Дунияллул лагма бувксса бархъарадуш

ХIалимат МахIмудова

Бархъаллал шяравасса, чIя­русса шиннардий учительну ивкIсса Нуруллагьлул душ ХIалимат МахIмудова ххуйну кIулминнал учай: «Адаминал баймургу, хъаннил баймургу бувсса, захIмат ккавксса инсанни», – куну. ДакI аьчухсса, иминсса, пиш-пиш тIийнмасса ХIалимат ккавкнан ва чIявусса бакIрачIан бувкIсса хъамитайпар тIисса пикривагу къабагьанссар. ХIалиматлул оьрмулия, ванин ккавкцириннуя щаллусса лу чичин бюхъанссия. Багьувкун бизлай, байча щутарив кьянкьа хъанай, саслай, захIматшивурттал лахIан бан къабавцIуну, щилчIав хьхьичI лергъ къаувкуну, цила хIарачат цила буллай бивтун бур ванил бигьа бакъасса оьрмулул ххуллу.
Гьай-гьай, инсаннал оьрмулуву захIматшивурттащал ххарисса, тIааьнсса ишругу чан къашай. ХIалиматлул дакI­нийн­бичавурттугу мукунми ишру ял­тту буклакисса дур.

Бархъарав 10 классгу къуртал бувну, ХIалимат бувххун бур Кас­пийскаллал медициналул училищалувун. Амма, дуклай буна щар хьуну, училище кьабитан багьну бур. Ласнащал ва бивзун бур Дянивмур Азиянавун, Бухара шагьрулийн. Шикку ва бувххун бур зун «Бухарогазнефтепромыслы» идаралийн геологнал кумагчину ва лаборантну, архIала Ташкантуллал Геологиялул институтравугу дуклай. Ва зузисса идаралул директорнугу ивкIун ур Ваччату­сса МахIаммад Сулайманов. Жагьилсса хъамитайпа 70 градусрал кIиришиврий лагайсса бивкIун бур геологоразведовательный экспедициярдайн Къаракъумрал авлахъирттайх, Аральский хьхьиричIату, Байконурдал лагмасса авлахъирттайн бияннин, навт, газ бусса кIанттурду ххал буллай.

– Муксса кIиришиву дикIай­вахха, къундалий бивхьуну ккунук шашайссия. Щаллусса кьини 15 бадра щюлли чяйлул хIачIайссия экспедициялувуминнал. Тай шиннардий тийх ттущал хъунама геологну зий ивкIсса инсан цIанихсса «Лукойл» компаниялул директорнал хъиривчувну уссия мадара хIаллай, – тIий, буслай бур ХIалимат.
Ва ласнащал Газли тIисса поселокрай ялапар хъанай бивкIун бур. ХIалиматлул ласнал поселокирттайн чани буцайсса бивкIун бур. Газли поселок диркIун дур навт буккавриха зузисса агьаммур кIану. Мичча лагайсса бивкIун бур геологтал экспедициярттайн. Газ, навт ххал буллай занай, ванил цимилагу бивтун бур къундалул авлахъру. Вай экспедициярттай ванин тачIав хъамакъабитансса ишругу хьуну бур.

– Ца чIумал жу зий буссияв Къа­ракъум авлахърай, Бухаралия арх бакъасса кIанттурдай. Ти­ччалу дахьва ххал буллан бивкIсса кIану бия. Жул бурильщикгу Да­гъусттаннаясса лазгиричу ­уссия. Нава мукьра шинай Да­гъус­ттаннайн къабивну, шихаллия­сса хавардах мякьну бикIайвав. Ва отпускалия зана хьусса чIун дия. На, ванал Дагъусттаннаясса хавардахгу вичIилий, къундалий щябивкIун бура. Къундалийх ках тIисса ттул битIянхърайн дайлсса зат кьуртIусса кунма, гужну цIун хьуна. Га бия кобра. Вай жун авлахъирттай хьхьичIвагу хьунабакьайссия. Инсан нанисса хIисав хьувкун, гьаз хьуну бацIайва цивппа ккаккан. Гъан къахьурча, къаххяххайссар.
– Ссалам. На зучIан най ба­къара, – куну, цамур чулухунмай кIурабаяйссияв. Ва иширавурив къундалийх ках тIисса на гиву кIучI хьусса кобралийн ка щуну дия. Гай кIиришиврия къундалувун бувххун бикIайссар.

Гужсса къювурду дия. Чан­сса хIаллава на, хIалдания лавгун, багьну бияв. Шатлуягу, ганил кьацI куну багьсса ттуягу нигьаувсъсса бурильщикнал, бан-бит бакъа, вев-гьарай тIий, циняв батIан бувну бия. Загьру чурххавух ппив къахьун ттул ка чIуруну дархIуну дия. Экспедициялуву­сса жагьилсса оьрус оьрчI, цал циняв ккарччив сагъсса дуссар тIий, шатлул кьацI увкусса кIаная оь цIупI буллай ия. Яла, Бухаралия медициналул вертолет дучIан дурну, на азарханалийн биян бувнав. КIира кьини, ттуйнма нава къабукIлай, захIматну бивкIун бура, чIун къадирну духьунссия, хъин хъанай бавчура, – буслай бур ХIалимат.
Къаракъум авлахърай вагонну бивхьусса поселок диркIун дур. Цила агьаммур даврицIун ХIалимат тикку комендантнугу бивкIун бур. 15 гьантлий шикку зий, гайми 15 гьантлий цивппа ялапар хъанахъисса поселокрайн лагайсса бивкIун бур. Ва чIумал ХIалиматлул чIивисса душгу бивкIун бур. Мукьра-ххю­ра шин хьусса душ укунсса шар­тIирдай битан къаччай, цила ниттичIан Бархъарав биян бувну бур.

Дазу-зума дакъасса къундалул авлахъру. ЧиваркIуннангума къабигьасса даву. Утти Нукус шагьрулияргу тихунмай Устюрт, Шахпахты авлахъру. Шиккун геологоразведкалул экспедицияртту Бухаралия самолетрай бучIайсса бивкIун бур. Навт ягу газ ля­къирча, ми кIанттурду цIакь бувну кьабитайсса бивкIун бур. Мичча вайннал экспедициялул аьрххи Бухаралия тихунмай Къаракъумрайн багьну бур. Навт лявкъусса кIанайн нанийни ХIалиматлун, комендант хIисаврай, щала хозяйствогу рартIун, циняв кроватьру, шану-кIараллу хъунма машиналийн лахъан бувну, бачин багьлай бивкIун бур шупирнащал архIал гужсса кIиришиврий къундалул авлахърайх, 1000 километралул манзилданийх.

— Ххуллийх ттуй тепловой удар хьунни. Иван Кочерга тIисса шупир уссия. Ганал, анаварну машиналул нуз тIиртIуну, хъунисса яттирдал ххютулу бивхьунна, цувагу щин ласун лавгунни. Укун нанисса машинарттал махъун лавхъун бикIайссар щинал бувцIусса чятирданул чантай. Бургарча, ци щуссияв, чантайлий ккутI хьуну, циняв щин экьиларгун ляркъунни. Пайда бакъашиврул, машина тIивтIуну, соляркалул кьанкьгу дусса кIирисса щиная хIачIан дуллунни. На хIал бакъа, чани ласлай бияв, гьарзат ттуруллавух кунна чIалай дия. Дахьва ттуйнма нава букIлан бивкIсса ппурттуву шупир цува агьунни. Иш багьувкун, инсаннавун гуж бучIайсса бур. На, бивзун, га яттирдал ххютулун ххюрхху ав. Яла гайра машиналул щин, солярка хIала къахьунну цукун дуккан данссарив цIувххуну, ганангу дулав. Ца-ца яттирачIан ца-ца багьру, бачинсса хIал бакъа. Цахъи жуйнма жува бувкIун, бачин сукку хьусса, миккугу тIай­лабацIу къавхьунни. ХIинча дурцун, машиналийсса жул кроватру, шанурду ххуллийх бувхьхьуну лявкъунни. Зана бивкIун, мигу бавтIун, хъинну чIалну, бугу бувххун, бувкIссару Шахпахтылия Бухаралийн, миччагу – Къара­къумрайн, – дакIнийн бутлай бур ХIалимат.
КIилчинмур оьрчIан хьувкун ХIалимат, экспедициярттугу кьариртун, цила Газли поселокрай щябивкIун бур. Шичча 50 километралул ххуллийх лагай­сса бивкIун бур даврийн. Утти ва так лаборантну зун бивкIун бур. ХIалиматлул ххал дайсса диркIун дур газрал растворданул марцIшиву. Ва хъуннасса жаваблувшиву дусса даву диркIун дур. Газравух цайми затру хIала хьуну духьурча, му ЧП-лун ккаллисса иш бивкIун бур. Ва давугу ХIалиматлул, ца гъалатI итххя­ххан къабавцIуну, гьарица цила дуллалимур кунна дирчIан дурну, лажин кIялану дайсса диркIун дур.
ХIакьинусса кьинигу ххуйну дакIний дур ХIалиматлун тийх аьрщи сукку хьусса чIунну. Ва тийх зузисса шиннардий шамийлла сукку хьуну дур аьрщи. 1984-ку шинал, къатри леркьун, ванин цIунцIия хьуну дур.
– Та чIумал Щалагу Аьрасат жун кумаг буллай бия, жул чIарав ххуйну бавцIуна, – тIий бур ХIалимат. Цуппарив Да­гъусттаннайн бувкIун бур, цила цIуллу-сагъшиврулсса ватандалий бан. Тиха нанисса чIумал, хьхьичIунсса зузала хIисаврай, ванин къатта булунсса чагъаргу буллуну бур Узбекгазпромрал.
Хъин шайхту, цинма ххира хьусса Дянивмур Азия кьабитан къаччай, Ташкантливн лавгун бур. Шиккугу личIи-личIисса пишарду бусса ХIалиматлун ччяни ляркъуну дур даву. Шиккува бусан, Газли поселокрай ялапар хъанахъисса чIумалва ХIалимат дуклан бувххун бивкIссар Бухаралийсса Горьковский автодорожный техникумрал филиалданувун. Хъинну захIматсса техникум бивкIун бур, амма ХIалиматлул ва ххуйсса кьиматирттай къуртал бувну бур. Яла, Ташкантливн бувкIун махъ, бувххун бур Автодорожный институтравунгу.

– КIира шин хьусса арснащал бучIайссияв дарсирдайн. Гагу ттущал архIал ккалай ивкIссар, – тIий, хъяй буслай бур ХIалимат.
Ташкантливн бувкIун махъ ХIалимат зун бивкIун бур цал ЖКХ-лий, яла Чирчик шагьрулий строительстволул мастерну.
– Ттула къатта хьуннин Чирчиклив на ялапар хъанай буссияв нукIува тихун бивзсса Хъунатусса АхIмадил ва Ккурклиясса Якьутлул кулпатраву. Ттула шаппа кунма бикIайссияв. Аьпа баннав цал, ххуйсса инсантал бия, – тIий, дакIнийн бутлай бур.

Даврий ва ччяни къуллугърал гьаз бувну бур. Бивтун бур прорабну. Тийх чIявусса лак бивкIун бур. Та чIумалсса «Вечерний Ташкент» тIисса кказитрай чивчуну бивкIун бур 800-ннийн бивсса бур тIий. Цанная цаннан прорабну лаккудуш бусса бур тIий баллай, тахта- тIама, арматура, ци-дунугу строительстволун аьркинмур дула учин бучIайсса бивкIун бур ХIалиматлучIан. Дянивмур Азиянаву зузисса шиннардий ва, цила Газпромрал даврицIун бавхIунугу, ххуйсса зузала хIисаврай путевкартту дуллунугу, цимилагу дазул кьатIув лавгун бур. ХIалимат бивну бур Грециянавун, Германнавун, Турциянавун, Ухссавнил Африканавун.

Цуппа зий бивкIсса циняв­ппа кIанттурдая дуллусса чIярусса хIурматрал грамотартту ва барчаллагьрал чагъарду бур ваничIа уттинин яхьуну.
1988-1989-ку шиннардий, чIаравсса ТаджикIнаву, Авгъа­ннаву дяъвилул ишру най, Уз­бакI­навусса тагьаргу оьлухълан диркIукун, ХIалимат 90-ку шиннардил дайдихьулий, гьарзатгу кьариртун, цила авурсса, гьарта-гьарзасса квартирагу цищала дусшиву дусса, тийх ялапар хъанахъисса немец душнин бахшиш бувну, дазурду лакьиннин, Да­гъусттаннайн ливхъун бур. Тай чIуннугу ванил оьрмулуву хъинну захIматсса хьуну дур. Шийх, цила ляркъумуницIа цимурцаннуцIагу хьуну, цIунилва ччаннай бацIлан багьну бур.

Багьлай, бизлай вардиш хьу­сса ХIалиматлул, ник къарирщуну, ва тагьарданийгу чаран лявкъуну бур. ЧIиви оьрчIал копилкалуву салкьи хьусса арцух качар ва аьркинмур ларсун, нацIу ажартту буллай, школалийн занай, бахлан бивкIун бур. Цахъи арцу салкьи шайхту, УзбакIнавун занай, янналул ттупру лавсун букIлай, дахху-ласу дуллан бивкIун бур. Муния шихунмай дахху-ласулий маэшат буллай бур. Ласная ХIалимат 80-ку шиннардийва личIи хьуну бур. Му ппурттуву ванил махъ кIива оьрчI бивкIун бур: 6 шинавусса душгу, 3 шин хьусса оьрчIгу. Вайгу цинмалу ччаннай бацIан буллан багьну бур. Гьай-гьай, бигьану къабивкIун бур.
Махъ ХIалимат арцулссаннухун багьну бур. Арцулссаннул хъирив занай, ва бикъав­сса кIанттурду бакъар. Донецк, Мариуполь, Горловка, Харьков, Ужгород ва шахтарду бусса цаймигу шагьрурдайх бувккун бур.
– На хъунасса Заннайн барчаллагьрай бура ттунма буллу­сса оьрмулухлу, ва оьрмулуву ккавкмунихлу. ЗахIматшивуртту диркIхьурчагу, миннул на сасан бунна. На яргсса, авадансса оьрму бувтссар. Ттула бакIрачIан бувкIмургу, дакI гъагъан къадурну, Аллагьнаясса ссайгъатну кьамул байссия, – тIий бур ва.
Вай гьантрай ХIа­лиматлул кIицI ларгу­нни оьрмулул юбилей. Барчагу буллай, чIа тIий буру ванин цIуллушиву ва оьрчIал ххари буллалисса ла­хъисса оьр­му.