ТIабиаьтрайсса ца кьини

[dropcap]Ш[/dropcap]агьрулуву цалнияр цал гьава кIири хъанан бикIайхту, инсантал, сант дагьтари, шагьрулул кьатIув – тIабиаьтрайн, дюхлулийн бачай, хаснува бигьалагай кьинирдай. Нагу, мукунма, багьунна МахIачкъалаллачIату арх дакъасса Агъач-ауллал даралувун, шиккусса бярнил лагмасса вацIлувун.

Хъинну чIявусса инсантал бия ва кьини бярнил лагма-ялтту, нех дирхьуну кIиккун ва кIичча най бия машинартту. Шагьрурдал, регионнал дянивсса маршрутирттай занази­сса хъуни автобусрува бия цимивагу, махъсса микроавтобусирттая, куклу машинарттая къатIий. Жагьилтал бия кув мотоциклетру, кув дучри ххяххан буллай, кьаца бацIан буллай. Бярнийх катамараннай сайр бан ччиминнал хъунна кьюкьа дия. БувчIуну жуйнма шикку ччя-ччяни иржа къабияйшиву, лавгру ххютулун, бярничIату арх бакъа жува ликказан дурнийн.

ТIабиаьтрайн нанисса инсаннан дакIний бикIан аьркинни лухччиний ччимур бакIрайн дагьан бюхъайшиву, лапва мюрщисса ущу-щулгъилия тIайла хьуну, шатрайн, жанавартрайн бияннин. ЧIивисса суцIлилгу бакIрачIан хъунмасса бала буцин бюхъайшиву дакIнийну, жугу янна ларххун буру ущу-щулгъи къалахъансса куццуй, муницIунма, суцIру лавандалул аьгъушиврул кьункьая нигьабусайссар тIий, ларсун апттикIрая, кару-ччаннайх дуккарду. ВацIа оьрчIи-чIюлу бувну бия шикку-тикку ликказан дурсса, бигьалаглагисса инсантурал ккучуннал. Щаллусса классрува бувкIун чIалай бия, оьрчIал тяхъасса чIурдал дара ларсун дия.

Цимирагу шинъя ттул ва чулухсса вацIлувун къалавгун. Махъва-махъ бусса чIумал инсантурал цалла хъирив шикку-тикку кьадиртсса цIинцIлил бакIурду итталун багьлай бивкI­хьурча, ва тагьар хъин чулухуннай чIаланну даххана хьуну дия – дакъая, хьхьичIра кунна, я пластик, я пюрун, я цамур журалул ччюрк. Цахъис хьхьичIун буклай учин, ва кьини бигьалаглай бивкIсса хIат-хIисав дакъасса инсантуралгу цалла-цалла хъирив дукьлай бия ххиличIрурду – кувннал цащалла шагьрулувуннай ласлай бия, кувнналгу шиккура хасну цIинцI дичин ккаккан бувсса кIанайн диян дуллай бия. КутIану учин, ва кьини ттул янилун багьсса вацIа, кIюрххил бувкIнийгу, цIанлакьрулуву махъунмай нанийнигу, бия марцIну, лази-лавкьуну, вацIа цуппа бикIан аьркинсса куццуй, щюллисса рангиравун бахьлавгун.

Цимурца хъинъя, ххаллилъя ва кьини: тIабиаьтгу, дунияллул гьавагу, лагмарасса тагьаргу, цIугу, цIараймургу, ссупрагу.
Амма ва кьинисса дакIнил макьу зия дуруна ца затрал – вацIлувусса шатлул бивкIулул. ХIатта исламраву шатта, итталун багьайхту, бивчIан аьркинссар тIий бунугу, тIабиаьтраву нава ца нигьабусаймур рухIирдавасса ца дунугу, ттун ттула яруннил хьхьичI бивкIусса, инсантал цияванияр, цуппа инсантурая нигьабувсъсса шатлуй мяйжаннугу цIими хьуна.

Жул кияхгу, урчIахгу бигьалаглай чIалай бия кIива класс, бухьунссия 6-8-ми классирттал оьрчIру. Ттуплий буклай, вайннал ттуп, ккуруй, цимилагу жучIангу бувкIуна. Баргъ заваллай бавцIусса ппурттуву урчIах бигьалаглагими оьрчIал аьлагъужа бивкIссаннуяр лахъ хьуна, бурувгсса: ккавккуна гай ца мурхьирал лагма лавгун. Хьумур цирвав тIий, лавгсса, уттану ххявхсса мурхьирал дянивми, куртIнийми къяртрай шатта бия тIитIибавкьуну. Байчара, цуппагу, нигьагубувсун, су­кку къахъанай, къяртраха цуппа къабувчIинссара, къахIисав хьун­ссара тIисса пикрилий бухьунссия.

Рангирайнугу цу­ппа лавхьхьуну бия мурхьирал къяртраха, ттун къакIулли гаксса уттасса мурхьирал дяниву­сса шатта оьрчIан хIисаввагу цукун хьуссияв. Букьира, битира му цуппа, зуяту нигьабувсун, лявкIуну, лабивкIун бур тIисса жух вичIи дишайссияв, ца шаттиралвагу махъунмай къавхьуна. ВайннацIун ялун цаймигу бувкIун, оьрчIал аьла­гъужа цалнияр-цал лахъ хъанай бия. Микку на махIаттал бувунна гай оьрчIащалсса оьрмулул хъуниминналгу – оьрчIал ккучундалучIан гъан къавхьу­сса, гайгу ци дуллай бурив, ссахух лавгун бурив ккаккан.

Муниннинмагу махIаттал хъанай бу­ссияв кьунияхъайсса оьрчIащал оьрмулул хъунасса увагу ца-кIия инсан ушиврий. КутIану бусан, къавхьунни оьрчIан махъ баян буван, насира зува-зува щябивкIнийн, битира шаттагу, зул аьлагъужа лагь хьувкун, цила ххуллийх гьанссар тIий. Му ппурттуву чIарах машиналий нанисса чIирттаравусса ца адамина увккуна, канихьсса ярагъуннищал. Шатлийн битан хIалу дугьлагьисса адаминахь мабитара тIий буру. Увкумур къабавмунил дунни. ЧIарав телефонгу канихьну дарцIуну дия ганал щарссагу. КIийлва бивтун, щяв бувтун кьабивтунни ша­тта. УвкIсса куна, анаварну лагу-лавгунни, щяивкIун машиналийгу. Щяв багьну махъ, гъан хьуну, бурувгра: чIивинийва, аьпа биву, ниттил ниттил буслай дакIнийри бакIхъахъуя (уж), зарал бакъа­ссар тIий, муна му бакIхъахъу бунуккива га шаттагу. БивкIлай унавхьур, бивкIунувагу кьабивтун бакъая шатта, ялагу хIалдания лаглай бия.
Исламрайн бувну, шатта, икьрав, жимин ва ялагу цаппарасса цаймигу жаванарт бучIину бур литIун, хIатта га лахIзалуву инсаннал цIуллу-сагъшиврун, оьрмулун нигьачIаву дакъанугу. НигьачIаву духьурчаннив, буллалисса чак бяличIан бувнугума литIун бучIину бур.

Амма чIивива-чIивисса битIикьукьугума бивчIан къабу­чIину бур, агарда гания инсаннал оьрмулун нигьачIаву дакъахьурчан, дакъану тIий щихьчIав ихтияр Аллагьнал рухI дирхьу­сса зат оьрмулуцIа дуллан. Инсаннан зарал биян буллай бухьурча, бан-битансса цамур ба­къахьурча, агарда жанавар цуппа инсанначIан бувкIун бухьурча, мунайн ххявххун бухьурча бучIину бур бивчIан.
Ва иширавурив инсан цува увкIун ур шатта ялапар хъанахъисса кIанайн, ганил аьрщарайн.
Укунсса пикрирдалгу вибу­вцIуну, кув укун тIий, кув тукун тIий, кув диндалуву тIимур щаллу бувсса адамина тIайлашиврия тIий, вайми, шатта бунугу, рухI дусса затрай цIимилий гъалгъа тIий, бувкру му кьини вацIлува…