«Булларча, шяраваллия шагьругума буван шайссар»

Ларгсса нюжмаркьини МахIачкъалалив, Расул ХIамзатовлул цIанийсса миллатрал библиотекалул конференцияртту дувай залдануву, хьунни «Цовкра-1. Перезагрузка» тIисса стратегиялул сессия.

Республикалул шагьрурдай яхъа­нахъисса ЦIувкIуллал агьлу бакъагу, бавтIун бия ХIукуматрал вакилтал, машгьурсса урбанистътал-экспертътал, туризмалуха зузими, журналистътал. Ва проектрал сиптачи ва каялувчи МухIаммад Юнусовлул бувсунни шагьрурдал ва шяраваллал оьрму сантирай ва лябукку буну хьхьичIунмай нани баврил чаранну кIулсса минахуртал кIийла-шамийла ЦIувкIрав бившиву.

– Экспедициялул аьрххилия балжину бусласисса киносуратгу ккаккантIиссар хIакьину залданувун бавтIцириннал. Яла, агьалинал пикрирдахгу вичIи дирхьуну, цалийн бувкIун, хIасул дувантIиссар шяраваллил «Мастер-план». Ва пландалул хIакъираву шяраваллил агьлугу ци тIий бурив вичIи дишин гьунттий гьантIиссару шяравунгу. Шяраваллил агьулданухь цIуххинтIиссар, кIайннан цуми проектру къулай дизлай дурив, шяравалу ядуллалими кIайри. Амма так ца шяравуминнахун даву дуртун хъит учин къашайссар, шагьрурдаймигу хIала буххарчанни лябукку бикIантIисса, – увкунни МухIаммадлул.

ЦIувкIуллал шяраваллил Жяматийсса советрал хъунаманал хъиривчу, профессор АьвдурахIман Халиловлул чIурчIав дунни, дунияллийх цIа ларгсса пагьламантурал, Совет Союзрал кIийла Виричу АхIмад-Хан Султаннул бу­ттал, республикалий махъ нани­сса аьлимтурал, хIакинтурал, инженертурал, культуралул ва магьирлугърал ишккаккултрал мина буниялану цIу лаган дувавриха зун­сса чIун дуркIшиврий ва гьарца чулуха бюхъайсса куццуйсса ресурсругу ишла дуллан багьлай бушиврий. «Ххуйсса проектру дур, жагьилтал захIматшивурттал гъира лещан къабавцIуну, хIарачат булларча, хьхьичIун ларсминнува ца-кIирарагу бартдигьирча, шяраваллил агьулданун мюнпат хьунтIиссар, бусравгу хьунтIиссар. КIава даражалий шяравалу ритарчарив, чIал хьуну лякъин бюхъай­ссару», – увкунни ванал.

Дагъусттаннал Экономикалул министерствалул Жяматий­сса советрал каялувчи, профе­ссор Шагьимардан Мудуевлулгу бувсунни зунттал районну ядаву ва хьхьичIуннай даву мурадрай­сса паччахIлугърал программар­тту душиву, так ми программар­ттая агьали хайр-мюнпат ласунсса хIарачат буллай бакъашиву.
Вава мяъна-мурадрайсса ихтилат бунни Дагъусттаннал Предпринимательствалул ва инвестициярттал агентствалул хъунаманал хъиривчу ХIажи ХIажиевлулгу. Машгьурсса урбанист, шагьрурду хьхьичIунмай бавриха зузисса эксперт, социал проектирттал модельлал автор Святослав Муруновлул кIицI лавгунни хIакьинусса мероприятие зунттал районну цIу ду­ккан дуваврил ххуллийсса давуну хъанахъишиву, бувсунни агьалинан яхъанан ччисса даражалий­сса шяравалу хьуншиврул дуллан аьркинмуния. «Цовкра-1. Перезагрузка» тIисса киносурат ххал дурну махъ, агьалинал бувсуна ва киносуратрал хIакъиравусса цала-цала пикрирду, ссай дакI даркьу­ссарив, ссах къулагъас дурну дакъассарив.

Хъирив кьини сессиялул даву дачин дуруна Лаккуй, шяраву стратегиялул сессиялий гьаз бувсса пикрирдал хIакъираву агьали ци тIий буссарив вичIи дишин. КIюрххила хъамал экскурсиялий шяравух бувккуна. Се­ссиялул даву зума-къирагърайсса гьартасса школалий дайдирхьуна. МухIаммад Юнусовлул бувсуна МахIачкъалалив дурсса даврия, кIицI лавгуна цIанасса фонд шяраваллил хьхьичIрами фондирттацIун дархIусса дакъашиву, цIуну хIасул дурсса фонд душиву, цIанамунил мурадгу, агьалинащал маслихIатгу ккавккун, ми рязину бухьурча, паччахIлугърал шяраваллил агьулданун кумаг буллалисса программарттаву гьуртту хьунсса документ цIакь буван аьркиншиву. Ихтилатру бувна Святослав Муруновлул, Лакрал Идарарттал ассоциациялул каялувчи Аьбдуллагь Аьлиевлул, журналист, кIалазурдардийсса ва чарттайсса чичрурду ахттар дуллалисса, вава мурадрай ЦIувкIрав кIийла ивсса Илияс Къапиевлул. Шяраваллил агьалинал гьаз буллалисса Лаккуйсса масъаларттуми сайки гьарцагу шяраваллил буруккинтту бия: ххуллурду, зузи кIанттурду, къулайсса шартIру дакъашиву, газ бакъашиву, фермертуран техника дакъашиву, оьрчIру чан хъанай бухьувкун, школартту лакьин бюхъайшиву. Вайннуягу, цайми цIуцIи кIанттурдаягу бувсуна шяраваллил учительтал Ххадижат Ссаламовал, Умамат ХIусайновал, Ума Маммаевал, Мажид Баговлул, Соня Кусаевал. Шяраваллил ФАП-рал медсестра ПатIимат Абакаровал бувсуна ччянира дурсса ФАП-рал къатри ххуйну дакъашиву. Дуван багьлагьисса давурттал цIарду рирщуну, цIакь дурна цаппара проектру: оьрчIансса лагерь буваву, оьрчIру спортрал итххяххан буван, шяраваллил тарих ва ниттил маз лахьхьин буллан. Къатри ххуйсса даражалийн дурцуну, шайнал шайкун дакьин дурну, хъамал кьамул байсса къатри дуван, музей буван ва м.ц.

Хъамал узданну кьамул буван­сса хIадуршинна давриву чялишну хIала бувххун бия жямат: кувннал кIарттулччатI бувну, кувннал ­аьрайн гьавккури, бакъухъ бувну, кувнналлив хьхьахьхьари бивчуну бия. Ххуйну бакьин буллай бия шяраваллил школа, дуклаки оьрчIру чанну бур къакуну. Гьарзат дагьайкун цIу дуккан дуллай чIалай бия. ЧIаравва кьулла бухьувкун, школалийн щингу дуцинхьуви тIисса тамахIрай бия.

Къаоьккину бия Ваччату ЦIувкIравсса ххуллугу. Амма кIинттул, бакIлавайсса ххуллийх ччех бикIлай, машинар­тту авара хъанахъисса ишру шай тIий бия, ххуйсса ххюл, гъявгъа-чару бивчуну, хъунисса машинарттугу лагайсса даражалийн буцин аьркинни тIий бия. Вай тIайлану тIий бушиву навагу исват банна. Ваччиял ламуха ливчуну, Бярнихун нани ххуллий жун экскаватор бакIрайн дагьуна. Ттул арснал кIанил залуннахь тавакъю бувна, була кусса багьагу булунтIиссарча, ЦIувкIрав цIуну къатри дуллалисса кулпатрал даву дан иянссияв кIихун куну. КъабакIрайн лавсуна, архсса, нигьачIисса ххуллу бур тIий. Шиккува кIицI лаганна, шяраву цIуну къатри дуллалисса инсантурал къатрачIансса ххуллурдугу машина паракьатну гьан шайсса даражалий бакъашиву.
Утти вай МахIачкъалалив ва ЦIувкIрав хьусса мероприятиярттал хIакъиравусса цаппара­сса пикрирдугу.

Шагьимардан Мудуев, профессор:
– Урбанист Святослав Мурунов профессионал-разработчик ур, агьалинан цала пикрирду магьирну бувчIин бансса кIулшивурттугу дусса.
Амма ва увая, шяраваллил администрациялун бикIу, агьалинан бикIу, аьщуйн щуну цукунсса проектру бартдигьин ччай буссарив бази дуван.
Хасну цIувкIуллал чулухасса проектру чIалан дурая. ЧIумул ккаккан буванссар, хьунтIий бурив разработчикнаща агьалинан къулайсса проектру сукку дуван, ххуллу ласун. Ва паччахIлугъращал уртакьну дуллалисса, ххуллу-чараннах луглагисса къабигьасса давур. Инфраструктуралул хIакъиравурив, шяравун уттизаманнул тIалавшиннардацIун бавкьусса ххуйсса даражалийсса ххуллу буван аьркинни. Мукунма Минтуризмалийн буккан аьркинни цаппара «гостевой домру» буван, Шяраваллил хозяйствалул министерствалийн – субсидияртту ва грантру тIалав дуван. Ва ялагу, жулва укунсса-тукунсса бюхттулсса тарих бивкIссар, бюхттулсса ппухълу бивкIссар тIисса-тIийнма чаран къашайссар, так тарихрал хъаттирдай лехлахаврия мюнпат бакъассар. Вариантрив кIирар дусса: ца – шяраваллурду духлагаврицIун бакьин, кIилчинмур – харжгу буккан буллай, ссавурданий, захIматшивурттащалгу талай, яхI буллай, ирс-ххазина ябавриха зун.

МахIаммадрасул Илдаров:
– На цал уттигу барчаллагь учин ччай ура, жула буттахъал мина ва даражалийн дагьаву яхIлил кьамул къабувну, ва иширава буккансса чаранну ляхълахъисса жагьилтурайн. МухIаммад ва иширал ялув цалгу, кIилгу акъар шяравун укIлакIисса, личIи-личIисса минахурталгу бувцуну. Ванал ва даву, анавархъиндарай къадунни, хъинну хъирив лавну, хIисавравун ларсун дунни. Вай ххал диргьусса проектирттава цаппарассарагу бартдигьин хьурча щукру чин бучIиссар.

Святослав Мурунов:
– Булларча, шяраваллия шагьругума буван шайссар.