Ххувшаврил юбилейран хасну

ХIакьину даврия на зана шайхту,
Арснал байбивхьуна ихтилат ттущал:
«Ва чагъар, ва къурши, ппивгу къабувну,
Вихьхьун була тIива ца «адаминал».
Буккав на чагъаргу, дуснал чивчусса,
ТIитIав на къуршигу лап анаварну.
Гиву бия буттал суратран рамка,
Мусил щингу дурккун, арцуя бувну.
Арсма ур хIайранну тамаша буллай
Оьргърал усттартурал канил пагьмулий.
Ттун тIурча, оьрчIшиву дур дакIнин ­дагьлай,
Буттал суратирах уна уруглай.
ДурчIлай-къадурчIлайсса архсса суратру
Ххарарххуну дия ттул хьхьичIух занай.
ТтучIава авцIусса ва ттула арсгу
ТалихIраву ия утти ттун чIалай.
Та чIумал ттул нину, кьюлтIницIух аьтIий,
Гъилисса кIачличIан ляркIун дикIайва.
КIуврал хьу магъула щекьи кIунтIа тIий,
Ттул мучIал гьухъагу лухIи бувайва.
Мукьал чIиви оьрчIан асар барчагу,
Ниттил хIасратрив ттун тани къакIула.
ТIуркIу бан бюхъарча, кьатIувай увккун,
Ттун ичIаллил дардру хъамаритайва.
Амма ца ппурттуву ттул пакьир ниттил
Ххяппурттах сиппатгу, кIизгу бивттуна.
Жул чIивисса пукьа махIлалул хъаннил
Ав-ав, гьуя бусса яслил бувцIуна.
Яс бувну мукьах ттун ниттил мурччаву
Цалагу пиш тачIав хIисав къавхьуна.
ЛухIисса, лахъисса иттархъеннугу
Мукьал хьхьемал атил дурну дикIайва.
Ца кьини ттул ниттил цIигълул кIюххуву
Цила циняр янна лухIи дуруна.
Чурххай мучIал гьухъа нагу ливккуну:
«ЦIу бакьай, дадай», – тIий, гивун бувтссия.
КIачIасса ттул хьуву ниттин ххал хьуна
ШанмурцIу гьайчали, цила бавхIусса.
Циванав къакIула, га ттиривхIуна, –
Гьайчали цинмагу, ттунгу ххирасса.
Щюлли дарайлия дурурхху янна,
Ниттил гьайчалттуя гассят лирккуна.
Гьайчали, на кунма, бачIва ливчIуна,
Ялув гьухъа бакъа, бачIва-кIачIанма.
Барзул  къакъунттул  оьрчI  ппив ­ байсса  кунма,
Ппив-ххив бувна ниттил шанмурцIу ­чагъар.
Оьшиврун аьщунсса барашин кунма,
Ччувччуна гьайчали кIачливу цIарал.
Ялагу хьувату ниттил бувккуна
Мугьрурду бивщусса мукьмурцIу чагъар.
Ттухьхьунгу, ххал дуван, сурат дуллуна,
Щялмахъ буван кунма гьайчалттул кьадар.
Чанна цIуку бусса къицци кьяпула
КIукъакIулсса симан ттух дурургуна.
Ттунна кIулсса цикIуй лякъинсса куна,
Нагу га суратрах уруглай ивкIра.
Гъалул алхъан кунна ури-кьурисса,
ИттацIанттал лув бур хъунисса яру,
Чагъарданийгума цIай-цIай тIутIисса,
МицIру кIура бавсса лухIи ссирссилтту.
Буллалисса куна щихарив хIурмат,
Ялагу на ганих уруглай ивкIра.
Амма ттун суратрай ххуй дирзусса зат
Кьяпагу, кьяпуйсса цIукугу хьуна.
Ттул канища сурат ниттил ларсуна,
АьтIий дулуркьуна ганих дуруглай.
Цирив ца чагъаргу ялтту бавхIуну,
Яла дайдирхьуна гьайчали буллай.
Хъамул ацци ганийх кай-кай дуруна,
Щюлли дарайлуву сурат дирхьуна.
ХIаллих ненттабакIрайн ца ппайгу куну,
Гьайчали цIунилгу ттуйва бавхIуна.
Ттун дакIнийри тани ниттихь цIувххусса,
Винма чув бур куну гьайчали цIусса.
ДакIний бакъар ниттил бувсусса хавар,
Так бивкIсса ххай ура вана укунсса:
«Буссия, ххирама, ттулгу гьайчали,
Нава, ина кунма, чIивисса чIумал.
Так къакIулссия, арс, ттула жандалий
Къия бан битансса оьсса хIасратрал.
Ччиссаннал ва ччаврил асар буваннин,
Ттул хъазамрай ганил дурссия мина.
Ккаккангу къабивтун чIявучил янин,
Халватну ябуллай дуссияв га на.
Ца оьл буллуссар тIар ганих ттул буттал
ХIажлияту увкIсса Аьппас-хIажинан,
Гьалмахчу хьуншиврул душнил талихIрал,
Дайшишруну бацIан гьарца балардал.
ЧIунархIал душваврал, чIумувун биллай,
Мусил аммарчартту хьувух дирчуний,
Ттулвамур гьайчали авурну чIалай,
Агь, на дикIайссияв мудан пахрулий.
Ттун ччавугу ганил дуллусса ххива,
ХьхьичIва-хьхьичI ччиссаннах
нава ябивтний.
Ттун талихIгу ганил буллусса ххива,
ХьхьичIва-хьхьичI ттул канихь ина
хъян ивкIний.
Хъяврин дурунна, арс, на га гьайчалттул,
КъабавцIуна хьхьичI га лухIи балаллул.
Вил ва ттул оьрмулул щалва хъун талихI
Пана бан бивтунни аьрай ккуллалул.
НигьачIий дура, арс, утти инагу
Тава-тагу ганил хъяврин къауван,
Так царай дуаьрдайн вихну къаличIан.
Кьадарданул вийнгу циркьай сси бивкIсса,
ЧIавану унува ан вия ятин?
Банарша арнилгу цир ссавнин бувсса,
Гъинттул дязанниву ва тIюпан бутIин?
Гьарца балаллуя ина уруччин
Утти вил хъазамрай уссар вила ппу,
Ганал чувшиврия буссар чивчуну
Му вил гьайчалттуву,
хъун хьувкун буккин.
ЧIиви оьрчI ияв на, цайми кунасса,
Мукьал хIасратнияр тIуркIу ххирасса,
Къатлуву дунугу дягъу лухIисса,
КьатIув ххал шайвахха
баргъгу  чаннасса.
Баргъ буклай, барз буклай
зунттал хъачIниха,
Лерчунна най дия ттуяту шинну.
Ца-цал пуркIу личлай пукьлул тавлува,
На яуллай дия ххира нинугу.
Чит кунма, оьрчIисса, оьрчIисса оьрму
ЛичIиссава бикIай жула зунттаву.
БакI гьанан бикIайсса
лахъазаннурдайх
Бувцуну гьайссияв ххалал бувцI ттукку.
Я яттихIухчуну, ягу чагуртну
Цумари къаивкIсса тани лаккуоьрчI.
Нарив ххишалдаран ивкIра ятинну,
Ми давуртту къадан, дуванссияр карчI.
Так на чув унугу, ци зий унугу,
Ттул хьуву бикIайва щюлли гьайчали.
Гьалмахтуран ххал хьун къабитарчагу,
Ликкайссия на га навалу уний.
Щюлли дарайлуву, хъамул аццуву
КьюлтI бувмур аьчух бан
ттун ччан бикIайва.
Гьайчали, ппив бангу нигьа увсуну,
Ялагу хьувува кIучI бувайссия.
Га чIумал къакIула ттун буккин-чичин,
Лу къабувгьуссия гьич тачIав канил.
Вихшалагу дурну, барча чил буккин,
Зия баву дия аманат ниттил.
Ва куццуй ялгъузсса ттул оьрчIшивруву
Гьайчалттул цалчинсса асаргу бувна.
Щугълурдал цуркинтрал на кай-кай увну,  Ттухатува нава ацлангу ивкIра.
Ахиргу авцура, увцуну лавгра,
Утти ятин хьуна ттул ххира нину,
На элмулул цила ясир увунав,
«Гьайчалттул» дус дурна ттущал дуккаву.
* * *
Лирхъуну дарчуна ттуя оьрчIшиву,
Нигьа дурсъсса кунна жагьилшивруя,
ЦIуллушиву дия ттуцIун ларчIуну,
Мурччайхгу ссирссилттал ца ща бивхь­уна.
Цимилгу хъякуна тIутIив мурхьирдай
На яхъанахъисса шагьрулул кIанай.
Цимил цIу лавгуна ппал авлул гадрай
Ниттил мина дусса бюхттул барзунттай.
Зунчал накI хIарчIусса зунттал неххалгу
КуртI дурхьунссар аьнтсса муруллул дара.
Нара кьариртусса щарнил суратгу
Духьунссар тIий ура хьуну даххана.
Оьрмулул лу бия ттул канихь ккалай,
Гьантлун чIапIи рутлай, цIусса за лахьлай,
ЦикIула ганиннин ттун тархъаншиву
ДиркIшиву паччахIнал лагъшиву дуллай.
БивкIулул хIасратгу, ккашил къиягу
ДиркIнугу оьрчIнийра ттул гьалмахталну.
КъакIулссияхха ттун мискиннал бурхIайн
Зулмулул ттархь тани щилай диркIшиву.
Мудан диркIсса ххива ттула аьрщарай
Бургъил видурцIусса ва инт аргъирай.
ЦикIулссиякьай ттун, тархъаншив ласун,
Ппухълу ливтIушиву оьттул дяъвирдай.
Чагъиравун дирсса ттул жагьилшиву
Тани дусну дия хIакьсса талихIрал.
Гакссава хъунмасса кулпатираву
Ттуй ххарци дайссияв цIансса хIасратрал.
Гукун найнма бивкIсса ххива ттун оьрму,
ХIусудшиву дакъа халкьуннал дянив.
Аривгума дикIай ххярххуну цачIу
Азарда журалул ранг-рангсса тIутIив.
Оьрусгу, жугьутIгу, гуржи, татаргу
Уссурвалну бивкIру жу цачIу ккалай.
Зунттал цIаншиврува кару дургьуну,
Личин увнав нагу гайннал кумаграй.
Балугъравн ияврил барашин дуллай,
Дунугу тани ттуй лухIи ссирссилтту,
Нама ивкIра дахьа яру тIивтIуну.
ХьхьичIух тIитIи бавкьу
оьрму ххал ­буллай.
* * *
Циняв шаний бия ттул гьалмахталгу
Буруккин бакъасса нахIу шанаву.
Шанакъаши ттучIан, хавардайн кунма,
ЧIавахьулттийх бувххун най бия барзгу.
Чулия чул буллай, на инжит баврил,
Ттул лувсса тах бия цIуру-кIурулий.
Архния чIу хьуна душнил хъяхъаврил,
Гагу бухьунссия ччаврил къайгъулий.
Мурхьирдал къяртравух кьюлтIну буруглай,
Барзгу бухьунссия тамаша буллай.
Га хъяхъаврил зяйсса чIу ттунма баллай.
Ттулмур дакIгу дия, цаннив, цIюрукьлай.
Иминсса хьхьуниву экьинанисса
Зунттал щинал ратIнил чIуниха лахьлай
ОьрчIал чIугу бия кIичIиравасса
Душнищал нахIусса ихтилат буллай.
Караматсса бурча аьрщарай оьрму,
ЦIурттал видурцIусса ссав кунма, куртIсса,
Дунъяллул мяйжанмур кIул буван ххуйну,
Цукунссарвав яру бикIан аьркинсса?
Жаваб дулун кунна ттухьхьунна нара,
Аьратталну ттул къюкI ришлан диркIуна.
Жаваб дулун кунма оьрмулул бара,
Кюрттарай щябивкIун къабацIайссархха.
ЧитIул оьрчIгумали, леххан лавхьхьувкун,
Кюрттарай щябивкIун къабацIайссархха,
Банавша тIутIигу, гъи дядирзувкун,
Къупуву кIучI хьуну, лакъадикIайхха.
Га хьхьуну ччай бия ттула буттащал
Ца ихтилат бан ттун, дуснащал кунма,
На шания ивзра кIучIсса начлищал,
Цурк буван нанисса чIиви оьрчI куна.
Жаназалул бакIрах оьруснал кунма,
Майлул чирахъ лавхъун хIаллих на бишав.
Мугъаятну щаву цIун къахьун кунна,
Гьайчалттул ялату на дарай ликкав.
Агь, цуксса усттарну дархIуну дияв
Ниттил ласнал сурат хъамул аццуву.
ЧIарав ивкIссания, ппу ивчIанавав,
Дяъвилий ккуллалул дур чIумал щаву.
Къаттари тетрадьрал ца чIапIи дия,
Хъинну мюршсса хатIлий щиллив чивчусса,
Душмантурал бивтсса чIутIул ккуллалул
ИвкIуссар тIий бия зунттал виричу.
ИвкIуссар тIий бия ватандалухлу,
Талай захIматкашнал тархъаншиврухлу.
Вих буллай бияв жу, цала гьалмахчу
КъауккантIиссар тIий тачIав дакIния.
На уруглай ура буттал суратрах,
НякI чаннаннил дурсса аьш лякъин куна.
МурцIния дургьуну хIаллих къиппурттал,
Хъазамраву щаву цIун къахьун кунна.
Мукьал кIунтIру кунма цIалай экьинай.
ЧIиви оьрчIний куна, ура на аьтIий,
Так заккунттах яру ссуку къабуллай.
Хъазамраву ттул дакI дур пIякь ­учавай,
ЧIуен дурний кунна оьсса къювулул,
Ласайсса ссихIгу бур биял къахъанай,
Лагмара кьанкь дуна хъякусса тIутIал.
Чагъардания ур ялугьлай ппугу,
МахIатталсса куна аьтIутIисса ттуй.
Перх тIутIисса хханссар чанна цIукугу
Мудан бивхьунмасса га къицци ­кьяпуй.
ЧIунмургу най дия, ттун му къакIула,
Так майлул чарахърал ух лирчIун дия.
Ппу ия ттухь цирив цIухлай ва цIухлай,
Ягу ссавурданий ттух вичIи дихьлай.
Махъва-махъгу буттахь лап лагьну цIуххав
(Улу ттунмавагу баллай къабаллай):
«Мяммай, нину ва на циван кьабитав?
Оьрму бувчIин ба ттун… На яру лакьав…
«ЗахIмат хъанай бурив, бувчIин вин ­оьрму?
Ина чIивиссара, – увкуна буттал. –
ЧIявусса бунугу ми зул луттирду,
Оьрму миннуй чичин щища бюхъайссар?
Арс, ина зунттаву хIухчуну уний,
ЦикIуй къацIуххайва жула барзунттахь.
Гъурватирай ина чагуртну уний,
ЦикIуй къацIувххуна лагма халкьуннахь.
Муданна кунна, вин ссавгу ккаккайва,
Я бургъил дурцIуну, ягу дарщуну,
МикIирал даркьусса кIигу лагайва,
Ялун инт дучIайва тIутIал дурцIуну…
ПIяй тIий буна канихь ттул турлил тия,
Залимтурал ххяпри кьукьари дуллай,
Лавмартсса ккуллалул личIий увнав на
Вияту, ниттия, оьрмулияту.
КIулли ттун нава вин къакьабивтшиву
Я мусил зунттурду, ягу жавгьарду.
Так кIулша миннухлу вин дуллушиву
Кьимат бищун къашай лахъ тархъан­шиву.
Тархъаншиву хIакьсса оьрму бушиву,
Ява, арс, дакIния буккан мабара.
Буттал оь харж бувну, му оьрмулухлу,
Ябуван вихьхьунма тапшур бувшиву»…
Ццах куну чантI кунав на шанавату,
Барз бакъа баргъ бия ттул чIавахьулттий.
Гъалгъа тIисса кунна ттигу ттущала,
Буттал сурат дия бакIрах кIараллий.
* * *
Ца шин хьунуккива ттул зана хьуну,
Ниттил лухIи дягъуйх талихIрал ках тIий,
Амма, Ватандалийн душман ххявххуну,
Кьариртссия нину ялагу аьтIий.
Къизгъинсса дяъвилул цIарал кIириний
Ттущал архIал диркIссар ттул буттал сурат.
РахIму къабувссар на жагьилсса дакIний,
Бартбигьин ххирасса буттал аманат.
Ватандалул душман дардагъит увну,
Ххувшаврил дуруна дяъвилул дазу.
Зана хьура шавай ниттичIан нагу,
Дяъвилий кьабивтун чурххал ца базу.
Щюлли дарайлува, хъамул аццува
Тани буттал сурат на дурккуссия.
ОьрчIний цила кунна, къиппул дургьуну,
Махъуннай ниттихьхьун зана дурссия.
Дуруглай дия га суратрах ва ттух,
Ппугу, арсгу гиву ххал хьусса кунна.
ТалихI бувххун най бур тти жул хьулувух,
Цила хьхьичIавасса миналийн кунма.
Оьргърал усттартурал гъаргъ арцуяту,
Мусил накьиш дирхьун, рамкагу бувну,
Ттул буттал сурат дур тти чIирайн лархъун,
Ва хIакьсса оьрмулул лайкьсса барану.