Цалчинмур ЦIувкIуллал жяматран, лакран, чIявусса къалакрангу кьурчIи бизансса иш хьунни февраль зурул 6-нний. СВО-лий жан дуллусса шяравучу, Сулайманов Аьбидиннул кIурукъатлий щяивкIсса кIанай, дунияллия хар-хавар бакъа лавгунни ХIасаннул арс СантIуев Башир.
Шяраваллил жяматрацIун, ва бявкъусса хаварданул къума-банд лаган бувну личIан бунни Башир кIулми, чIаххув-чIарахми, даврил уртакьтал, дустал, гьалмахтал. Ванал хIурмат, кьимат бюхттулну бивкIшиву исватну чIалай бия ва ахиратрал ххуллийн тIайла уккан махлукьат батIаврийнугу.
ХIатталлив ванал хъирив нанисса кьюкьлуву кIитту-шанттуршва машина бухьунссия тIий бия. Ца зумату кунма, циняв бия лакрал хIакьсса патриот, яргсса личность, аькьлу куртIсса, дакI чаннасса, къирият дусса, диялсса давуртту цув хIала-гьуртту акъа къадайсса аслийсса зунтталчу лавгунни тIий. Жул жяматраннив яла кьувтIумур иш бия, шяравалу цIу дуккан дуван чялиш увкминнавасса ца яла хьхьичIунма Башир ухьувкун, чагъирай ванал оьрму бяличIаву, хьхьичI бивхьусса масъалартту щаллу буван къаитаву.
ТIайласса мукъулгу, тIул-тIабиаьтралгу, куртIсса аькьлулулгу, ххуйсса хасиятралгу заллушиврий чIявучин бусрав хьусса СантIухъал Башир увну ур ЦIувкIрав 1962-ку шинал апрель зурул 5-нний. 1980-ку шинал марцIсса ххювардай къуртал бувну бур школа. Школалий дуклакийнива ва жяматрал оьрмулул иширттавух хьхьичIунну гьуртту хъанахъисса, бакIчинал бюхъу-бажар бусса, инсантал лагма лаган гьунарсса икIайва, школалул комсомол организациялул хъунаману уссия. Ванал Киеврай къуртал бувну бур Дукиялул промышленностьрал институт. Ва къуртал байхту, Дазурду ядувай аьралуннаву аьралий буржгу бартбивгьуну, старшинанал чиндалуву зана хьуну ур. Армиялийва кьамул увну ур коммунист партиялувунгу.
90-ку шиннардий Дагъусттаннайн зана хьуну, Дагпотребсозрал даврий зий уссия. 1993-ку шинал Дагъусттаннай таможнялул къуллугъ хIасул бувайхту, шикку зунсса пишакартал биял къахъанай, кIункIу увну ур Таможнялул управлениялийн. Шикку зий унува, заочнайгу къуртал бувну бур ДГУ-лул юридический факультет. Зий уссия Азирбижаннал дазуйсса подразделениялийгу, МахIачкъалаллал хьхьирил портрайгу. Ва чIярусса паччахIлугърал ХIурматрал лишаннан лайкь хьуну ур. Миннувух дур «Аьрасатнал таможнялул къуллугърал отличник» тIисса лишангу. Таможнялул къуллугърал полковникнал чиндалуву кьариртун дур даву. ОьрчIнияцIава спорт ххирасса ва аьралий самболул спортрал мастер хьунсса кандидатгу, пут личаврил спортрал мастергу хьуну ур. БакI-чурххал оьвхъусса, ящунал ябацIайсса утта хъачIру Башир, инсаннах пиш тIий акъа къаургайссия. Ва ия агьалинал дакIру тирх учин дуллан лявхъуминнавасса. Ка-кумаграл давурттавугу цалчинминнавухсса. «Илчилул» баян бувну буссия Ххувшаврил байрандалун хасну оьрчIал лакку мазрай дюхханну назмурду дуккаврил конкурс. Ва конкурсрай хьхьичIунсса кIанттурду бувгьуминнащал архIал итталун багьанну назмурду дурккумигу лахъа-хъун бувансса хIарачат буллай бия кказитрал коллектив. Шагьрулий бувсса, хъуни хьусса цIувкIраоьрчIал назмурду дуккаврий дакI даркьуну, Баширдухь увкуссия, чIири-хъунсса премия дуллуну, ххари буван хьунссарив куну. КIулссия ттун Баширдул ххари-ххарину бакIрайн ласунтIишиву, муниятуяв гьамин Баширдуйн бувкссагу. ОьрчIругу ххари бувна, оьрчIацIун навагума барча бувнав. Шяраваллил агьлу, лакрал миллатрал язисса арсру ва душру ттун халкьуннал шаэрнал цIа дулаву барча дуллалисса мажлисрайнгу Башир ххаллилсса тIутIал кацIлущал хьхьичIа-хьхьичI увкIуна.
Цува дунияллия гьаннин барчаллагь учин увкIсса иш хьунни. Щукру Баширдущал та кьини щябикIансса, хавар бусансса хIалу дагьну дикIаврийн. Баширдул чIявуну гьаз дайсса темардавух дия шяравун жагьилтал кIункIу бувансса, бумивагу шяраву бугьансса шартIру щаллу даврил ялувсса. Шяраваллаву яхъанахъиминнал оьрму бигьа баншиврул, ми гьарзатрал щаллу буван аьркинссар тIун икIайва. Ххуллурду ххуй баврил, щинал дузал баврил чаранная буслан икIайва. Цалагу, цува кунмаминналгу бюхъу-бажарданийну, хIарачатрайну шяравалу ччаннай дацIан дуван къисттану уссия. Ва цувагу ччя-ччяни ияйва дустуращал, гьалмахтуращал буттал шяравун. Баширдул лакрал чичултрал юбилейрду, презентациярду лях гьан къаритайва. Халкьуннал чичу Мирза Давыдовлул юбилейрайгу, сахIналийн увккун махъ лавхъун барча къауварчагу, гъан хьуну барча увна. Учин ччисса мура, лакрал литературалул, культуралул кьадру бусса, миннуха зузиминнал чIарав ацIан ччисса ия. ДукIу ЦIувкIрав лахъа-хъунну кIицI ларгуна Шяраваллил кьини. Ва даврил сиптачитуравух, сакиншинначитуравух ва спонсортуравух хьхьичI ххуттай Баширгу ия. Гьарзатралсса буллай ия. ЦIувкIуллал агьулданун бусрав хьусса тамансса цаймигу давуртту дурссар шяравалу ххуй-чIюлу дувайсса СантIухъал Баширдул. Ванал дакIнил гъилишивугу цинявннан диял хьунуксса дия.
Зинаида ХIусайханова, ссурахъу, Дагъусттаннал лайкь хьусса хIакин:
– Баширдул бувтсса оьрмулул ххуллий бусрав хьусса давур жяматийсса ишккаккулмур хъар ласаву. Жагьил заманнайва ва уссия ЦIувкIуллал шяраваллил Фондрал хъунаманал чIарав, гьурттуну уссия дуллалицири давурттавух. Махъ ппурттуву хъунмур хъаргу ванайя дусса. Ва цува хьхьичIунай хьуну агьамсса давуртту дуллай сукку хьуну ия, жагьилтал лагма лаган буллай ия. ЦIувкIуллал жяматрай аьтIий, шяраваллил багьу-бизулулсса буллай, шайсса кумаг буллай, жулва хъуними, жагьилми цачIун бувну, шяравалу цIу дуккан дувансса ниятрай къуццу тIий ия. Шяраваллил багьу-бизулийн дагьайсса ххуйсса даву дуллалисса сиптачитуравух ва мудан икIайва. Ва хьхьичIунну гьурттуну уссия Совет Союзрал кIийла Виричу АхIмад-Хан Султаннул цIа абад дуваврил ххуллий дуллалисса циняв давурттавух. Ва мудангу анавар уккайва инсантуран кумаг бан, чIарав ацIан, иширайну, дакI дувансса мукъуйну. Ххуйсса кулпатрал заллу, лас, ппу хIисаврайгу цинявннан эбратрансса ия Башир. КуртIсса эшкьи хьуну бувцусса цала кулпатрал чулухунмайсса чаннасса ччаврил асарду ванал цува дунияллий уссаксса марцIну, аьзизмунийн дакI тIайлану ябувна. Нажагьнаща бакъа къабюхъай эшкьи дурну бувцусса кулпат талихIрайн буккан буван ва оьрмулухун талихIрай ябан. Баширдуща бювхъуна, кулпатрал яла цIакьмур ттиликI рищай къалагу хьуна. Ванал язи бувгьусса Зайдханнул душ Эленгу ласнан лайкьсса бур гьар чулуха: дурккусса, аькьлу бусса, интеллигентнайсса, оьрмулул дуснаха хъуннасса аякьа дусса кулпат ва нину бур. Хъинну хъамал ххирасса, чIявусса мачча-гъанминнал ва дустурал хьхьичI нузру тIиртIуннасса, цIу-ччатI бишин мудан хIадурсса къатлул заллу хьуна. Вайннал ужагърай даиман асар шайва бавкьусса, иминсса кулпатрал вивсса нахIушиву, гьарца цачIана увхманайх дачIайсса хъуннасса ххаришиву. Вайннал иминсса тIювай лап бавкьуну, чIявуну баллан бикIайва музыкалул чIугу. Ласнал ва щарнил дуэтрая неъмат ласайссия бувкIцириннал. Элен фортепианолух щябикIайссия, кIиягу балайрду тIий булукьайссия. Ягу Баширдул буккан байссия мандолина, руцайссия макьан, экьилагайссия ласнал ва щарнил тIааьнсса балайлул чIурду. Укун тяхъашиву дайва хъамаллурал дард-хажалат куклу дан, ххихху битан. Ччавулий тарбия увна вайннал шамагу арсгу. Вайннал арсругу, нину-ппу кунма ас-ламус бусса, къирият дусса, ххуйсса инсантал хьунни. Хъуними, ХIасан ва Сиражуттин, буттал ххуллийх лавгунни, чIавама арснал Зайдханнул Медициналул институт къуртал бунни, цIанакул Краснодардай ординатуралуву ккалай ур.
Башир тIисса цIа аьраб мазрай ххаришиву дуллалима тIисса мяъна дусса дур. Ванал кутIасса, амма парандарал цIарал чани кунма яргсса оьрмугу цIаниха лавхьхьусса бия. Башир ия ххари-хъиншивуртту дачIайма. Жун цинявннан, мачча-гъаннан, дустуран, шяраваллил жяматран, Башир акъашиву ялу-ялунни асар хъанантIисса. Ва махIрумшивруву, къумашивруву чаннал тIиму кунма, щуруй бур Башир кунасса инсан дунияллий ляхъаврия, ганащал щябикIлан, бизлан, зун тIайлабацIу шаврия щукрулий бикIанну тIисса. Башир ия хъиншиврул, хъинбалдарал виувцIусса, оьрмугу, инсанталгу ххирасса, адаврай къуццу тIутIисса. Вай хасиятру ванал арсваврайн ва наслулийн диршиврий дакI дарцIуну, вайннавугу цIакь хъананнав тIий буру. Баширдул чаннасса дакIнил ва хъиншиврул чани бивсса, ва дуаьлувух ишинсса чIявусса инсантал буссар дунияллий. Жун цинявннан бигьану къабикIантIиссар Башир лавгшиву лаласун, лялиян бан, бухIан. Хьхьара къахьунтIиссар ванацIа шаврил къювугу.
ПатIимат РамазановаХхари-хъиншивуртту дачIайма