттуйн ув­ккуна имам. На ми тарисса багьлий булав.
Ххирар ттулла сянат. Даврийн байрандалийн куна ачара, даврий игьалагара. Навагу, туну, ниттилгу, ниттил бутталгу тунну бусса ухьунссара.

– МахIачкъалалив ттучан тIивтIуну цуксса хIалли? КIивагу ттучандалий дакъасса, ялагу чув даххайссар зу дурурххумур?
– МахIачкъалаливсса ттучан тIивтIуну 8 шин хьунни. Жу дурурххумур арснал Инстаграмрайхчингу даххай, Каспийскалийсса ва МахIачкъалаливсса хъунисса ттучаннайнгу дулай. Му бакъассагу, заказру кьамул дурну, транспортрал компаниярттайхчин тIайла дуккару Москавлив, Новосибирскалийн, Санкт-Петербурглив, Иркутскалийн, Читалийн, Къазаннайн. Вай шагьрурдай жул муданмасса клиентътал буссар.

– Цими оьрчI бур вил?
– КIия арс, ца душ. Жу жувагу к1ия уссу, ца ссу буссару.
– Ттучандалул цIагу капливун дагьсса, усттарну дирзсса дур.
– Ттучан тIитIлатIисса чIу­мал, ци цIа дизан хъинавав тIий уссияв. Яла пикри хьунни ттулагу, щарссанилгу цIардал (Гаджи, Саида) хьхьичIсса хIарп­ру дирхьусса цIа ляхъан дуван. Укун хIасул хьуссар «Гармония сна».

– УзбакIнаву хъуна хьуну унугу, муксса ххуйну лакку маз цукун кIулли?
– Ниттил жущал лакку мазрай бакъа ихтилат къабайва.

– ХIажий, ина шяравунгу лагарав, дуссарив кIий къатри?
– ЧIявуну ияра Карашавгу, ЦIуликъянивгу. Нину дукIу, аьпа­лухьхьун ларгун, кIий дурччу­ссар. Тти хъиннура дакI кIункIу тIун дикIай кIийн, ниттил гьа­ттайнгу ияншиврул. Ттаттахъал къатри дуссия, оьрчIру бакъа­сса ниттиуссу ивкIуну лирчIсса. Ниттил ният дия буттал къатта зия хьун къабитан. На кIа цIу буккан бував.


«Совет хIукуматрал ттуща гьарзат зер­ххунни, так вай кару зеххин къархьунни», – чайсса бия ттул ниттил буттал.


– Вил ттучандалий сувенирдал бувцIусса мурцIу чIалай бур. Вин аьрххи-ххуллурду ххирарив? Ци билаятирттайн, шагьрурдайн ивссара?
– Гуржиянавун, Азирбижаннавун акъасса, чил билаятир­ттайн къаивссара. Увкссара зунттавух. Азиянаву икъавсса кIану къабитав. Уссияв Ессентукилий, Кисловодскалий. Уттигъанну уссияв Ухссавнил АьсатIиннаву «Порог неба» тIисса кIанттурдай. Чун гьарчагу, ци-дунугу ларсун учIара. Гьалмахтуралгу дулай. Ва караматсса къукъу Карашатусса ттула дус МахIаммадлул («Мага Зигзаг») лавсун увкIунни Аьраб­нал Эмиратирттая. Дустуран ххуй дизан куннамур нарагу ларсун учIара.

– Ци учинна, ихтилат къуртал буллай?
– Гьарца инсаннан цIуллу­шиву, тIайлабацIу чIа учивияв.
Дунияллий паракьатши­ву хьуннав. Украиннаву­сса ишир­­ттацIун дархIусса тIа­­аьн­дакъашиву дикIай дакI­ниву. Карашатуссагу, ЦIу­ликъя­ниятуссагу бур тийх. Я Аллагь, сагъ-саламатну зана хьуннав цала кулпатирттавун цинявппагу жула аьралитал!
– Амин.

Ихтилат бувссар
Андриана Аьбдуллаевал